De geschiedenis van de 'Nederlandse' Antillen. Historia di Antia

[p. 28]

de vrijheidsstrijd van 1795 op curaçao / lucha pa libertat di aña 1795 na kòrsou

De berichten over de revolutie op Haïti werden door de bemanning van Haïtiaanse schepen naar Curaçao overgebracht en door de vrije negers van Curaçao doorgegeven aan de slaven. De slaven werden zich bewust van hun macht en bereidden de opstand voor. De leider was Tula, die zich naar de Haïtiaanse vrijheidsstrijder ‘Rigaud’ noemde. Andere aanvoerders waren Carpata, Wacao, Toussaint (zo genoemd naar de leider van de Haïtiaanse revolutie) en Mercier. Beide laatsten kwamen van de Franse eilanden. Het verzet begon op 17 augustus 1795 op de plantage Knip. De eigenaar daarvan was Van Utrecht. Hij had zijn slaven hun rantsoen onthouden omdat zij schuld hadden bij zijn winkel. 50 slaven met Tula aan het hoofd weigerden daarop te werken. Zij maakten een reeks grieven kenbaar: 1. dat alle slaven verantwoordelijk werden gesteld voor een misdrijf van één van hen, 2. dat zij op zondag moesten werken, hoewel dat verboden was, 3. dat zij kleding van de plantageeigenaar moesten kopen van hun rantsoen of van elders verdiend geld, tegen hogere prijzen dan in de stad. Van Utrecht ging niet op de grieven in, maar verwees hen naar de direkteur van het eiland, De Veer. Maar de slaven lieten zich niet afschepen. Zij kwamen in opstand. Ze bevrijdden de geketende slaven van de plantagegevangenis en begaven zich toen naar de plantage Kruis. Op St. Kruis sloten alle slaven, met Carpata aan het hoofd, zich aan.

[Papiamentu]

E notisianan di e revolushon na Haiti a wòrdu pasá pa Kòrsou dor di e tripulashon di barkonan haitiano pa e negernan liber i di e negernan liber pa e katibunan.

E katibunan a bira konsiente di nan poder i a kuminsá prepará e rebelion. Nan lider Tula, tabata yama su mes meskos ku e luchadó pa libertat haitiano ‘Rigaud’. Otro lidernan tabata Carpata, Wacao, Toussaint (yamá meskos ku e lider di revolushon haitiano) i Mercier.

E dos últimonan a bin di e islanan franses. E resistensia a kuminsá riba 17 di ougùstùs na plantashi Knip. Doño di e plantashi tabata Van Utrecht. E no kier a paga su katibunan, pasobra nan tabata tin debe na su tienda. E ora ei 40 katibu, ku Tula na kabes, a nenga di traha.

Di biaha nan a mustra e doño riba un par di kos ku nan tabata malkontentu: 1. ku tur katibu ta responsabel pa un delito ku ùn di nan kometé. 2. ku nan mester traha riba djadomingu siendo esei ta prohibí. 3. ku nan mester kumpra paña serka doño di plantashi ku e poko plaka ku nan ta haña òf ku nan ta gana otro parti, pa un preis mas haltu ku den stat. Van Utrecht no a reakshoná riba e puntonan mensioná i a bisanan pa bai serka direktor di e isla, esta de Veer. Pero e katibunan no a dal aden ku esei i a kuminsá rebeliá. Nan a pone e katibunan mará na kadena den prison di e plantashi den libertat i nan a kohe rumbo pa plantashi Kruis. Na St. Kruis tur e katibunan, ku na kabes Carpata, a djoin nan.

[p. 29]

De groep ging nu naar Portomarí. Onderweg voegden de weggelopen slaven, die al jaren in Banda Abao leefden, zich bij hen. Een groep slaven onder aanvoering van Mercier, splitste zich af om de kommandant en de bezetting van fort St. Kruis gevangen te nemen, opdat de opstandelingen niet in de rug aangevallen konden worden. Zij maakten daarbij geweren en kleine kanonnen buit. Daarna ging Mercier terug naar Knip en verzamelde daar de overige slaven en vervolgens die van andere plantages. De steeds aangroeiende groep ging nu in dezelfde richting als de groep van Tula gegaan was. Onderweg maakten zij plantagegevangenissen open en haalden voedsel en wapens uit de magazijnen. Daarna stelden zij zich verdekt op bij een berg, die sindsdien Ceru Neger (Berg van de Negers) heet. Intussen had Van Utrecht de direkteur van het eiland, De Veer, gealarmeerd. Blanke en gekleurde militairen werden opgeroepen. Van deze laatsten lieten echter de meesten verstek gaan. Op 19 aug. ondernamen de militairen een aanval op Portomarí, die door de vrijheidsstrijders, waarvan het aantal nu tot 1000 was aangegroeid, werd afgeslagen. Een aantal militairen werd daarbij gevangen genomen. De vrijheidsstrijders hadden kontakt met de slaven in Willemstad. De kolonialisten waren bang dat de opstand zich tot daar zou uitbreiden en patrouilleerden dag en nacht, Banda Abao werd met troepen versterkt en afgesloten van de rest van het eiland.

[Papiamentu]

Djei e grupo a sali pa Portomarí. Na kaminda e katibunan ku a hui, i ya añanan largu ta biba na Banda Abao, a djoin nan. Un grupo di katibu bou guia di Mercier a kita bai fòrti St. Kruis pa kohe e komandante i e trahadónan presu ya pa asina nan no por ataká nan djatras. Tambe nan a gara algun skopèt i kayon chikitu. Despues Mercier a bai bèk Knip i aya ela buska e otro katibunan i despues esunnan di otro plantashinan. E grupo ku ta birando grandi a bai mesun direkshon ku e grupo di Tula a bai! Na kaminda nan a habri prisonnan di plantashi i a saka kuminda i arma for di e depositonan. Despues nan a kamuflá nan mes banda di un seru, i for di e tempo ei e yama Seru Neger.

Entretanto Van Utrecht a alarmá e direktor di e isla, esta De Veer. Militarnan blanku i di koló a wòrdu yamá. Di e ultimonan mayoria no a presentá. Riba 19 di ougustus e militarnan a ataká Portomarí i e luchadónan pa libertat ku a bira un kantidat di 1000 a gana e pelea. Nan a kohe algun militar presu. E luchadónan pa libertat tabatin kontakto ku e katibunan na Willemstad. E kolonialistanan tabatin miedu ku e rebelion lo pasa pa Willemstad i a patruyá di dia i anochi. Nan a manda mas trupa pa Banda Abou i nan a isol'é fo'i resto di e isla.

[p. 30]

Na de mislukte aanval op de vrijheidsstrijders bood een pater, Schinck genaamd, zich aan om te onderhandelen. Hij werd bij Tula gebracht. Het aanbod dat Schinck deed, was een algemene kwijtschelding van straf als iedereen weer aan het werk ging. Tula wees dit aanbod, dat geen enkele verbetering van de positie van de slaven betekende, van de hand en zei: ‘Wij zijn al te zeer mishandeld, wij zoeken niemand kwaad te doen en willen alleen onze vrijheid. De Franse negers hebben hun vrijheid gekregen, Holland is door Frankrijk overwonnen (Nederland was in 1793 een Frans wingewest geworden), dus moeten ook wij hier vrij zijn.’ Schinck zei, dat het hem leed zou doen als zij ‘in onheil zouden vervallen’. Tula antwoordde hierop: ‘Heb ik verkeerd gedaan door 22 van mijn medebroeders te verlossen uit de gevangenis waarin zij onrechtvaardig geworpen waren? Eens, toen ik zonder ophouden om genade riep voor een arme slaaf, hebben ze mij vastgebonden en toen ik tenslotte werd losgemaakt liep het bloed uit mijn mond. Men draagt meer zorg voor een beest, want als dat zijn poot breekt, wordt het tenminste genezen.’ Toen de onderhandeling mislukt was, deden de troepen opnieuw een aanval op de vrijheidsstrijders bij Portomarí, maar dezen verspreidden zich en koncentreerden zich op de bergtop Ceru Neger, waar zich ook Mercier en de zijnen bevonden. Vandaar konden zij tot ver in de omtrek de vijand zien. In 5 dagen was hun aantal gegroeid tot 2000, dat was 1/6 deel van alle slaven van Curaçao. Ook vrouwen namen deel en een groot aantal vrije negers.

[Papiamentu]

Despues di e atake ku a frakasá un pastó ku yama Schinck a presentá su mes pa intermediá. Nan a hib'é serka Tula. E proposishon di Schinck tabata pordon general di kastigu si tur hende bai traha bèk. Tula no a bai di akuerdo ku e proposishon ku no ta kontené ningun kambio di e posishon di e katibunan, i a bisa: ‘ya nos a wòrdu maltratá demasiado kaba, nos no kier hasi malu na ningun hende, nos kier solamente nos libertat’. E negernan franses a haña nan libertat, Fransia a konkistá Ulanda, p'esei nos aki tambe mester ta liber. Schinck di ku lo duel e, si mester pasa nan algu.

Tula a kontestá: ‘M'a hasi malu dor di salba 22 di mi kompañeronan ku nan a benta inhustamente den prison? Un biaha ku mi tabata grita sin stòp pa pordon di un pober katibu nan a marami i ora nan a lòs mi sanger tabata kore for di mi boka. Nan ta perkurá mihó pa un bestia, pasobra ora esaki kibra su pia nan ta kur'é.’ Ora ku e negosashon a frakasá e trupanan a bolbe ataká e luchadónan pa libertat na Portomarí, pero esakinan a plama i djei a konsentrá nan mes riba tòp di Ceru Neger unda Mercier i su grupo tabata. Di einan nan por a wak e enemigo di leu. Den sinku dia nan a bira 2.000, esei tabata 1/6 parti di tur e katibunan di Kòrsou, Tambe muhénan i un gran kantidat di neger liber a tuma parti.

[p. 31]

Een nieuwe aanval van de militairen werd met een regen van kogels vanaf Ceru Neger beantwoord. Na deze nederlaag van de kolonialisten kwam de bevelvoerder van de troepen onderhandelen. Zijn aanbod van kwijtschelding van straf bij hervatting van het werk, werd afgewezen. De slaven eisten vrijheid! Toussaint gaf hem in het Frans te verstaan: ‘Wij zijn hier om te overwinnen of te sterven.’ Met aanzienlijke versterking van troepen en veldgeschut deden de kolonialisten opnieuw een aanval op Ceru Neger. Na een kort en hevig gevecht weken de vrijheidsstrijders uit naar het ontoegankelijke terrein van de berg St. Christoffel in het noorden. Nu zij geen militaire overwinning konden behalen gingen de kolonialisten over op het middel van uithongering. Zij vergiftigden de waterputten en staken de voedselmagazijnen in de buurt van de St. Christoffel in brand. De duizenden strijdende slaven kregen nu ernstig gebrek aan voedsel. Zij hielden stand tot in de 2de week van september, toen zagen velen zich gedwongen de strijd op te geven, anderen verscholen zich in de grotten. De kolonialisten hielden klopjachten om de leiders van de vrijheidsstrijd gevangen te nemen. Op 24 sept. werd Carpata als laatste gegrepen. Bij het verhoor nam Tula, om zijn kameraden te vrijwaren, de hele verantwoordelijkheid voor de strijd op zich. In de weken daarop werden 29 verzetshelden op gruwelijke wijze gemarteld en daarna vermoord. De massale strijd van de slaven had echter tot gevolg, dat de overheid beloofde maatregelen te nemen tegen wrede behandeling en het inhouden van rantsoen. De werkuren van de slaven werden vastgesteld. Pas nadat algemene amnestie werd afgekondigd, keerden de slaven naar de plantages terug. De heldhaftige strijd van de slaven onder aanvoering van Tula leeft voort in de harten van het Antilliaanse volk en is van blijvende invloed op de strijd tegen koloniale en neokoloniale overheersing.

[Papiamentu]

Un otro atake di e militarnan a wòrdu kontestá ku tiru for di Ceru Neger. Despues di e derota di e kolonialistanan e komandante di e trupanan a bin negoshá. E proposishon pa pordon di kastigu si e katibunan kuminsá traha bèk a wòrdu rechasá. E katibunan a eksigí libertat! Toussaint a bis'é na franses: ‘Nos ta 'ki pa gana òf pa muri.’ Ku hopi mas trupa i arma e kolonialistanan a bolbe ataká Ceru Neger. Despues di un bringamentu kortiku i duru e luchadónan pa libertat a kita bai seru St. Cristoffel. Awó ku e kolonialistanan a wak ku nan no por gana militarmente, nan a disidí di purba un otro manera, esta di laga e katibunan sufri hamber. Nan a venená e awa di e posnan i a sende e depositonan di kuminda den besindario di St. Cristoffel na kandela. E katibunan a kuminsá hañanan den hopi problema ku kuminda.

Nan a wanta te den di dos siman di sèptèmber, e ora hopi di nan a haña nan mes obligá di stòp ku e bringamentu i otronan a skonde den kueba. E kolonialistanan a rondia tur kaminda pa kohe e lidernan di e lucha pa libertat presu. Dia 24 di sèptèmber nan a kohe Carpata komo último. Ora nan a enterogá nan, Tula a tuma tur responsabilidat di e lucha riba dje pa salba su kompañeronan. Den e simannan despues 29 heroe di resistensia a wòrdu maltratá horibelmente i despues nan a wòrdu matá. E lucha masal di e katibunan sinembargo tabatin komo konsekuensia ku gobierno a primintí di tuma mediadanan kontra maltrato i kontra e doñonan di plantashi ku no ke paga e poko plaka ku e katibunan ta haña. Tambe a determiná e oranan di trabou di e katibunan. Te despues ku amnistia general a wòrdu duná e katibunan a bai bèk na e plantashinan. E lucha heroiko di e katibunan bou guia di Tula ta sigui biba den kurason di pueblo antiano i tin influensia permanente riba e lucha kontra dominashon kolonial i neo-kolonial.