Reize in de binnen-landen van Zuid-Africa

[20 Mei 1803]

VRYDAG den 20e MEY ging de Gouverneur mede na het ter byeenkomst bestemde punt aan de Zondags Rivier, hebbende buiten zyn gewoon gezelschap nog den Major van Gilten, de Kapitein Alberti, en Chirurgyn Major Wehr³³¹ by zich.

De Gouverneur, de reeds als geen goed voorteeken hield, niets van Jansen van Rensburg of Coenraad de Buis te hooren,³³² wierd aan de Cuga,³³³ daar wy eene halte hielden verrascht, door de komst van Van Jaersveld³³⁴ met vier burgers uit de ver afgelegen Districten. Deze kondigden met de overigen de

331 Johann Heinrich Friedrich Carel Leopold Wehr, M.D. (1764-1854) wat as chirurgyn-majoor in 1802 met die Waldeckregiment na die Kaap gekom het. Hy was waarskynlik by die garnisoen wat oor see na Algoabaai gekom het. Vgl. lewensbesonderhede by Edmund H. Burrows, A History of Medicine in South Africa, Kaapstad-Amsterdam, 1958, p. 75.

332 Sedert 9.4.1803 toe Zacharias van Jaarsveld van Swellendam weg is, is niks weer van hom verneem nie (supra voetn. 65). Op 12 Mei het Janssens in sy verslag opgemerk: ‘Met ongeduld zie ik onze gezanten die na de Kaffers gezonden zijn, te gemoet, en niet minder, Rensburg en du Buijs, welke reeds per Courier van Zwellendam genoodigd zijn hier bij mij te komen. Ik heb nog niet van hun nog van den Courier Van Jaarsveld vernomen’. (B.H.D. III, p. 223).

333 Die Koegarivier, ongeveer 15 myl van Fort Frederick.

334 Zacharias van Jaarsveld (sien supra voetn. 65).

[p. 83]

vreugd der opgezetenen aan, dat de Colonie wederom Hollandsch was, en dat wy op een uur afstands, van Rensburgh³³⁵ met twee honderd man zouden vinden, die den Gouverneur te gemoet kwamen;³³⁶ Jaersveld rapporteerde ook C. de Buis gesproken te hebben³³⁷ en dat Koning Gaicka wenschte de Gouverneur te ontmoeten, en zich ten dien einde naar de Visch Rivier zoude begeven. Men brak spoedig op om de tocht te vervorderen.

Een half uur wegs afgelegd hebbende vonden wy acht bejaarde burgers te paard die door van Rensburg waren afgezonden om de Gouverneur te begroeten, en aantekondigen dat zyn volk het genoegen zoude hebben, den Edelheer na 's Lands gebruik met salutschooten te ontfangen, het gene dan ook korte tyd daarna geschiede. Juist passeerden onze wagens op eene vlakte die van Van Rensburg welke meer dan vyftig in getal zynde. Deze vereeniging van menschen en train een fraay aanzien gaf; de burgers verklaarden dat de vreugd overgroot by een iegelyk was om weder Hollandsch bestier te zien; de Gouverneur sprak veler hunner met vriendschap aan, en deelde hun zyne verlangens en verwachtingen benevens zyne inzigten tot herstelling van geluk en vrede mede; het genoegen wederzyds scheen vry algemeen, en wy gingen alle te zamen een en het zelfde leger aan den oever van de Zondags Rivier³³⁸ betrekken, in de naarbuurschap der Kraal van Claas Stuurman en eenige Kaffers.

Onze Kaffer Heemraad van t' Congo (den zendeling Nacabanée) deed deze reize mede, bewonderde het geen hy zag, dog scheen meer dan eens blyken van ongerustheid te geven, welke toch telkens weder met vertrouwelyke verzekeringen gestild wierden en zyne vrees in lagchen deeden veranderen. Men zeide hem dat die menigte niets dan vredens-gezind was, zynde slechts het gewoon convoy als de Gouverneur van het Land reysde. Tot vermaak hing ik

335 Sien supra voetn. 66. Dis nie duidelik waar Van Jaarsveld hom op 26.4.1803 gevind het toe hy hom die brief van Janssens ‘Eijgen handig in handen afgegeeven’ het nie (B.O. 88). Daar is baie verwysings na plase waar hy gewoon het of wat ná 1789 op sy naam was: Welgevonden (Klein-Visrivier), De Hoeko (Boesmansrivier), 'n plaas in die buurt van die huidige Alicedale (Swartwaterberg) en Van Stadensdam aan die Bo-Visrivier. (Vgl. o.a. R.L.R. 41, p. 42; G.R. 14/17, 29 en V.R.V. 34 (Grosvenor), pp. 34, 95-97, 110 en 113 (voetnote 33 en 37-46); ook Kirby, pp. 66 en 81.
Van Reenen (V.R.V. 18, p. 90) sê hy het nog in die Bamboesberge gelê, d.w.s. oos van die huidige Cradock ongeveer by Sterkstroom van vandag. (Vgl. ook Cory I, p. 240. Theal beskryf hom as ‘an able and law-abiding commandant’ (deel V, pp. 58, 88 e.v.) maar in die stukke van 1801 word hy aangedui as een van die ‘mutinous vagabonds’ en in die memorandum (van Maynier?) word van hom gesê dat hy ‘zig als Commandant hebbende opgeworpen, is thans aan het Hoofd van een Partij oproerige door hem misleide Boeren.’ (G.M. IV, p. 214).

336 Van Reenen (V.R.V. 18, p. 92) sê daar was 108 man by Van Rensburg.

337 Sien supra voetn. 64 en 65. De Buys het by dié geleentheid, op 6 Mei, ook aan Van Jaarsveld gesê sy perde is te gedaan en hy kon nie saamry na Algoabaai nie (B.O. 88, Joernaal van Van Jaarsveld).

338 Die kamp is opgeslaan op die plaas van Louis Kotzé, die ouere, De Toekoetarie gel: tusschen de Zwartk: en Zondagsrivieren; (R.L.R. 78, p. 164 en G.R. 14/17, p. 47; V.R.V. (Van Reenen), p. 90 en voetn. 4). Die huidige naam van die plaas is Tankatara (tans UIT 4.119) en dit lê aan Sondagsrivier, net noord van die huidige nasionale pad.

[p. 84]

hem mynen sabel om, hetwelk hem zodanig beviel dat hy daar mede den geheelen dag te paard in de hand zat te schermen en struykjes aftehouwen.

De Gouverneur onderhield verscheidene van de nieuw aangekomene burgers welke de voorzorg hadden gebruikt om over de vierhonderd schapen en tachtig runderen mede te brengen. Een lyfeigene van den Gouverneur vond op het veld na by eenige struyken een koker met ver in de twintig vergiftigde pylen; de koker was van een dun uytgeholde boombast vervaardigd en de pylen van riet, en een en een halve voet lengte, voor aan met een hertsgewyze gevormde punt. Kapitein Stuurman zond eene groote gevlogte mand met zoete melk aan den Gouverneur ten geschenke. Verscheide Kaffers kwamen door nieuwsgierigheid gedreven het camp zien; alle waren zeer in hun schik op schaapenvleesch ende by hun zoo geliefde brandewyn onthaald te worden.

Des avonds nam den burger Rensburg by den Gouverneur het avond eeten; zyn gezelschap bevestigde het geen de Kaffer Chefs aan deeze zyde der Visch Rivier hadden gezegd, namelyk: dat Gaicka hen zoude hebben laten vragen om vereenigd een oorlog tegens de zelve te beginnen.

Rensburg zeide, dat hy er niets op had geantwoord en hy de begeerte van zyn nieuw en wettig Gouvernement alvoorens wilde kenne.