De geschiedenis van de 'Nederlandse' Antillen. Historia di Antia

[p. 26]

de drang naar vrijheid / ansha pa libertat

Op Curaçao kwam de handel na 1756 opnieuw tot grote bloei. Produkten van andere Westindische koloniën werden er opgeslagen en doorvervoerd naar Europa. Engelse, Franse, Spaanse en N-Amerikaanse kapers kochten hun waren op Curaçao. De welvaart van de handelaars en plantagehouders werd echter niet door de slaven gedeeld. Op allerlei manieren werd op hun onderhoud bezuinigd. Vaak werden hun rantsoenen niet uitgereikt, ze moesten maar aan voedsel komen door ergens anders wat bij te verdienen. Bovendien waren ze gedwongen in de winkels van de plantageeigenaars te kopen, tegen prijzen die veel hoger waren dan in de stad. Steeds meer slaven vluchtten naar Venezuela. Toen het ook daar voor vluchtelingen niet meer veilig was, vonden zij een heenkomen op Curaçao zelf, in de mondi (niet in kultuur gebracht terrein) van Banda Abao (N.W. deel van Curaçao). Daar wisten zij zich jaren in de grotten verborgen te houden, hoe moeilijk dit ook was, want zij konden, vanwege het gevaar ontdekt te worden, geen vee houden of wat groente kweken om in hun onderhoud te voorzien. Ook op andere wijze zochten de slaven naar een uitweg om zich van de slavernij te bevrijden.

[Papiamentu]

Despues di aña 1756 komersio a kuminsá floresé trobe na Kòrsou. Nan tabata depositá produktonan di e otro kolonianan di West Indië pa despues transportá nan pa Oropa. Barkonan pirata ingles, franses, spañó i norte-amerikano tabata kumpra nan merkansianan na Kòrsou. E katibunan no a haña parti di e ganashi di e komersiante i e doñonan di plantashi.

Tur sorto di manera nan tabata ekonomisá riba e mantenimento di e katibunan. Hopi biaha nan to tabata haña kuminda i nan mester a bai traha otro kaminda pa gana sèn pa kumpra ko'i kome. Fuera di esei nan tabata obligá nan di kumpra kos den e tiendanan di e doñonan di plantashi pa un preis mas haltu ku den stat. Mas i mas katibu tabata hui bai Benesuela. Ora ku aya tambe a bira peligroso pa esunnan ku a hui, anto e katibunan a hui bai den mondi di Banda Bou. Aki nan tabata skonde pa varios aña. Esaki tabata hopi difisil pasobra nan no por a kria bestia òf planta kunuku komo ku e ora ei nan por a deskubrí nan. Tambe di otro manera e katibunan tabata buska di salba nan mes di sklabitut.

[p. 27]

Naast de manumissie (verlenen van vrijheid), die door slavenhouders vaak gebruikt werd om zich van oude of gebrekkige slaven te ontdoen, konden de slaven zichzelf vrijkopen. Dit kostte honderden guldens. Kinderen, die door slavenhouders bij hun slavinnen verwekt waren, kregen vaak de vrijheid. Velen van hen hebben van hun schamel inkomen geld opzij gelegd om hun bloedverwanten of vrienden vrij te kopen van slavernij. Het vurig verlangen om de vrijheid te verwerven, desnoods te bevechten leefde onder de slaven van Amerika. Ze hadden hun ondergrondse organisaties, hun eigen rechtspraak, waarin onderlinge geschillen opgelost werden, hun eigen kultuur. In grote slavenopstanden en guerilla's van weggelopen slaven streden zij o.m. op Cuba, Jamaica, in Venezuela, Guyana en Suriname, om de banden van de slavernij te verbreken. Toen in 1789 de Franse revolutie uitbrak, stelden de slaven van St. Domingue (het Franse deel van Haïti), dat vrijheid, gelijkheid en broederschap ook voor hen moesten gelden. In 1791 brak op St. Domingue de revolutie van de slaven uit onder aanvoering van Toussaint l'Ouverture. De opheffing van de slavernij werd daarbij verworven. De revolutionairen veroverden ook het Spaanse deel van het eiland en vestigden in 1804 op Haïti de eerste negerrepubliek ter wereld. Deze revolutie was van grote invloed op de massale opstand die in 1795 op Curaçao uitbrak en die werd voorafgegaan door kontakten tussen de slaven en vrije negers van Curaçao met de vrijheidsstrijders van Haïti.

[Papiamentu]

Fuera di manumisio (dunamentu di libertat), ku hopi biaha a wòrdu uzá dor di e doñonan di katibu pa salba nan mes di e katibunan malu òf bieu, e katibunan por a kumpra nan libertat. Esaki tabata kosta hopi plaka. E yiunan di e doñonan di katibu i nan katibunan muhé, hopi biaha tabata haña libertat. Hopi di nan a spar di e poko plaka ku nan tabata gana pa kumpra libertat di nan famia òf amigonan. E ansha pa haña libertat, i si ta nesesario bringa p'e, tabata biba bou di e katibunan di Merka. Nan tabatin nan organisashonnan skondí i nan propio hustisia pa solushoná konfliktonan entre nan mes. Nan tabatin nan propio kultura. Den rebelionnan grandi di katibu i guerianan di katibunan ku a hui, nan a bringa na Kuba, Hamaika, Benesuela, Guyana i Sürnam pa kaba ku sklabitut.

Ora ku na aña 1789 revolushon franses a kuminsá e katibunan di St. Domingue (e parti franses di Haiti) tabata kier pa libertat, igualdat i fraternidat konta pa nan tambe. Na aña 1791 a kuminsá un revolushon na St. Domingue bou guia di Toussaint l'Ouverture.

Abolishon di sklabitut tabata e resultado. E revolushonarionan a konkistá tambe e parti spañó di e isla i na aña 1804 nan a establesé e promé repúblika di neger na mundo. E revolushon menshoná tabatin hopi influensia riba e rebelion grandi di aña 1795 na Kòrsou i ku a kuminsá dor di e kontakto nan entre katibunan i negernan liber di Kòrsou i e luchadónan pa libertat di Haiti.