Reize in de binnen-landen van Zuid-Africa

[3 Mei 1803]

DINSDAG den 3e MEY en reeden een uur daar na door de Diep Rivier, gelegen tusschen de plaats van Cornelis Vermaak²²⁸ en die van C.A. Muller;²²⁹ deeze rivier is aldus genaamd uythoofde der hooge bergen welke zy tot oevers heeft, of schoon zy deeze naam wegens het weinige water niet verdiend. De hoeve van Piet van Ceulen²³⁰ legd ook op een klyne afstand links van de zelve, gelyk Leeuwenbosch (zynde die van Martinus Rensenburgs²³¹ regts legd). Het was op deeze hoogte dat wy uitspanden om onze maaltyd te doen; wy reeden deezen morgen door een minder klipachtig egter heuvelachtig land, dat met veel kleyn wild zo als antilopes, wilde paauwen,²³² faisanten etc., is bevolkt; na op de plaats van Rensburg twee à drie uuren vertoefd en in de nabyheid eenige orabys (soort van bokjes)²³³ geschooten te hebben vervolgde wy onze weg na Platjes Drift welke in de nabyleggende bergen haaren oorsprong

228 Cornelis Tobias Vermaak (ged. 5.4.1750) is getr. op 22.5.1768 met Petronella Oosthuizen en hertr. op 8.4.1781 met Aletta Maria Potgieter, jonger suster van Theodorus Potgieter (infra voetn. 237). Geen nageslag word vermeld nie. (G.R. III, P-Z, pp. 58 en 471). Sy plaas was De Twee Fonteynen gel: op de hoek van d' Esschenboschberg, reeds in 1770 vir hom aangeteken (R.L.R. 40, p. 90). Hy was 'n redelik vermoënde man wat teen 1804 behalwe bogenoemde, nog 4 plase op sy naam gehad het (B.R. 52, p. 678). Sy jonger broer was Jacobus Vermaak van die aangrensende plaas Esschenbosch.

229 Die amptelike joernaal (G.M. IV, p. 127) gee aan ‘G. Muller’. Geen Muller is teruggevind wat hierdie plaas 't Leeuwenbosch, in dié tyd bewoon het nie. Maar Stephanus Ferreira van Klipheuvel se seun, Antonie Michael Ferreira, het in 1803 daar gewoon en Lichtenstein (V.R.V. 10, p. 273) sê Leeuwenbosch was sy plaas. De Mist (B.H.D. III, p. 158) vertel ook van die ‘vriendelijkheid en aandoening’ waarmee A.M. Ferreira hulle ontmoet het op 5.1.1804.
Op hierdie plaas sluit die pad van Assegaaibosch se kant by die huidige nasionale pad van Knysna na Humansdorp aan wat ongeveer die verdere roete was na Plaatjesdrift.

230 Lees: Piet van Beulen (G.M. IV, p. 127) wat sy vader se plaas Hartebeestefontein (aan) Krommerivier over de Dieprivier (aangeteken 1779) bewoon het (R.L.R. 41, p. 164), noord van die landweg na die Gamtoos, tussen die huidige spoorweghaltes Salielaagte en Billson. Petrus Johannes van Beulen (of Van Belen), ged. 11.2.1759, is getr. met Johanna Magdalena Scheepers. Hy was lid van die Grosvenor-ekspedisie in 1782-1783 (V.R.V. 34, (Grosvenor) p. 186). Oor die familie Von Böllen uit Dithmarschen, Hoge (a), p. 38.

231 Dit is foutief: Leeuwenbosch het nie aan Van Rensburg behoort nie en was ook nie regs van die pad nie. Die uitspanplek was waarskynlik op die huidige Dieprivier (tans HU 1.19). Die plaas regs was dan Diepriviersmond (HU 10.3) en die bewoner Marthinus Philippus van Rensburg, ged. 13.5.1742 (G.R. III, P-Z, p. 127). Hy word glad nie deur Van Reenen genoem nie.

232 Die gompou, Ardeotis kori kori (Burchell) of die veldpou, Neotis denhami (Children).

233 Oribi; oribie of oorbietjie, Ourebia ourebi ourebi; volgens Lichtenstein en Burchell, Antilope Scoparia.

[p. 54]

neemd.²³⁴ Het land bleef even heuvelachtig, maar de rechts leggende hooge bergen welke zig zonder einde van Hottentotsch Holland af in de geheele lengte van de kust langs de t' Sietsiekkamme heen strekt, neemd hier in de vlakte een einde.²³⁵

Wy zagen op een geringe afstand de plaatsen van Herm. Karsten, aan Plaatjes Drift geleegen,²³⁶ en ter slinke hand die van Theodorus Potgieter aan Diep Rivier;²³⁷ zonder iets van aanbelang t' ontmoeten doorwaden wy tegens 5 uuren een arm van de Zeekoe Rivier aan welks linker oever dadelyk de plaats van Jacob Kock legd:²³⁸ wy wierden hier ontfangen door Theodorus Potgieter, welke de zelve thans bewoond wyl de eygenaars voor de Caffers zyn gevlugt. De meeste der plaatsen die wy heden in onze weg zagen zyn verlaten door deszelfs voorige bewooneren, welke echter zodra de inwendige rust eens beter gevestigd zal zyn, na hunne goederen wenschen terug te keeren.

Wy namen alhier ons verblyf en werden door de lieden zoo goed doenlyk ontfangen; het ontbreekt de landlieden die wy ontmoeten niet aan goeden wil, veele zyn echter door de jongste onlusten onvermogend geworden. De meeste woonhuysen zyn verschanst met hooge wallen, eenige der zelve hebben van nut geweest; de Caffers verwoesteden dog by verkiezing de gefortificeerde

234 Plaatjesdrift se noordoostelike baken grens aan die huidige Humansdorp. Moontlik is na ‘Platjes drift’ hier enkele woorde uitgelaat wat op die oorsprong van die Zeekoerivier betrekking kon hê. Die teks van die joernaal (G.M. IV, p. 127) is ook onduidelik: Platjesdrift is 'n drif in die Zeekoerivier en dis die oorsprong van die rivier, nie die drif nie, waarna verwys word.

235 Die Karreedouwberge wat by Witkleibos doodloop.

236 Die enigste persoon wat met ‘Herm. Karsten’ vereenselwig kan word, is Johannes Hermanus Carstens, ged. 12.6.1751 (G.R. I, A-J, p. 143), maar hy was woonagtig in die Swartland op Vogelstruysfontein (R.L.R. 25, p. 365). Dis nie onmoontlik dat hy ook hier 'n plaas kon gehad het nie. De Platjes drift gel: aan de Zeekoe drift is egter ongeveer 1792 aangeteken vir Johannes en Theodorus Potgieter (R.L.R. 42, p. 115).

237 Theodorus Potgieter (Theodorusseun) van die plaas De Diepe Rivier gel: over de Kromme Rivier wat in 1766 vir sy vader aangeteken is (R.L.R. 42, p. 759).
Theodorus (Doris) Potgieter was 'n oom van die latere Voortrekkerleier A.H. Potgieter. Hy is ged. op 21.10.1753 en getr. 22.10.1780 met Martha Maria Ferreira, die oudste dogter van kmdt. Petrus Hendrik Ferreira (G.R. I, A-J, p. 231 en III, P-Z, pp. 58 en 60). Doris Potgieter het aan die meergemelde Grosvenor-ekspedisie van 1782-1783 deelgeneem (V.R.V. 34, (Grosvenor), pp. 188 en 195 voetn. 73). Volgens sy opgaaf (J. 90, Swellendam, 1803) was hy 'n welgestelde man; hy maak van die geleentheid gebruik om aan Janssens op 3.5.1803 (blykbaar op Jacobus Kock se plaas) namens die inwoners aan Zeekoerivier 'n adres aan te bied waarin om 'n landdros en kerk gevra word en op die gevaarlike pont oor Gamtoosrivier gewys word. (Aanwins 709 (Humansdorp), Kaapse Argief). Vgl. ook sy testament (M.O.O.C. 7/66 fol. 28) waaruit blyk dat hy teen 1813 oorlede is.

238 De Zeekoerivier aan 't houteniqualand over de Attaquaskloof waar weiregte op 5.10.1765 toegeken is aan Jacobus Kock (R.L.R. 19, p. 95). Hierdie Johannes Jacobus Kock (Cok, Kok) uit Sachsenhausen in Waldeck is ongeveer 1786 oorlede en was die bouer van die opstal waar hy 'n vooruitstrewende boerdery gehad het en dikwels reisigers onthaal het (Vgl. Forbes, deel I, p. 216 en Hoge (a), p. 210). In 1803 was Johannes Jacobus Kock (Kok) die tweede jongste seun, ged. 17.10.1762, eienaar van die opstal. (G.R. II, A-O, pp. 136-137).

[p. 55]

hoeven zo zy er by konden koomen boven de blootleggende waar uyt wy aflyden dat zylieden nog geen vrienden van de vestingbouw waren en de zelve in hun land nog niet beoeffenen.