Reize in de binnen-landen van Zuid-Africa

[7 Mei 1803]

ZATURDAG den 7e MEY, de reis vervorderende waren wy niet weinig verbaasd dat het Van Stadens Riviertje dan men aan den voet van ons camp

[p. 60]

overmoest zodanig diep was op de plaats van de drift, dat de waagens hooger water in kregen dan daags te vooren by het overtrekken van de Chamtoush Rivier: de reeden hier van was dat de mond van het stroomtje gansch door zand bezet was, en dus afloopend water had opgestopt. Diegeene van het gezelschap welke te paard waren waaden hooger op daar genoegzaam geen water is en trokken door bosschen een berg over daar voorheen een wagenweg was geweest, maar thans onbruikbaar en zelfs voor de losse paarden zeer moeilyk.

Op het hoogste dezer weg gekoomen, hadden wy juist een gezicht der rivier op het tydstip dat onze wagens met de ossen slachtvee enz: passeerde dat gansch geen onaardig gezicht opleverde: in het bosch dat wy doorreden vonden wy weder eenige noordsche doorneboomen.²⁵⁶ De wagens hielden de ordinaire weg maar het gezelschap te paard sloeg rechts af na de plaats van Christiaan Vogel alwaar de bekende ontdekte loodmyn gevonden wordt.²⁵⁷ Te vergeefs zogten wy na dezelve, en wyl wy niets vonden dat de juiste plaats aanduyde besloot men verder te gaan en nader uit de Algoabaay onderzoekers af te zenden. By de zo evengenoemde plaats van Vogel (thans onbewoond) verwelkomde ons een menigte baviaanen die even egter niet onder schot kwamen; de weg liep door ongelyk leggende gras volle velden. Wy togen drie maal de kronkels van de Braakrivier²⁵⁸ over, togen wyders langs eene mooye ronde water kom (hier te lande valley geheeten)²⁵⁹ en hielden halte op eene kleine afstand der genoemde rivier. Vandaar opbreekende vermoeden wy dat het voor ons leggende veld goed van wild moest voorzien zyn wyl de commandanten en verscheide der jonge Lieden om het spoedigste voor uitsnelden en wy

256 Die geselskap moes oorkant die rivier op die plaas Rietfontein van Ignatius Johannes Muller gewees het, maar dit word nie vermeld nie. (Vgl. B.H.D. III, p. 159). Daarvandaan het die groep te perd seewaarts gery na Buffelsfontein.

257 De Buffelsfontein aan d'oversyde van Van Stadensrivier, geleegen aan de Kruys Rivier, is op 8.7.1776 op ordonnansie gegee aan Johann Christian Vogel, seun van die stamvader van dieselfde naam, ged. 28.3.1751 en getr. op 24.4.1768 met Jacomina Potgieter (G.R. III, P-Z, p. 516).
Barrow se boek (I, pp. 91-92) was waarskynlik die aanleiding vir die belangstelling in die lood op Buffelsfontein wat hy beskryf het as ‘of that species known by the name of galena, or lead mineralized with sulphur’. Hy het dit 5 myl oos van Van Stadensriviermond aangetref. Lichtenstein (V.R.V. 10, pp. 283-284 en B.H.D. III, 160) het begin 1804 ook die loodmyn ondersoek. Toe was Vogel se huis nog afgebrand en onbewoon. Kort daarna is die myn ondersoek deur 'n deskundige, Adolf A.F.W. von Danckelmann wat 'n verslag geskryf het (B.R. 95, p. 154 e.v. en B.R. 8, Resolusies, pp. 2237-2238).
Later is die lood deur die maatskappy Maitland Mines ontgin wat die grond nog besit. Vgl. die amptelike verslag deur die geoloog Andrew Wyley aan die Kaapse regering (1855): Reports on Maitland Mines (Lead and Copper) near Port Elizabeth (G.5-'56). Ook lêer S. 88/6, Maitland Mines, Buffelsfontein, Kantoor van die Landmeter-generaal, Kaapstad.

258 Die Brakrivier, nou Maitlandrivier.

259 Die ronde vlei is die Kragga-Kamma, 'n Hottentotse naam wat in Hendrik Swellengrebel se joernaal gegee word aan die hele ‘uytsteekende hoek-lands tusschen de Zwartkops en Van Staadensrivier’. (G.M. IV, p. 26). Vgl. ook L.F. Maingard, ‘Kragga-kamma - origin of the name and early history’, Africana Aantekeninge en Nuus, deel 14, nr. 8, Des. 1961, pp. 291-292.

[p. 61]

kort daar op een menigte geweerschooten hoorden vallen en van tyd tot tyd struysvogelen en antilopes voor ons over zagen loopen. Tegens den nademiddag sloegen wy ons camp op de verwoeste plaats van de weduwe Maray²⁶⁰ neder.

Des morgens vroegtydig was ik op last van den Gouverneur vooruyt gereeden om aan de Algoabaay het naderen van onze Caravane bekend te maaken,²⁶¹ en ik was juyst terug gekeerd, toen een expresse uyt de Kaapstad afgezonden, ons een groot paquet brieven aanbragt, die des te aangenamer waren daar de zelve meest van onze familles en tevens onderscheidene depeches by waren van den Commissaris Generaal, de Commandant der troupes, etc. Zy waren te meer belangryk daar deeze tydingen uit het moederland inhielden.²⁶²

Een der jagers kwam het hoofd met de schoonen hoorn van een groot door hem geveld Hartebeest²⁶³ brengen; byna te gelyk kwam een der kommandanten opdagen met de beste veederen van een geschooten groote mannetjes struysvogel.

260 Die roete van Van Stadensrivier het effens suidoos geloop, noord van die spoorweg langs, by Geduldsrivier verby na Hartebeestfontein van Barend Daniël Marais, ged. 27.3.1768 en op 22.10.1786 getr. met Aletta Frederica Vogel, 'n suster van J.C. Vogel van Buffelsfontein. Die plaas is tans o.a. die gebiede Bushy Park en Parsonsvlei wat deel van Port Elizabeth is.

261 Van Reenen (V.R.V. 18, p. 78) sê Paravicini het eers op Sondag, 8 Mei, gery, maar dit is klaarblyklik foutief. Hy het op 7 Mei vertrek en pos wat oorsee na Algoabaai gestuur was, vooruitgestuur na die kamp. Die oggend van 8 Mei het hy saam met Von Gilten teruggekeer en Janssens onderweg aangetref. Pos uit Kaapstad het intussen oorland by die kamp aangekom.

262 Onder die pos deur kapt. Siccama van De Spion gebring en deur Paravicini in die baai aangetref, was briewe van Mr. J.P. de Medembach Wakker, lid van die Politieke Raad, die 1ste sekretaris, J.H. Neethling, die 3de sekretaris, Mr. Coenraad J.G. Copes van Hasselt, die militêre ouditeur, J.A. Truter (die latere sir John), en die kaptein-adjudant J.F. Benaij (G.M. IV, p. 133).
Die amptelike briewe is op 30.4.1803 deur De Mist afgestuur (Vgl. B.R. 93, nr. 44, p. 358).

263 Alcelaphus caama caama (G. Cuvier); Kaapse of rooihartbees.