Reize in de binnen-landen van Zuid-Africa

[21 April 1803]

DONDERDAG den 21e APRIL¹⁶¹ de drift meende te passeeren maar er was geen mogelykheid; de zee stuivd hier by elke vloed met kragt in en veroorzaakt een onderscheid van water ter hoogte van zes voeten; by de ebbe ontblooten zig een menigte schorren,¹⁶² van welke gelegenheid wy tegens negen uuren gebruik maakte om na de overzyde te geraken; het weder was regenachtig en de lucht zeer betrokken; dit belette ons op een verre afstand te zien hetwelk te meer jammer was uithoofde wy daar door het voorname doel van deeze dagreize moesten missen, wy werden echter eenigsints schadeloos gesteld door de inlichtingen welke de heer James Calander¹⁶³ ons betrekkelyk de juiste legging, uitgestrektheid en bekwaamheid van de Nysna kom gaf: deeze heer kwam ons te gemoet op de afgebrande woonplaats van Lindeboom¹⁶⁴ en strekte ons tot gids.

Hy geleide ons langs de linker oever over de schorren en bragt ons op de steile hoogte welke de uiterste hoek uitmaakt; de poort of mond van de Nysna¹⁶⁵ is byzonder nauw en besloten tusschen een keeten hemelhoog in zee uitstekende klippen; het vaarwater loopt langs de steilte op welke wy ons bevonden en vormd aan de binnenzyde van deeze rots een cirkulvormige baay, hebbende goede ankergrond op vier en vyf vadem water; ter regter zyde is een uitgestrekte zandplaat welke zig binnenwaards de kom met de schorren vereenigd. Het zoude zeer ervarende zeelieden moeten zyn welke de poort der

161 Lees: Vrydag, 22 April.

162 Slik, slikbanke of alluviale grond.

163 Die Skotsman James Callander het ná 'n avontuurlike loopbaan in die Britse Vloot van 1772 af, en as skeepseienaar, teen 1798 aan die Kaap beland waar hy 'n aanstelling gekry het om die bosse, baaie en riviere van Mosselbaai tot Algoabaai te ondersoek. Hy het oorland na Knysna gereis (B.O. 92, Private Diary of James Callander (13.12.1798-1800), in die Kaapse Argief) waar hy woonreg van die eienaar van Melkhoutkraal gekry het. Na 1803 was hy op Stellenbosch ‘ge-interneer’ en is in 1805 daar getroud. Hy het blykbaar later in Kaapstad gewoon waar twee kinders in 1810 en 1815 gebore is en waar hy eiendom besit het. Daar word ook twee onegte seuns vermeld in sy testament wat hy op 1.8.1820 op Uitenhage gemaak het ‘(being) confined to bed with a serious asthmatic complaint’. Die testament is op 22.9.1820 geregistreer. Dit vermeld 'n aansienlike boedel en broers en susters wat in Skotland woon. (M.O.O.C. 7/83 fol. 179 en 180; Theal, Records II, pp. 376 en 389 en J.A. Wiid, ‘James Callender: 'n Romantiese loopbaan’, Die Huisgenoot, 28.1.1928).

164 Johann von Lindenbaum, 'n Duitser uit Elsas (1761-3.1.1827). Lewensbesonderhede oor hom by Hoge (a), pp. 242-243. Hy is in 1798 getr. met Hester Marx, weduwee van Stephanus Jesaias Terblanche, aan wie Melkhoutkraal, die plaas waarop Knysna lê, van 1770 af behoort het. Terblanche was die oudste seun van die wed. Terblanche van Rheeboksfontein, die broer dus van Pieter Terblanche van Buffelsvermaak. Lindenbaum het in Oktober 1802 aan die dood ontkom toe hy op pad was van Plettenbergbaai na Knysna (Vgl. infra, voetn. 169 en 180).

165 Die bekende ‘Knysna Heads’; die woonplek van Callander was eers naby die oostelike kop, maar hy het later meer landwaarts versit na ongeveer waar nou Woodburne is, (Vgl. kaart by B.R. 52, p. 803).

[p. 39]

Nysna durfde binnen zeilen, dog de menigvuldige stormen welke bezuiden en op het rif van Aiguilles¹⁶⁶ woeden, en de onmogelykheid om zig tegens de zelve op de kust te behoeden, kunnen het verkieslyk maken om deeze schuilplaats optezoeken. De heer Calander bood de generaal een schets aan van de Nysna welke met erkentenis werd aangenomen;¹⁶⁷ deeze hupsche Engelsman had tydens het bestuur zyner landslieden een houte woonhuis en observatorium doen zetten op de Steilte daar wy thans stonden, dog de Caffers by de laatste inval tot hier doorgedrongen zynde, hebben zowel huis als meubilen, instrumenten, boeken, klederen etc. geroofd en verbrand, de Generaal beloofde om by de terugkomst aan de Kaapstad, de geledene Schade in byzondere aanmerking te zullen neemen onder de voorwaarde dat hy inmiddels de mond en de kom der Nysna nauwkeurig zoude opneemen en peylen en van de bevinding omstandig verslag doen.¹⁶⁸ Aan de afgebrande plaats van Lindeboom terugkomende namen wy onder de lommer van de orange boomen ons middagmaal van welke vrugt wy een voorraad mede namen. Een sterke regenbuy deed ons tog spoedig opbreken en de weg vervolgen;¹⁶⁹ tegens het vallen van den avond kwamen wy by de gouvernements posthouder in de Van Plettenbergs baay¹⁷⁰ aan, welke benevens zyne famille ons met de uitsteekendste beleefdheid ontfing.

166 Die Franse vorm van Agulhas (Portugees) - die ‘Kaap van die Naalde.’

167 Nie teruggevind nie.

168 Dit is na alle waarskynlikheid kaart V.C. 187 (a) I en II, (oorspr. Aanwins 1894 nr. 24(a) 32 van die Algemeen Rijksarchief, Den Haag) waarvan 'n swak afdruk in die Kaapse Argief is en gemerk as kaart van die Knysna-lagune deur James Callender (sic). In die tweede deel van sy boek verwys Barrow na Callander (II, p. 76) en publiseer 'n kaart (teenoor p. 76): ‘Chart of the Knysna...Surveyed by Mr. James Callander’. Die datum van publikasie in Londen was 1.2.1804. Barrow noem ‘Milk Weed Kraal’ in sy werk ‘the most Beautiful estate in the whole Colony’.

169 Die pad was ongeveer soos vandag. Onderweg is die waens halfpad na Plettenbergbaai ingehaal by Bloedkraal, toneel van die moord op verskeie koloniste in 1799 gepleeg (Vgl. V.R.V. 10 (Lichtenstein) p. 246 en G.M. IV, p. 119). Dit is die ‘Poort’, nou ‘Garden of Eden’, by die teekamer wes van Harkerville (Besoek 4.1.1960).

170 Johann Friedrich Meeding (Maeding), 'n predikantseun uit Finkenstein, Sweeds-Pommere, is gebore op 4.11.1751 en het na allerlei wederwaardighede in 1776 as soldaat aan die Kaap aangeland. Hy was 'n ontwikkelde man wat die universiteit te Königsberg besoek het. As houtsaer in die Outenikwabos tree hy in 1781 in die huwelik met Maria Martha Terblanche (oudste dogter van Pieter Terblanche van Rheeboksfontein), word onder-landdros van Swellendam, opsigter van Outenikwabos en (in 1787) poshouer in Plettenbergbaai. (Hoge (a), p. 263 en G.R. II, A-O, p. 330, en P-Z, p. 403. Ook V.R.V. 10 (Lichtenstein) pp. 249-250 en Moritz, p. 290 (voetnoot). Hy was nou betrokke by die oorlog van 1799-1802. (Vgl. B.O. 24, pp. 845-851 en 853). Teen 1810 het hy die plase De Roodemuur en De Ruygte Valley op sy naam gehad (J. 291, opgaaf Swellendam, 1806, en Theal, Records VII, p. 12). Hy is in 1813 op Plettenbergbaai oorlede en sy weduwee word genoem in die testament van sy vriend, Hans Abué. (Vgl. M.O.O.C. 7/79 nr. 53; 7/123; M.O.O.C. 7/66 fol. 29. Ook Winifred Tapson, Timber and Tides, Johannesburg, 1961, p. 2, en voetn. 2).