Reize in de binnen-landen van Zuid-Africa

[1 Mei 1803]

ZONDAG den 1e MEY braken wy op en begonnen onze overtocht over de rivier welke hier naby haare oirsprong van weinig beduiding is; wy vonden onze weg by afwisseling slykrig en klipachtig tot wy weder voor de Kromme Rivier kwamen welke op deeze plaats in diepte en stroom ontzachelyk heeft toegenomen en dienvolgens de overtocht vry bezwaarlyk maakte; de wagens moesten afgeladen en de goederen op de zydeladders²²¹ opgevangen worden. Niet zonder gevaar van omstorten gelukte het alles aan de overzyde te brengen, dog twee à drie uuren verder, daar op nieuws over de vloed moest gezet worden, kwamen wy minder goed te regt daar eenige onzer wagens om door de palmietstoven of zoogenaamde pollen te ryden in de modder vastgeraakte, en niet dan met aanwending van veel moeyte en tyd en het aanspannen van een groot aantal ossen gered wierden, except eene wagen welke door de onhandigheid van de dryver de juyste richting by het opryden niet hield en daar door omsloeg, dat niet weinig verwarring veroorzaakte en waar door wy drie trekossen en eenige goederen die wegdreven verlooren.

De rest en de gebrooke wagen wierd met veel moeyte gered; die welke met hunne paarden overzwommen waren voor dit maal aan de beste koop, ofschoon de felle stroom de overkomende nog al betrachtelyk deed afdryven; alle deeze te samen loopende omstanden noodzaakte ons aan de overzyde gekomen zynde aftespannen om zowel menschen als vee tot herhaal te brengen, te meer noodzakelyk daar wy heden nog vyf of zes malen een dergelyke overtocht te doen hadden; na ons door een redelyk goed middagmaal versterkt en de schade aan voerwezen en goederen zoveel mogelyk hersteld te hebben, stelde zig de Caravane wederom in beweging. Het duurde niet lang of de voor ons zoo noodlottige Kromme Rivier vertoonde zig schuymend aan ons gezicht; deeze maal kwamen wy dog met de vrees vry, want hoe ongelyk en klipachtig hier het bed der rivier was had de zelve ter deezer plaatse weinig diepte dog een aller felste stroom; met regt draagd deeze vloed de naam

221 Die waens se lere, wat gewoonlik voor en agter staan, nie langs die sye nie.

[p. 51]

Kromme Rivier, daar de zelve tusschen zeer hooge bergen en in een nauwe kloof besloten zig dan regts en dan weder ter linker zyde een uytweg baand terwyl de reyziger onmogelyk omheen kan deeze fatale vloed telkens te passeeren; dit houd aan tot zy zig in de Kromme Riviersbaay²²² in zee werpt.

Laat in de avond²²³ arriveerde wy aan eene verlaate plaats van Thomas Fereyra (Jagerbosch genaamd).²²⁴ Wy betrokken het leedige door de Caffers deels afgebrande huis, en spreyden daar onze legersteede; onze nachtrust herstelde volkoomen de vermoeynis van den voorigen dag; wy vonden hier zeer schoone zuure Limoenboomen en zogenaamde narretjes (een soort van mandaryn appeltjes) zeer aangenaam van smaak welk gewas aan de Kaap uit China werd overgebragt en zeer weelig in deezen oord groeyd; deeze waren egter door gebrek aan vochtigheid zeer klein en ingedroogd.

222 Sint Francisbaai.

223 G.M. IV, p. 126: ‘Tegens 4 uuren kwamen wy aan de verlaaten plaats...’

224 Thomas Ignatius Ferreira (ged. in die Paarl 17.11.1743) is op 21.10.1764 getr. met Maria Dorothea Marx, dogter van die Duitse stamvader, Dirk Marx, soldaat, jagter, in 1775, en later poshouer in Mosselbaai (G.R. I, A-J, p. 231, II, A-O, p. 323, Hoge(a) p. 260 en Hoge(b), p. 44). Ferreira se moeder was 'n ouer suster van Pieter Terblanche van Rheeboksfontein. (G.R. III, P-Z, p. 401). Sy oudste broer was die kmdt., Petrus Hendrik, sy jonger broers, Stephanus van Klipheuvel (supra voetn. 215) en Salomon wat, soos hyself, vroeg plase aan Swartkopsriviersbaai in besit gekry het. (Vgl. infra voetn. 352).
Ferreira se plaas was 't Jagers Bosch gel: aan de kromme rivier agter de Attaquas kloof en was reeds voor sy geboorte in besit van sy skoonvader, Dirk Marx, wat dit in 1741 saam met 3 ander op sy naam gehad het (R.L.R. 40, p. 152). Die jaar van sy huwelik (1764) neem T.I. Ferreira die plaas Hemelsrood in Outenikwaland op ordonnansie en in 1774 Jagersbosch. (R.L.R. 42, p. 179). Hier tref Thunberg hom dieselfde jaar aan (Forbes, I, p. 432) en H. Swellengrebel op 26.11.1776 (G.M. IV, p. 28). In 1776 word o.a. vir hom Papenkuylsfontein aan die Swartkops aangeteken-nou deel van Noordeinde, Port Elizabeth - waar hy later gaan woon. Daarby kom nog in 1778 Matjesfontein onder het Galgebosch en in 1784 Uitvlugt gel: over de Koukie (R.L.R. 42, pp. 179 en 758.)
Op 14.10.1778 is hy korporaal van die afdeling Swellendamse dragonders wat in Bruyntjeshoogte die goewerneur Van Plettenberg ingewag het (G.M. IV, p. 42). Ferreira was ook by die ekspedisie van Muller en Holtzhausen in 1782 wat na Grosvenor-oorlewendes gaan soek het (V.R.V. 34 (Grosvenor) pp. 174 en 184). Hy het blykbaar pal in Algoabaai op sy plaas Papenkuylsfontein (Cradock Place, Korsten) gewoon, 4½ myl van die landingsplek af. (Cory I, p. 83). Tot die einde van die oorlog was hy nog daar (Vgl. infra voetn. 270). Na sy verbanning deur Janssens wou hy na Jagersbosch terug, maar dis hom geweier, en hy het toe na Ruitersbos by Mosselbaai verhuis (infra voetn. 371) terwyl sy oudste seun, Ignatius Petrus, die plaas einde 1803 weer gaan bewoon (V.R.V. 18 (Van Reenen) p. 72 voetn. 52; B.R. 5, 4.4.1804, pp. 27-31 en B.H.D. III, p. 157). Die reisiger J.B.N. Theunissen (Aantekeningen eener Reis ens., Oostende, 1824) sien dit in 1823 en beskrywe Jagersbosch as ‘een zeer schone landhoeve’ (p. 10).