Reize in de binnen-landen van Zuid-Africa

[17 Juni 1803]

VRYDAG den 17e JUNY. Deze morgen byna 10 uuren reden wy van Kookhuis,⁴⁴⁷ de Groote Visch Rivier by ons Camp overzettende; in den beginnen hadden wy zeer klipachtige ongebaande wegen, de gantsche dag werd cours na het zuid-oosten⁴⁴⁸ gehouden. De weg werd wel beter maar leide meestal over heuvelachtig land het welk voor het grootste gedeelte gebrand was. Wy zagen in het verschiet lings voor ons de punten van de zoogenaamde Kafferberg,⁴⁴⁹ stekende boven alle andere uit; wy zogten tegens den middag eene plaats daar water was. De wildpaden, die altyd derwaards loopen, bragten ons aan een watertje de t'Coga genaamd.⁴⁵⁰ Hier vonden wy een paard, toebehoorende aan H. Potgieter, het welk tydens de commandos was agtergebleven en nu acht maanden lang in de wildernis had rondgezworven.

Deze dag ontmoete ons eene groote menigte quachas, hartebeesten en springbokken, onder anderen ook een trop wilde zwynen, op welke laatste te vergeefs jagt gemaakt werd. Van het voorgenoemde wild werd een menigte gedood. Een onzer wagens storte heden door de lompheid van den dryver by het afryden van een rugge, en viel in eene steilen afgrond nagenoeg 20 voeten diep, gantsch ten ondersten boven; de schade was gering, alleenlyk onze fraaye pas gekregene lourry welke binnen onder de wagentent met zyn kooy was opgehangen om van het stooten der hobbelige wegen niet te lyden, was zoo plat als een koek. Deze val vertraagde den train zodanig, dat het reeds laat en duister was, toen wy de boedel weder op andere wagens overgepackt kregen, en aan de rivier de Kaga⁴⁵¹ genaamd, onze tenten sloegen. Een der boeren-

447 Van Reenen (V.R.V. 18, p. 170) meld dat die kaptein Enno en die burger Klaas (Nicolaas Johannes) Niemand(t) dié oggend vooruitgestuur is na Gaika.

448 Die rigting was ongeveer reg oos, en eerder noordoos as suidoos op die eerste trajek (Vgl. die opmerking by Cory I, p. 126, voetn. 1). Maar Cory vergis hom omdat hy die roete oor Bosberg en Kookhuis nie in ag neem nie en aanneem dat daar van Kommadagga regstreeks na Groot-Visrivier gereis is. Die roete wat gevolg is na die Koonap was ongebaan, maar waarskynlik ongeveer ses myl suid van die teenswoordige Bedford en Adelaide verby oor die Kobariviertjie (noord van Plattehuis by Albertsdale). Vgl. Afdelingskaart van Bedforddistrik (1900); ook verwysings na Beutler en Swellengrebel se roete hierlangs in Forbes I, pp. 51-54 en 204; deel II, kaart nr. 4, en maj. Richard Collins se roete in 1809 (Theal, Records VII, p. 84).

449 'n Naam wat al sedert Beutler se tog van 1752 in gebruik was: Caffersgebergte, Cafferlandsgebergte, Kafferlandsbergen (tussen Seymour en Stutterheim). Dit kom voor op een van J. Schumacher se tekeninge in 1776 tydens Swellengrebel se reis gemaak, en lê 20 myl N.N.O. van Adelaide (Verwysings by Forbes I, p. 41).

450 Die Koba (Kaba)? Die staanplek was waarskynlik 'n spruit van die Koba, enkele myle wes van die Kagarivier (Vgl. Forbes I, p. 204).

451 Waarskynlik die omgewing van die huidige Kingsvale, presies suid van Bedford. (Forbes, Ibid.). Die lyn van die rivier en die Kagasberg ten noorde daarvan word in 1804 die grens van Uitenhage-distrik. Vgl. G.R. 16/1, III, p. 436: ‘...de staart van die kaggasgebergte, die tot een scheiding tusschen deeze volkplanting en de kaffers is gesteld...’

[p. 119]

lieden vong in deze nabyheid een jonge levendige quacha na een allerliefst paard veulle gelykende.

Nauwelyks waren wy aangekomen, of den Veld Cornet Willem van Heerden⁴⁵² kwam in ons camp ryden en verhaalde aan de Gouverneur dat Kaffers van een zeker burger Nantus de Beer⁴⁵³ genaamd, een trop beesten hadden gestolen en dat deze dezelve op een paar uuren afstands van ons leger naby de Kleine Kromme Rivier had terug genomen, by die gelegenheid twee Kaffers doodschietende.⁴⁵⁴

De Gouverneur kwam met de heer van Rheenen en vier burger Commandanten (in de verklaring benoemd) over een, om den dag van morgen de komst van den commandant Van Rensburg intewagten, om deze over het geval te spreken als kunnende denkelyk eenig licht hier over spreiden.

452 Willem van Heerden (Petrus Johannesseun), ged. 15.9.1771 en getr. op 17.4.1791 met Herculina Johanna de Preez; agerende veldk. van die wyk Agtersneeuwberg (G.R. I, A-J, p. 314 en G.M. IV, p. 179) Infra voetn. 455 en 539.

453 Ferdinandus Willem de Beer (ged. 15.11.1778) wat 'n plaas aan Groot-Visrivier gehad het (V.R.V. 18 (Van Reenen) pp. 170-171 voetnoot 205 en G.R. I, A-J, p. 34). Sien ook sy testament, ingelewer 18.4.1825 (M.O.O.C. 7/95 fol. 130).

454 Op die plaas Commandofonteyn (tans S 6.50 f 360) ongeveer 6 of 7 myl van die Kamp af, aan die Klein-Koonap d.w.s. Klein-Krommerivier (Vgl. oor die riviernaam, V.R.V. 18 (Van Reenen) pp. 170-171, voetn. 206.