Reize in de binnen-landen van Zuid-Africa

[4 Mei 1803]

WOENSDAG den 4e MEY hielden wy rustdag²³⁹ welke werd benuttigd om de mond van Kromme Rivier te gaan bezichtigen, op de doorwaad plaats is de zelve zeer breed en loopt zelden zoo laag af, dat het voor iemand die de weg niet weet, raadzaam is zonder geleide de zelve te passeeren. Men ryd eerst een goed eind dwars en dan in den midden der lengte der rivier na de mond of eindelyk weder dwars over na den oever, de tyd der ebbe waarneemende.

Wy bezogten de aan de Rivier leggende plaats (Welgeleegen) van de weduwe Potgieter,²⁴⁰ vertoefden echter zeer kort aldaar en gingen langs de rechter oever der rivier tot aan deszelfs uitwatering af, welke in de baay de naam van de Kromme Riviers baay dragende, uitloopt. Deeze stroom heeft weder het ongeluk van al de aan ons tot hier toe bekende Afrikaansche Rivieren; namentlyk om door dwars voorleggende zandplaaten eeuwig geslooten te blyven; den uytloop van het water geschied tusschen een menigte banken en by vloed over de zelve. Het strand in de baay is hier vlak; de sterke branding doet echter vermoeden dat er voor de Rivier in zee nog meer plaaten leggen; er is maar eene plaats heel regts in de baay geleegen daar chaloupen des noods met moeite kunnen landen: een gestrand en hier nog in stukken leggend wrak van een boot bewysen het moeilyke landen alhier. Wy vergeleken hier weder onze kaarten en bevonden die van Dumenil²⁴¹ de beste strekking aan te duiden; de hoeve van J. Kock,²⁴² ons tegenwoordig verblyf, legd echter niet wel aangeweezen. Wy hebben op de plaats zelve de waarlegging²⁴³ der plaats ten aanzien van de Zeekoe Rivier en de loop der zelve veranderd en aangeteekend.

239 G.M. IV, p. 128: ‘...hielden de wagens rustdag van welke wy profiteerde om de mond van Kromme rivier te gaan bezigtigen...’ Die rit was dus in 'n suidwestelike rigting, terugwaarts na Kromrivier.

240 Op die suidoewer van die rivier, 2 myl van die kus. Frederik Potgieter (oom van Theodorus) het in 1767 aangeteken gekry Welgelegen gel: aan de kromme rivier aan de andere syde van syn plaats get. Goedegeloof (R.L.R. 43, fol. 54). Op die kaart kom dit tans nog voor as Goede Geloof (UIT 2.16). Frederik Potgieter (ged. 11.6.1724) se tweede eggenote was Maria Magdalena Landman met wie hy op 7.4.1765 getroud is (G.R. III, P-Z, pp. 54-57). Oor hom ook Aanwins 455, Dundas (Mellville) Papers, nr. 26, in die Kaapse Argief (waarop mnr. P. Craill van Kaapstad welwillend die aandag gevestig het).

241 François Duminy (supra voetn. 176) het Sint Francisbaai in 1786 in kaart gebring. Sy kaarte word bespreek deur C. Koeman, ‘Nieuwe Bijdragen tot de Kennis van Zuid-Afrika's Historische Kartografie’, in Tijdschrift van het Kon. Ned. Aardrykskundig Genootschap, deel LXIX, (kaart nr. 163, Kaapse Argief), pp. 73-95 (1952).
Vgl. oorspronklike ‘Nieuwe Kaart van den Zuydelyken Oever van Africa strekkende van St. Helena Baay tot de Algoa of Zwartkops Riviers Baay...ge-eindigt in den jare 1790 op Order van den Heere Gouverneur van de Graaff’.

242 Zeekoerivier se opstal het aan Groot Zeekoerivier gelê, op die noord-oewer en waarskynlik waar nou die Chalten-padoorgang by Aloe Ridge is, die ou deurgang wat Beutler in 1752 gebruik het. (Forbes, deel I, p. 216).

243 Presiese ligging.

[p. 56]

Het was ruim eetentyd toen wy weder gekeerd waren; na het zelve stelde de Gouverneur tot tydpasseering en vermaak der jonge lieden van de Commando's een prys voor die geene welke met een kogel op eene zekere afstand in het wit zoude schieten; het meerendeel dezer jonge Afrikanen zyn goede schutters: zy gaven hiervan heden verscheide kleine proeven. Den avond bragten wy met schryven door terwyl de jonge luy zig met dansen vervrolykten, daar ik ongelukkig deeze maal uythoofde van het menigvuldige schryfwerk geen deel in konde neemen dat my te meer leed deed daar het gezelschap uit zeer lieve nonjes²⁴⁴ bestond welke expres om de Generaal te zien uyt de buurt waren gekomen.

244 Nôientjies: een van die weinige Afrikaanse woorde in die handskrif. Dis nie duidelik watter skryfwerk Paravicini dié aand verrig het nie; daar is geen amptelike stukke met dié datum onder die reisbriewe nie.