Reize in de binnen-landen van Zuid-Africa

[9 Juni 1803]

DONDERDAG den 9e JUNY. Deze morgen kwam de Commandant Strydom,⁴¹⁰ en eenige andere aan den gouverneur verlof vragen om naar hunne woningen te mogen terug keren; het welk wierd toegestaan.

Onder de ons verlatende jonge lieden was eene Smit genaamd, welke gisteren het ongeluk had met zyn paard te vallen en zyn hand boven de pols te breken; welke den doctor Passet zette en verbond; het was niet mogelyk deze mensch te beduiden dat hy onvoorzichtig zoude doen heden te vertrekken, te meer daar er in zyn canton⁴¹¹ geen kundige heelmeesters waren om hem te helpen; hy vertrok met eenige andere.

De Commandant Rensburg had gezorgd dat er gisteren van Bruintjes Hoogte, Zwagershoek en die streken voor de wagens van den Gouverneur nieuwe span ossen ons te gemoet kwamen, met welke wy dan tegens negen uuren deze morgen onze reis weder aannamen: even als gisteren was het guur regenachtig weder. Wy gevoelden hier te meer het onaangename van, om dat de Carrogrond zeer glibberig en de menigvuldige hoogtens die wy heden overtetrekken hadden, zeer moeylyk voor de wagens wierden.

Op de middag reden wy langs eene verlatene veeplaats van Jan Strydom⁴¹² leggende op eene hoogte; de weg was hier zeer hol en hellende, en geleide met een lange klipachtige kloof derwaards; wy zagen in de verte de keten bergen,⁴¹³ uit welke een spruit van de Klein Visch Rivier (Buffelshoecks Rivier genaamd) haren oorsprong krygt. In de nademiddag doorwaade wy deze rivier⁴¹⁴ en

410 Kmdt. Johannes Strijdom (supra voetn. 347) se plaas was De Brakkefontein gel. over de Bruyntjes hoogte aan de Kleine Visrivier onder de eerste Zwarte Rug (G.R. 14/16, lyste van agterstallige rekognisie, 1802; nou Brakfontein SOM 17.7) aan weerskante van Klein-Visrivier, ongeveer 12 myl suid van Somerset-Oos. Oor Strijdom B.R. 93, nr. 47, p. 369: lys vlugtelinge in die oorlog 1799-1802; ook V.R.V. 34 (Grosvenor) pp. 186-188, waar sy naam voorkom as lid van die Grosvenor-ekspedisie van 1782. Hy was reeds in 1793 veldwagmeester (Van der Merwe(c), p. 26) en het in die oorlog van 1799-1802 diens gedoen (B.O. 26, ná p. 511).

411 Wyk, kontrei, omgewing.

412 Nie uitgeken nie; daar was verskeie persone met hierdie naam (Vgl. V.R.V. 34 (Grosvenor) pp. 186-188).

413 Die Bruintjeshoogtereeks.

414 Die Klein-Visrivier, dus presies suid van die teenswoordige Somerset-Oos.

[p. 110]

bevonden ons vroegtydig op de verwoeste plaats van Willem Prinsloo aan de overzyde der Kleine Visch Rivier gelegen.⁴¹⁵ De woningen dezer plaats moeten aanmerkelyk groot geweest zyn; de overgeschotene muren duiden zulks aan; er staan nog veele boomgaarden en thuinen welke tog mede vervallen zyn; deze plaats voornamentlyk voor vee fokkery geschikt, bragt egter voor heen veel koorn en wyn op; jammer is den staat daar zy zig in bevind. Onze tenten wierden naby deze puinen opgeslagen ten einde te overnachten.⁴¹⁶

Een der Commandanten verhaalde dat den gewezenen eygenaar, Willem Prinsloo, by een olyphant jagt zeer ongelukkig was verongelukt;⁴¹⁷ deze man was met eenige zyner goede vrinden uit de nabuurschap na Bruyntjes Hoogte gereden om in de aldaar tamelyk menigvuldige bosschen, op grof wild te gaan jagen. Zy ontdekte dat een olyphant korts te voren door het bosch moest gegaan zyn en zulks aan de omgeknakte boomen bevestigd ziende reden zy boswaerds in, daar zy wel haast het dier voor hun uytzagen. Prinsloo in stede van gelyk zyne makkers een zyd pad in te slaan, om op die wyze de olyphant aftesnyden en uit eene hinderlage een gewis dodelyke kogel toe te brengen, was tegens alle vermaningen aan, onvoorzigtig genoeg met zyn neef de weg regt op den olyphant af te volgen, en naby genoeg gekomen zynde vuur te geven even als zyn makker, zonder tot hun ongeluk een dodelyke wonde aan het dier toetebrengen; waar op den olyphant woedend op hun aankwam, en zy byde met alle snelheyd hunner paarden op de vlugt togen, maar vergeefsch, het dier naderde hun van agteren, sloeg met zyn slurp den neef de hoed van't hoofd en greep Prinsloo die er naast reed, met de slurp om de keel vast, rukte hem van't paard, en na hem waarschynelyk gewurgd te hebben, wierp hy hem in de hoogte en spieste die ongelukkige op zyn vreeslyke tanden; men heeft de man des anderen daags geheel tot morselen vertrapt weder gevonden.

415 Aan die suidekant van die Boschberg, aan die Boschrivier (die huidige dorpsterrein van Somerset-Oos). Dit was van 1771 af al die woonplek van Willem Prinsloo, die ouere, ged. 5.5.1715 (Theal, IV, p. 86; Van der Merwe (b), pp. 157, 273 en 276; G.R. III, P-Z, p. 86 en Forbes I, pp. 202-203 cn 277-278).

416 Die plaas is deur Sparrman, Hendrik Swellengrebel en Van Plettenberg besoek (Forbes, I, p. 202, G.M. IV, p. 10 en B.H.D. I, pp. 19-20). Tydens Van Plettenberg se besoek is 'n skets in Oktober 1778 deur kol. R.J. Gordon gemaak (oorspr. in die Rijksmuseum, Amsterdam, Gordonversameling nr. 34: De plaats van Willem Prinslo agter bruintjes hoogte tegen het noorden te zien by de bosberg vier uren west van de Caffer natie en grote visrivier’).

417 Willem Prinsloo, die jongere, ged. 25.12.1749 (G.R. III, P-Z, p. 87) was die derde seun van die eerste bewoner van die plaas aan Boschrivier. Hy het van 1777 af die twee plase De Rietfontein en De Muysvlakte, albei aan Klein-Visrivier, op sy naam gehad, sowat 12 myl suid van die huidige Somerset-Oos (R.L.R. 25, pp. 313 en 315). Oor sy rol en dié van sy broers Nicolaas, Hendrik, Frederik en Marthinus sedert 1780 op die Oosgrens, vgl. Marais, pp. 7-8, 10-13, 32-33 en 99-104. Hy en sy vader was albei nog in April 1799 in die lewe (Theal, Records V, pp. 17 en 48). Daar is geen verwysing gevind na die omstandighede van sy dood soos hier vermeld nie.