Reize in de binnen-landen van Zuid-Africa

[22 April 1803]

VRYDAG den 22e APRIL¹⁷¹ deeden wy op paarden welke door de Heer Meeding in gereedheid waren gehouden, een tour langs de baay en de ver-

171 Lees: Saterdag, 23 April.

[p. 40]

latene boere hofsteden, rydende eerstelyk naar de Lands Casernen en pakhuizen; veele deezer gebouwen zyn door ouderdom ten eenemale onbruikbaar geraakt vooral de Loots in welke het hout geborgen legd;¹⁷² het zelve is tevens op een zeer onvoordeelige plaats gesteld, als staande aan de voet van een hooge rots van welke het by regen afstromende water zowel het gebouw als het hout bereikt en dienvolgens bederft; de Gouverneur vond goed om aan de posthouder authorisatie te geven¹⁷³ tot de opbouw van een nieuwe houtloots ingericht op de wyze van die welke men in Holland by de zaagmolens vind. De kosten hier toe zullen ongeveer op zeshonderd Kaapsche Ryksdaalers belopen; wy bezichtigde de voorraad hout dat er tamelyk goed en gezond uitzag, dog spoedig, wil men er nut van hebben, na de Kaapstad zal moeten overgevoerd worden.

Van hier reeden wy over het strand der zee langs de (volgens getuigenis van de posthouder) eenig mogelyke landingsplaats van deeze baay welke kennelyk is aan twee in zee uitspringende klippen langs welke de landing booten hunne rigting moeten neemen om den oever te bereiken;¹⁷⁴ op alle andere punten staat een felle branding. Wy beklommen een der uitstekende voorgebergtens van de baay en vergeleken aldaar, zoo veel de nevelachtige lucht het toeliet de strekking met de kaarten welke wy by ons hebben;¹⁷⁵ ons bedunkens geeft de opneeming van de heer Dumenil havenmeester aan de False baay¹⁷⁶ de legging beter aan als de kaart van Barrow;¹⁷⁷ de rots op welke wy deeze waarneming deeden brengt een soort steen voort die geschikt is, en ook hier gebruikt word voor slyp en moolesteenen.¹⁷⁸

172 Von Bouchenroeder (p. 167) sien ‘nog de muren van een groot houtmagazyn, waarvan het dak geheel ingestort, en het gebouw zelve tot zijne bestemming onbruikbaar geworden is.’

173 Janssens/Meeding, Plettenbergbaai, 24.4.1803 (B.R. 93, nr. 7). Die eerste loodse is opgerig ná Van Plettenberg se besoek aan die baai op 6.11.1778.

174 Fourcade (p. 154) skryf: ‘The landing place at Plettenberg Bay was the small beach immediately below the village of Formosa’ d.w.s. waar tans nog die oorblyfsels van die houtstoor te sien is.

175 Lichtenstein vermeld dat hy vir sy kaart baie materiaal en gegewens gebruik het wat genl. Janssens en sy aide-de-camp, kapt. Paravicini di Capelli, versamel het in die loop van hul waarnemings om onjuisthede in Barrow se kaart te verbeter. Hulle het egter g'n astronomiese waarnemings gedoen om presiese ligging van plekke vas te stel nie, omdat hulle g'n instrumente by hulle gehad het nie (V.R.V. 11, Inleiding, p. xix.)

176 François Renier Duminy (1747-1811), ekwipasiemeester van die Kompanjie en kommandant van Simonsbaai voor 1795, en weer van 1803 tot 1806. (Oor sy lewensloop, die inleiding by V.R.V. 9 (Duminy), pp. 1-58.
Die Duminykaart (een van sewe wat hy van die kus geteken het) was waarskynlik nr. 163 in die Kaapse Argief: ‘Nieuwe Kaart van den Zuydelyken Oever van Africa strekkende van de St. Helenabaay tot de Baay Algoa of Zwartkops Riviers Baay...’ (afgedruk as nr. 229 in C. Koeman, Tabulae Geographicae, quibus Colonia Bonae Spei antiqua depingitur. Kaapstad-Amsterdam, 1952. Hieroor uitvoerig by Forbes I, p. 386).

177 Barrow voeg 'n kaart van Plettenbergbaai in (voorin II, p. 75). Maar dié deel is eers in 1804 gepubliseer. Dus word hier wellig na Barrow se algemene kaart verwys, waarvan 'n eksemplaar agterin die Paravicini-handskrif geplak is.

178 Waarskynlik is die waarneming van ‘Beacon Island’ af gedoen.

[p. 41]

Van hier vervolgde wy de tour over de ruggen der bergen naar de kloof de Jakhals Kraal genaamd,¹⁷⁹ rydende langs de verlatene woonplaatsen van Wolfaerds en Heynse, zynde beide deeze lieden door de Caffers om het leven gebragt; weldra kwamen wy aan de stede van C. Botha welke by die gelegenheid een zoon verloren had dog overigens geen leed was aangedaan;¹⁸⁰ de situatie deezer Kloof of bergengte is schoon; het land is zeer vrugtbaar en brengd goede granen voort, hebbende overvloedig water van de Witte Drift Rivier (ten onregte op de kaart Pisangrivier genaamd) welke laatste eenige uuren verder gelegen is en desselvs naam ontleend van de pisangvrugt welke op den oever groeyd; men zoude in deeze oord¹⁸¹ zeer geschikt eenige familles Hottentotten kunnen etablisseeren welke hier overvloedig middelen van bestaan zoude vinden.¹⁸²

179 Dit was blykbaar 'n rit suidweswaarts om en terug oor Wittedrift. Daar is 'n plaas Jackals Kraal op die kaart (tans GEO. 1.40) naby die kus ten suidweste van Plettenbergbaai. In 1807 was daar sprake van om dr. J.T. van der Kemp van Bethelsdorp soontoe te verskuif (C.O. 11, nr. 46, brief van George Rex, 18.4.1808). Dit word ook deur Latrobe vermeld (Journal of a Visit, p. 170).

180 Die plase van burgers wat op 15.10.1802 (dus slegs ses maande tevore) in die ‘Poort’ (by die ‘Garden of Eden’) deur David Stuurman se rowersbende vermoor is: Guilliam Wolfaardt (ged. 12.3.1758); Hendrik Heyns (ged. 5.11.1747) en Cornelis Johannes Botha (ged. 21.1.1778) die seun van Cornelis Botha, die ouere, wat hul op sy plaas aangetref het, ged. 23.11.1742. (G.R. I, A-J, pp. 96-97; G.R. III, P-Z, p. 622; ook rapporte oor die gebeurde in B.O. 24, pp. 829-851.)

181 Wittedrift. Vgl. oor die vestiging van Hottentotte, Janssens se brief uit Plettenbergbaai aan De Mist, 24.4.1803 (B.H.D. III, pp. 215-216).

182 Om 2-uur van die rit teruggekeer; die namiddag ‘doorgebragt met rondzien’. Die aand skryf Janssens briewe aan De Mist en aan die landdros van Swellendam (G.M. IV, p. 120).