Reize in de binnen-landen van Zuid-Africa

[2 April 1803]

DEN 2de APRIL bevonden wy ons geheel uytgerust en des morgends van den volgende dag vertrok de Gouverneur vergezeld van de twee Kaapsche ingezetene Dirk⁵ en Daniel van Reenen⁶ (vader en zoon) de heer Nelson,⁷ de tweede

5 Dirk Gysbert(us) van Reenen (geb. 23.7.1754, oorlede Kaapstad, 28.10.1828) besitter van talryke eiendoms- en leningsplase en eienaar van die bierbrouery by Papenboom, Nuweland. Hy was 'n seun van die Kaapse Patriotleier, Jacob van Reenen (1727-1794) en die tweede oudste van die agt bekende Van Reenenbroers wat as boere en ekspedisieleiers 'n belangrike rol in die 18de eeu aan die Kaap gespeel het. (Sien infra, voetnote 765, 772 en 785.) Vgl. biografiese inleiding by sy gepubliseerde ‘Dag-Verhaal’, (V.R.V. 18, pp. 1-18) en vyandiggesinde opmerkings oor hom in ‘Memorandum voor de Gouverneur Janssens over het Karakter van met name genoemde Boeren’ (G.M. IV, pp. 210-211). Verder G.R. III, P-Z, pp. 113-116, Burrows (a), pp. 107 en 150-151, en Eric Rosenthal: Tankards and Tradition, Kaapstad, 1961, pp. 29 e.v., en 42 e.v.
Van Reenen is op 24.3.1803 deur die kommissaris-generaal De Mist uitgenooi om as ‘geschikte en 's lands zaakenkundige inwoonder’ die landreis mee te maak en hy het die volgende dag die uitnodiging aanvaar (V.R.V. 18, pp. 12-15 en B.R. 109, nr. 179, p. 161). Na afloop van die reis het hy as vergoeding vir sy dienste die plaas Paarden Eiland aan die mond van Soutrivier ontvang (B.R. 4, pp. 2267-2672).

6 Daniel van Reenen (gedoop 25.4.1784, oorl. op Renosterfontein, dist. Swellendam, 31.8.1842), was die jongste van Dirk Gysbert se sewe kinders. Hy is kort na afloop van die landreis op 2.10.1803 getroud met Cornelia Arnoldina Deneijs en het op sy vader se plaas Renosterfontein (sien infra, voetn. 76) geboer tot ongeveer 1828. Sy dogter Johanna het die eggenote geword van Joseph Barry (1796-1865) stigter van die bekende Swellendamse handelsfirma Barry & Nephews. (Vgl. M.O.O.C. 7/47, fol. 142, 143; G.R. III, P-Z, p. 113 en Burrows (a), pp. 150-151 en 261.

7 Coenraad (Willem) Nelson (ged. 21.11.1764, oorl. 18.4.1824) was die seun van die chirurgyn C.W. Nelson van Amsterdam. Nelson was 'n swaer van D.G. van Reenen; sy eggenote, Maria Elisabeth Hurter, was die suster van Van Reenen se eerste vrou, Aletta Catharina Hurter. (G.R. II, A-O, p. 457; M.O.O.C. 6/3 (1828); M.O.O.C. 7/123, nr 93/2 & 3 en P.G. Nelson, A Mayor of Malmesbury Looks Back, (Paarl, 1956).
Hy was assistent in diens van die Kompanjie en is pas op 30.3.1803 aangestel as een van die drie lede van die Koloniale Rekenkamer (B.R. 109, pp. 55 en 301). Op 20.4.1804 word hy kommissaris van die Bank van Leening (B.R. 111, deel 10) en die volgende jaar president van die bank (Lyst Coll., 1805).

[p. 3]

Luitenant Gilmer⁸ geleidende een Detachement Dragonders, de Chirurgyn major Passet⁹ en myne persoon van de Kaapstad. Het Fort de goede Hoop begroete den Gouverneur by de doortocht met eenentwintig kanonschooten; en circa een uur buyten hetzelve gekomen zynde, namen de heeren Raden van Politie,¹⁰ de Commandant van de bezetting,¹¹ en eenige officieren welke alle ons begeleid hadden afscheid, om na de Kaapstad terug te keeren.

Gelyk visschers by het uytwerpen van hunne netten hunne goede vangst drinken, dronken wy een teug rhum op onze goede reize, en reeden toen de Kaapsche Zandvlakte¹² (welke tusschen de Stad en het Hottentotsch gebergte¹³ legd) in; na twee uuren gevorderd te zyn kwamen wy aan de Eerste Rivier op de plaats en wooning van de heer Philp Meyburg¹⁴. Den eigenaar gedoogde

8 H. Gilmer, 2de luitenant by die Corps Ligte Dragonders. Hy het op 9.10.1803 ook weer in dieselfde hoedanigheid De Mist op sy reis na die binneland vergesel (V.R.V. 10, p. 11 en B.H.D. III, p. 121).

9 Hy word aangegee as ‘Aide Chirurgyn Majoor’ J.P. Passet, verbonde aan die staf van die Eskadron Ligte Dragonders. (Lyst Coll. 1805).

10 Die lede van die Politieke Raad was die volgende: Roedolph Anthony baron de Salis; William Ferdinand van Reede van Oudtshoorn; Mr. Jacobus Philippus de Medembach Wakker en Mr. Rogier Gerard van Polanen (toe nog onderweg na die Kaap). Die Sekretaris was Mr. Johannes Henoch Neethling en die ondersekretaris en chartermeester, tewens fungerende prokureur-generaal, was Mr. Coenraad Jacob Gerbrand Copes van Hasselt. Vgl. o.a.B.R. 118, p. 6, en Kaapsche Courant, 5.3.1803 en 19.3.1803. Oor R.G. van Polanen: art. dr. J.W. Schulte-Nordholt ‘De bevestiging van de Amerikaansche natie en haar Hollandse getuigen’, Tijdschrift voor Geschiedenis, deel 76, 1963, afl. 1, pp. 34-65. Oor W.F. van Reede van Oudtsboorn, art. Die Burger, 10.9.1963.

11 Die ‘Chef der militie’ of ‘kommandant ter troepen’ was kol. P.L. Henry (Lyst Coll., 1805). Barrow meld dat ‘the commandant of the troops was a Frenchman of Swiss extraction, and half the officers were French’. (II, p. 139).

12 Die Kaapse Vlakte. Op die eerste skof van die Kasteel reis die geselskap deur ‘de voorduinen van de Kaapse Vlakten’. (Vgl. Ms. Groote Schuur (a). Ook D.G. van Reenen se beskrywing van De Kaapsche Vlakte en De Kaapsche Duinen (V.R.V. 18, pp. 262-264). Die pad na Eersterivier was teen 1803 oor Soutrivier na Tiervlei (of oor Driekoppen (Mowbray) en Klipfontein na Tiervlei), Hardekraaltjie (Bellville) en De Kuylen (Kuilsrivier).

13 Die Hottentotshollandberge.

14 Op die plaas Meerlust van Philip(pus) Albert(us) Myburgh (geb. 3.9.1747 - oorl. te Meerlust, 3.6.1813). Die gasheer het behalwe Meerlust nog 9 plase besit, 3 in die Stellenbosse distrik en nog 6 in die distrik Graaff-Reinet (B.R. 52, p. 677). Hy meld in sy opgaaf vir 1803 dat hy 40 volwasse slawe in diens het en dat sy vee wei in St. Helenabaai, Mosselbaai, Breederivier, die Roggeveld en De Touw (J. 198, Kaapse Argief). Leningsplase in die distrik Graaff-Reinet is van 1771 deur hom op ordonnansie geneem (Vgl. R.L.R. 42, p. 73; G.R. 12/1, p. 256; G.R. 14/16 en 14/17, p. 6).
Myburgh het as jong man op die Oosgrens vertoef en reise tot by die Oranjerivier onderneem. Sy verslag in 1775 oor grenstoestande het gelei tot uitbreiding van die Stellenbosse distrik tot aan Groot-Visrivier (Van der Merwe (b), pp. 121 en 157-158, en V.R.V. 11, (Lichtenstein), pp. 138-139, met verwysing na Paravicini di Capelli se volgende besoek op 2.9.1804 aan Meerlust en die patriargale huishouding daar. Meerlust (tans STEL Q. 2.37 fol. 78/4.5 fol. 181) was die plaas van Henning Hüsing tot sy dood. In 1965 was dit nog in besit van die negende geslag van die familie Myburgh. (Dorothea Fairbridge, Historic Houses of South Africa), Londen, p. 93, en G.E. Pearse, Eighteenth Century Architecture in South Africa, Londen, 1933, pp. 45-46.)

[p. 4]

niet, dat wy een middagmaal, door hem met voordagt gereed gemaakt, en met veel heuschheid aangeboden onaangeroerd lieten, zoo dat wy, na onze vriendelyke hospes hier in te vreeden gesteld te hebben onze dagreyze voortzette, en des avonds aan den voet van het Hottentotsch gebergte aankwamen en by de heer W. Morkel¹⁵ ons nagtverblyf namen.

Het aangenaame weder lokte ons uyt, om den oord in de omstreek te doorkruyssen; de vlakte van Hottentotsch Holland legd zeer vrolyk aan de eene zyde door de False Baay bespoeld, en van de andere zyde circelvormig door het hooge gebergte omgeven; de grond is uytermatig vrugtbaar, de Laurens Rivier¹⁶ welke zyne oorsprong uyt het byleggende gebergte ontleend en het geheele jaar veel water afvoerd doorsnyd deeze vlakte om zig in de Falsebaay naby de gebergtens van de Hanglip¹⁷ te ontlasten; de landlieden leggen zig meest op de wynteeld toe en bouwen weynig meerder graanen als zy tot eygene consumptie benodigd hebben; ook weiden zylieden geen ander slagtvee als tot eygen behoefte. Vrugten en groentens van alle soort groeyen hier in menigte en zeer weelderig. Tydens den aanval der Engelsche en hun verblyf in de Falsebaay,¹⁸ trokken zy hunne meeste provisien uyt deeze oord hoe zeer het aanlanden, zelfs met de kleinste chaloupen met veel gevaar gemengd was, uythoofde der veele klipbanken welke zig langs (het anders vlakke strand) in zee bevinden.

De vlakte van Hottentotsch Holland heeft weynigstens twee uuren omtrek, de bevolking is egter sterk genoeg om tachtig en meerdere blanke strydbaare manschappen te kunnen opleeveren. Geduurende onze wandeling vonden wy

15 Willem Morkel (geb. 21.9.1761, oorl. op Voorburg, Hottentotsholland, 29.10.1821) het op die oostelike wal van die Lourensrivier die plaas Voorburg bewoon (tans Bridgewater). Hy was kaptein van die burgerkavallerie en word in 1804 as Ritmeester verantwoordelik gestel vir die verdediging van Hottentotshollandkloof en Gordonsbaai (G.R. II, A-O, p. 398; ook P.W. Morkel, The Morkels, Family History and Family Tree, 2 dele (tikskrif), 1961. Eksemplaar in die S.A. Openbare Biblioteek, Kaapstad. Vgl. ook M.O.O.C. 7/85, nrs. 123 en 124 (Testament van W. Morkel en Anna Margaretha Wium, 1821) en V.R.V. 11 (Lichtenstein), pp. 142-143 met beskrywing deur Lichtenstein van Morkel se welvarende boerdery en Paravicini di Capelli se tweede besoek aan Voorburg op 2.9.1804.

16 Die Lourensrivier wat by die Strand in die see vloei, reeds in 1705 as ‘Laurens Rivier’ bekend, (vgl. Leo Fouché, Het Dagboek van Adam Tas, Londen, 1914, p. 72).

17 Kaap Hangklip.

18 Die Britse ekspedisiemag was van 11.6.1795 tot 7.8.1795 voor anker in Simonsbaai, vóór die eerste aanval teen die stellings by Muizenberg. Vgl. G.M. IV, p. 101 oor die aankoop van proviand en die inneem van leggers wyn deur die Engelse.

[p. 5]

in de duynen welke deezen oord van de Kaapsche Zandvlakte scheyd, een heestergewas, een menigte groene bessen ter groote van een erwt voortbrengende, groeyende aan trossen gelyk de lysterbes; de inwoonders noemen deeze heester, Waschboom,¹⁹ uythoofde de vrugt met wasch rykelyk overdekt is, en wel zoo; dat honderd ponden bessen, door afkoking, elf à twaalf ponden zuyvere groene wasch opleeveren; deeze wasch is in deugdsaamheid de gewoone wasch gelyk, men bleekt dezelve na op yzere plaaten in platte koeken gegoten te zyn, in de opene lugt, en gebruykt ze dan om te branden en tot meer andere eindens; voorheen, bestond 'er een verbod dat deeze boomen niet mogten worden afgekapt of uitgeroeyd, eensdeels om der zelver vrugt, en anderdeels om het nut dat deeze heester tegens het verstuiven der duinen aanbrengt, dog men schynd dit verbod, even als veel andere vergeten te zyn. Het zal niet onnutig zyn het zelve te vernieuwen; het moet zonderling voorkomen dat men geen meerdere zorg draagd voor gewassen die zonder moeyte te kosten aan de natuur overgelaten, voordelen verschaffen, maar hier te lande heeft men eene soort van onverschilligheid zoo als men elders niet aantreft.

De avondwandeling, gevoegd by de vermoeynissen van de reyze deeden ons greetig op het maal dat met pracht aangedischt werd, aanvallen; men had niets gespaard, en onze gulle hospes deed ons onder de goede voortbrengselen van den oord boven al zyn druiventeeld pryzen; als iedere dag van onze Landtocht door twee eetmalen zoo als deeze dag zal afgewisseld worden dan konde wy onze wagens wel terug doen keeren, en een iegelyk aanraden de woestynen van Zuid-Africa te gaan bezoeken. Goede bedden, volle tafels, wie zoud op die wyze niet reyzen willen.

Alvorens deeze aangenaame oord te verlaten wil ik tot de Kaapsche Zandvlakte terugkeeren. Zeer eygen aartig is de naam van die breede strook land welke het eygentlyke voorgebergte op welke de Stad en het Fort de Goede Hoop gebouwd is van de volksplanting afscheid; de geheele Kaapsche Vlakte draagd de kenmerken dat het tegenwoordige voorgebergte voorheen een eyland moet geweest zyn en dat desselfs tegenwoordige verband aan de vaste wal door de opdroging van een Canaal veroorzaakt is; de Tafel en Falsebaay zouden volgens myne veronderstelling vereenigd geweest zyn; juyst over elkanderen gelegen, werden de beyde baayen nog ieder jaar ondieper; de Zoutrivier welke de Kaapsche Vlakte doorsnyd en op dit tydstip byna op alle plaatsen doorwaadbaar is, heeft een bed dat aanduid voorheen van groote uytgebreydheid geweest te zyn. De strekking der Hottentotsche gebergtens zoo wel als die welke zig van de Kaapstad langs de eene oever der False baay uitstrekken bevestigen my in het vermoeden, dat deeze uythoek (veellicht eeuwen geleden) aan groote wisselingen is onderhevig geweest. De Kaapsche

19 Bessiewas: Myrica cordifolia (familie Myricaceae). Barrow (II, p. 303) en Von Bouchenroeder (p. 52) praat albei van myrica cerifera.
Egbertus Bergh verwys in sy ‘memorie over de Kaap de Goede Hoop’ van 1801 (B.H.D. III, p. 57) na die ‘zuivere Wax’ van hierdie heestergewas wat in Amerika as ‘Buyberry Bush’ bekend is.

[p. 6]

Vlakte neemd een aanvang by de Zoutrivier, en alle de uytgestrektheyd tusschen de twee baayen bevattende, is dezelve omgeven door de vrugtbaare Koe en Tigerbergen, het dorp en drostambt²⁰ van Stellenbosch, de Perel, het Rondeboschje, de Wynbergen en de Kaapstad.

Het was reeds laat in den avond of liever laat in de nagt geworden alvorens wy ons ter rust begaven, dog dit belette niet dat wy MAANDAG den 4de APRIL vroegtydig op onze paarden geklommen en na onze hospes voor zyn vriendelyk onthaal bedankt te hebben, onder het geleide van de jonge lieden uit de nabuurschap van zyne plaats afgereden.

Een half uur gevorderd zynde, kwamen wy aan de vrolyk leggende plaats van D. Morkel,²¹ welke ons was wagtende om tot aan de Hottentotsch-Hollandsch Kloof²² mede te ryden. Spoedig bevonden wy ons aan de voet van dezelve en na onze wagens met meerder ossen bespannen te hebben, begonnen wy de eerste voorleggende bergrug te beklimmen, de steyle opgang zoo wel als de met klipsteenen bezaayde weg noodzaakte veele onzer van de paarden te stappen, en te voet na boven te gaan. Hoe moeylyk dit ook was, vonden wy ons rykelyk beloond, toen wy na een groot halfuur geklommen te hebben de top bereikte, en aldaar door een der belangrykste gezichten werden verrascht; aan de eene zyde hadden wy het uytzicht over de vlakte welke wy doorgereden waren benevens de beyde baayen aan welkers oevers de Kaap en Simons Stad gelegen zyn, terwyl onze ogen aan de andere zyde nederzagen op het bergachtig land in het welke wy gingen afklimmen; wanneer men aan onafzienbaare bouw en weide landen van ons vaderland gewoon is maakt het prachtige van zulke gezichten een zonderlinge indruk. Onze reisgenoten voorspellen ons egter meer belangryke gezichtpunten.

De helling thans minder steil zynde als by den opklim, stegen wy op onze paarden en verlieten de Kloof om beneden gekomen zynde de wagens in te wachten welke al ras aankwamen en met ons de Palmiet Rivier (aldus genaamd naar de plant welke in groote menigte in de Rivier groeyd)²³ te doorwaden,

20 Landdrosdistrik.

21 Onverwacht, die plaas van Daniel Johannes Morkel (ged. 2.9.1764) kaptein-luitenant van die burgerkavallerie, jonger broer van Willem Morkel van Voorburg. Die amptelike ioernaal verwys na hom as ‘de jonge Morkel’ (G.M. IV, p. 101). Die plaas was nog nie op sy naam nie, maar aan hom bemaak deur sy moeder by wie hy gewoon het, die weduwee van oud-heemraad Willem Morkel. (B.R. 39, pp. 227-229). Onverwacht (tans Die Bos, O.C.F. 1/474) is op 15.5.1703 uitgegee aan die baastuinier Jan Hartog en is van 1718 in besit van die familie Morkel (Sien artikel in Die Burger se Byvoegsel, 26.11.1949.) Ook kaart nr. 108: Rough Plan Showing Old Freehold Grants of Hottentots Holland in the Division of Stellenbosch en Aanwins 709 (Strand), Kaapse Argief.

22 Die ou pad reg oor die nek bokant die teenswoordige Sir Lowry's-passpoorweghalte oor die ‘berge van Afrika’ na die Steenbras-spoorweghalte aan die oostekant. Die Gantouw of Elandspad lê dwarsoor die roete van die latere Sir Lowry's-pas (1838) en is nog duidelik sigbaar (Vgl. Mossop (a), pp. 57-69, waar in hooftrekke die geskiedenis van die Hottentotshollandpas van 1655 af aangegee word, en Burman, pp. 25-30).

23 Palmiet: Prionium-soorte. Volgens Barrow (II, p. 42) ‘a species of acorus’, volgens Lichtenstein acorus palmita (V.R.V. 11, p. 148). Die naam Palmietrivier (oorspronklik Houtema of Slangenrivier) kom al in 1675 voor. (Vgl. Collectanea, Van Riebeeck-Vereniging nr. 5, p. 64 en 83, voetn. 9).

[p. 7]

het welke in dit Saisoen nog geene zwarigheid ontmoet, dog in de reegen getyden moeylyk en somwylen ondoenlyk is, als dan stort er zoo veel water van de omliggende gebergtens dat de geheele valey met water bedekt is, en men soms veertien dagen ja drie weeken voor de Rivier moet blyven alvorens zonder levensgevaar den anderen oever te kunnen bereyken. De menigvuldige uitspoelingen by zulke stortvloeden in het bed der rivier plaats hebbende (aan welke kolken de Africanen²⁴ de naam van zeekoegaten geeven, uyt hoofde dat dit monster zig in dezelve tot veiligheid ophoud) vermeerderen het gevaar van de doortocht aanmerkelyk; de Engelsche doctor Paterson²⁵ en onderscheiden andere lieden hebben het onbedagtsaam passeeren van de Palmiet Rivier met hun leven geboet. Het zoude een wezendlyke verbeetering voor de bewooners der binnenlanden zyn indien op hunne gezamentlyke kosten ponten aangemaakt, en op alle zulke rivieren geplaatst wierden.

Tegens elf uuren kwamen wy aan een veeplaats van de heer Ecksteen²⁶ en maakte aldaar eene halte om menschen en vee te verfrisschen. Door veeplaats verstaat men hier algemeen, een streek lands en bergruggen welke geschikt zyn tot het weiden, en na welke men gemeenelyk des zomers het vee dryft, uythoofde dat in de nabyheid der gebergtens geduurende dat saisoen meerder water te vinden is, dan op of om de ordinaire hoeven der landbewooneren.

Een goed middagmaal gehouden hebbende, reeden wy voort de groote landweg houdende, aan welkers beyde zyden onderscheidene Leeningsplaatsen leggen.²⁷ Des avonds traden wy af by de Veld Cornet W. Otto, en namen

24 Die blanke landsbewoners, die koloniste.

25 Barrow (II, pp. 42-43) meld dat ‘Mr. Patrick assistant-surgeon to the 8th Light Dragoons’ met sy perd afgedryf en verdrink het. By Lichtenstein (V.R.V. 11, p. 148) heet die dokter weer ‘Partridge’. Die inligting is blykbaar uit Barrow oorgeneem.
Dis interessant om daarop te let dat Janssens se geselskap ongeveer by die huidige Grabouw deur die Palmietrivier getrek het, terwyl hulle vroeër die dag die drif ‘Grietjesgat’ in die Steenbrasrivier deur is. By Palmiet het M.D. Teenstra in 1825 'n afgebrande huis gevind ‘waarin vóór byna 20 jaren de gouverneur-generaal Janssens zijn hoofdkwartier had, volgens anderen in Grietsgat’. (De Vruchten Mijner Werkzaamheden, Van Riebeeck-Vereniging nr. 24, Kaapstad, 1943, p. 97). Janssens het dus in hierdie omgewing in Januarie 1806 sy laaste weerstand teen die Engelse voorberei ná die Slag van Blaauwberg.

26 Volgens die joernaal (G.M. IV, p. 102) was die aankoms om half-elf en die plaas ‘byna een uur van de Palmietrivier’. Hulle was hier op die groot sirkelvormige leningsplaas Palmietrivier (tans STEL Q. 10.35) wat destyds behoort het aan Jacob Eksteen, ged. 22.2.1750. (G.R. I, A-J, p. 205). Vgl. ook B.R. 72, p. 52.
Die joernaal meld dat die geleide uit Hottentotsholland hier afskeid geneem het met drie salvo's uit hul gewere.

27 Die roete van Eksteen ooswaarts het die rigting van die ou roete gevolg wat van die sewentiende eeu gebruik is, ongeveer soos die huidige nasionale pad: oor Knoflokskraal (tans Lebanon-bosboustasie) Koffiekraaluitspanning (Houhoekuitspanning), Groot-Houhoek, Botrivier (by die plaas Compagniesdrift van die wed. Josias de Kock), Roodeheuvel (waar later die 70ste mylpaal van die Kaap af gestaan het), Langehoogte en Boontjeskraal van die merino-pionier, Johann Leopold Heuser (Huizer) aan die Swartrivier (Vgl. B.R. 72, pp. 45-47). Voorts J. 199, Opgaaf Stellenbosch, 1803-1804, en C.O. 4415 (arbitrasie Wouter de Vos en die Kaapse Regering), Kaapse Argief; V.R.V. 11, pp. 151-153, V.R.V. 23 (Van Ryneveld), p. 74 voetn. 32, Mossop (a), pp. 79-97, en Burman, oor die Houwhoekroetes, pp. 31-36. Omdat daar op Boontjieskraal niemand tuis was nie, is met 'n nuwe voorspan een uur verder getrek na Andries Otto se plaas. (G.M. IV, p. 102).

[p. 8]

aldaar ons nagtverblyf in het welke wy wederom met gulheid werden onthaald.²⁸

28 Op die plaas Matjesdrift aan de Zwarte Rivier (tans CDN 11.2) van die veldkornet van die Zwarte Berg, Andries Otto (geb. 1759, oorlede 29.7.1818). Lyst Coll., 1805; M.O.O.C. 6/2 en 7/123, testament nr. 51/24, en G.R. II, A-O, p. 516. Hy word deur Von Bouchenroeder (p. 90) beskryf as ‘onder de weinige industrieuse landbouwers aan de Kaap’. Die plaas was 1½ uur wes van die Swartbergse bad (Caledon) en ‘wel bebouwd’ (B.R. 72, p. 44). Die opstal en van die ou geboue is nog te sien op die pad na Genadendal. Die voetnoot oor Otto by D.G. van Reenen se joernaal (V.R.V. 18, p. 18, voetn. 12) is nie duidelik nie. Die plaas lê wes, nie oos van Swartberg nie.