De geschiedenis van de 'Nederlandse' Antillen. Historia di Antia

[p. 38]

aruba, bonaire en curaçao rond 1900 / aruba, boneiru i kòrsou banda di aña 1900

In de 2de helft van de 19de eeuw werd er fosfaat ontdekt op Aruba en Curaçao. Het eigendom en de exploitatie van de mijnen kwamen in handen van de Engelsman Godden en de Curaçaoënaar Gorsira. De haven van Curaçao werd verbreed voor de export naar Europa. Daar werd het fosfaat tot kunstmest verwerkt. De winsten waren enorm. Uit de Arubaanse fosfaatmijnen werd tot 1914 voor ƒ9 miljoen gehaald. Uit de Curaçaose mijnen streken Godden en Gorsira gedurende enige jaren meer dan ƒ 100.000 per jaar op. In 1912 kwam de fosfaatwinning in handen van de Curaçaose Mijn Maatschappij waarin de bank Mees en Hope een beslissende aandeelhoudersstem kreeg. De winsten van de grote ondernemingen stonden in schrille tegenstelling tot de armoede van de bevolking. Er was maar ongeregeld werk in de fosfaatmijnen, bovendien was het werk gevaarlijk. Met handboor en dynamiet moest de mijnwerker de fosfaat loswerken, in de diepere lagen was het gevaar van instorten van de uitgeholde rots groot. Buiten de fosfaatwinning was er nauwelijks werk te vinden. De plantages waren vervallen. Als er werk was waren de lonen laag. De aloëkultuur bv., waarbij hars werd gewonnen uit de aloëplant, was seizoenarbeid en er werd gewerkt tegen stukloon. De hars werd geëxporteerd naar New York, Hamburg en Londen en verwerkt tot geneesmiddel. De arbeider zag niets terug van de winsten die erop gemaakt werden.

[Papiamentu]

Den di dos mitá di siglo 19 fosfat a wòrdu haña na Aruba i na Kòrsou. E ingles Godden i e yiu di Kòrsou Gorsira a bira propietario i nan dos a eksplotá e minanan. Nan a hasi e haf di Kòrsou mas hanchu ya p'asina nan por transportá e fòsfat pa Oropa, na unda nan ta traha fòrtilaizer di dje. E ganashinan tabata enorme. For di e minanan di fòsfat na Aruba nan a saka te na aña 1914, 9 mion florin. Durante algun aña Godden i Gorsira a gana mas ku 100.000 florin pa aña for di e minanan na Kòrsou. Na aña 1912e eksplotashon di fòsfat a kai den man di Curaçaose Mijn Maatschappij. Den e kompania aki e banko Mees en Hope tabatin mayoria di sher.

E ganashinan di e empresanan grandi tabata hopi kontradiktorio ku e pobresa di e pueblo. Unta tur ora tabatin trabou den e minanan di fòsfat i ademas e trabou tabata peligroso. Ku bor di man i dinamit nan mester a kibra e fòsfat. Mas abou den e mina tabata eksistí e peliger di kankermento di e muraya di e bena. Fuera di e minanan kasi no tabatin otro trabou. E plantashinan a bai atras. Si tabatin trabou anto e salarionan tabata hopi abou. Den e kultivo di aloë por ehempel nan tabata traha segun temporada i wòrdu pagá segun e kantidat di ‘hars’ ku e trahadónan saka for di e aloé. E ‘hars’ a wòrdu transportá pa New York, Hamburg i Londen na unda nan ta traha medisina kuné. E obreronan no a haña nada di e ganashinan.

[p. 39]

Vaak ging een arbeider 's ochtends op slechts één kop koffie naar zijn werk om pas 's avonds bij terugkeer zijn eerste maaltijd te gebruiken. Maar meestal was er helemaal geen werk. Veel mannen vertrokken naar Venezuela, Jamaica, Cuba en Colombia om daar op de koffie-, cacao-, bananen- en suikerplantages wat te verdienen. In 1903 gingen Curaçaose arbeiders naar Suriname om daar te werken tegen een loon van slechts ƒ 1,- voor een 10-urige werkdag. Bij deze armoede was er veel vrouwen- en kinderarbeid, zoals in de hoedenvlechterij die op Curaçao door de allerarmsten bedreven werd. De hoeden werden voor een schijntje opgekocht en geëxporteerd. In het topjaar 1912 werden 146.000 dozijn hoeden uitgevoerd, dat was bijna 2/3 van de totale export. Bij de kultuur van de dividivi, het belangrijkste produkt van Bonaire, werd de oogst door vrouwen en kinderen gedaan. Met stokken werden de peulen (die gebruikt werden voor het looien van leer) uit de boom geslagen. Het plukloon was slechts 25 ct. per zak van ruim 20 kilo. De peulen werden geëxporteerd naar Hamburg en brachten daar ƒ 60,- tot ƒ 90,- per ton op. Geregeld waren er periodes van droogte op de Benedenwindse eilanden. Er brak dan hongersnood uit onder de bevolking, waarbij er veel mensen stierven.

[Papiamentu]

Hopi biaha tabata pasa ku un obrero ta bebe un kòpi kòfi so mainta promé ku e bai traha i te anochi ora e bin bék e ta haña su promé kuminda. Pero mas tantu no tabatin trabou mes. Hopi hende hòmber a baha bai Benesuela, Hamaika, Kuba i Kolombia pa gana un poko sèn riba e plantashinan di kòfi, kakou i banana. Na aña 1903 hopi trahadó kurasoleño a bai Sürnam pa traha pa un sueldo di solamente ƒ 1,- pa dia, trahando dies ora. Dor di pobresa hopi hende muhé i mucha a hañanan mes obligá di traha. Nan tabata traha por ehèmpel den vlègtmento di sombré. E trabou aki tabata wòrdu hasi dor di esnan mas pober na Kòrsou. E sombrénan ta wòrdu kumpra pa masha poko plaka mes i djei eksportá. Na aña 1912, e aña mas eksitoso den vlègtmento di sombré, nan a eksportá 146.000 dozèin di sombré. Esei tabata kasi 2/3 di e eksportashon total. Den e kultivo di dividivi, ku tabata e produkto di mas importansia pa Boneiru hende muhé i mucha tabata traha den kosecha. Ku palu e frutanan (ku ta wòrdu uzá pa kurti kuero) tabata wòrdu tumbá. E pago tabata 25 sèn pa un saku di algo mas ku 20 kilo. E frutanan a wòrdu transportá pa Hamburg i aya nan a paga ƒ 60,- te ƒ 90,- pa kada tòn. Regularmente tabatin periodonan di sekura na Aruba, Boneiru i Kòrsou, i hopi hende a muri.