De geschiedenis van de 'Nederlandse' Antillen. Historia di Antia

[p. 10]

nederlandse veroveringen in amerika / konkistanan di ulanda den amerika-latina

40 jaar na de ontdekking van Amerika waren door de terreur van de Spanjaarden 12 miljoen Indianen omgekomen. Vele eilanden waren geheel ontvolkt, de grote Indiaanse beschavingen van Mexico, Peru en Colombia waren vernietigd. De priester De Las Casas, die een ooggetuigeverslag schreef van de verschrikkingen, diende in 1515 een protest tegen de massamoord in bij het Spaanse Hof. In 1543 werd aan de Indianen als Spaanse onderdanen tenslotte vrijheid gegarandeerd. Maar de toevoer naar Spanje van goud, zilver, tropische landbouwprodukten uit de nieuwe wereld moest doorgaan. Door de massamoord op de Indianen was er al aan het begin van de 16de eeuw in de mijnen en op de plantages een groot tekort aan arbeiders ontstaan. De Las Casas had voorgesteld om de Indiaanse door Afrikaanse slaven te vervangen. Zij zouden veel geschikter zijn voor de zware arbeid. Van toen af aan werden mensen uit Afrika geroofd, om als slaven verhandeld en op de plantages van Amerika tewerk gesteld te worden. Intussen probeerden de noordelijke landen van West-Europa de macht van Spanje en Portugal aan te tasten en greep te krijgen op de rijkdommen van Amerika. Het verdrag, waarin Afrika en Amerika door de paus tussen Spanje en Portugal verdeeld waren werd niet erkend door Engeland en Frankrijk; Nederland vocht zich in een 80-jarige oorlog vrij van Spanje (1568-1648). Die strijd werd ook in het Caribisch gebied uitgevochten. Nederlandse kaapvaarders beroofden Spaanse schepen, die rijk beladen uit het Caribische gebied naar huis keerden. Hoewel Spanje dat verboden had, haalden Nederlandse schepen geregeld zout en hout uit de Spaanse koloniën. Spanje was niet in staat dit gebied onder kontrole te houden.

[Papiamentu]

Kuarenta aña despues di deskubrimentu di Sur-Amérika diesdos mion indjan a perde nan bida dor di e teror di e Spañónan. Hopi isla a keda totalmente sin poblashon. Sivilisashonnan grandi di indjan na Mèksiko, Perú i Kolombia a keda destruí. E pastór De Las Casas, ku a skirbi un relato di e teroman, na aña 1515 a entregá un protesta kontra e matamentu di hende na gran kantidat na Korte Spañó. Porfin na aña 1543 Spaña a sigurá e Indjannan libertat. Pero e eksportashon di oro, plata i produktonan trópiko di agrikultura for di e mundo nobo mester a sigui. Dor di matamentu di e Indjannan na gran eskala ya na kuminsamentu di siglo 16 kaba tabatin gran eskases di obrero pa traha den e minanan i riba e plantashinan. De Las Casas a proponé pa reemplasá e katibunan indjan pa katibunan afrikano. Esakinan lo tabata mas kapabel pa hasi e trabou pisá.

For di e tempu ei nan a kuminsá roba hende na Afrika, pa bende nan komo katibu i pa laga nan traha riba e plantashinan na Amérika-Latina. Entretanto e paisnan nórdiko di Oropa Oksidental tabata purbando di kaba ku e poder di Spaña i Portugal pa asina gara e rikesanan di Sur-Amérika. E konbenio den kuá ta pará e partimento ku papa di Roma a hasi di Afrika i Sur-Amérika entre Spaña i Portugal no a wordu rekonosí dor di Inglatera i Fransia. Ulanda a liberá su mes for di Spaña despues di un guera ku a dura 80 aña (1568-1648). Tambe den region karibeño Ulanda i Spaña a bringa otro. Bapornan pirata ulandes tabata roba e bapornan spañó ku tabata na kaminda pa Spaña i ku tabata yen di rikesanan for di regio karibeño. A pesar ku Spaña a pone un prohibishon, tòg bapornan ulandes regularmente tabata saka salu i palu fo'i e kolonianan Spañó. Spaña no tabata por a tene e region aki bou kontròl.

[p. 11]

WEST-INDISCH HUIS AMSTERDAM

In 1621 werd de West-Indische Compagnie (W.I.C.) opgericht. De compagnie kreeg het monopolie van alle handel aan de Goudkust van Afrika, in Brazilië, West-Indië en Nieuw Nederland (New York). De compagnie was een staat op zichzelf: zij had het recht troepen te werven, vloten uit te rusten, forten te bouwen, gouverneurs aan te stellen. Nu kon Nederland met groter kracht in de Spaanse en Portugese koloniën infiltreren. In 1628 veroverde Piet Heyn de zilvervloot op de Spanjaarden. De buit was ƒ 15 miljoen. In deze ‘legale kaapvaart’, die door de Nederlandse Republiek in de strijd tegen Spanje werd aangemoedigd, werden alleen al in 1632 35 Spaanse schepen in de Caribische Zee buitgemaakt. In 1630 werd Pernambuco in Brazilië veroverd, dat tot 1654 in Nederlandse handen bleef. Meteen na deze verovering werd naar een tussenstation gezocht in het Caribisch gebied voor de kaapvaarders en de schepen, die met ladingen suiker en hout uit Brazilië naar Nederland terugkeerden. Het oog viel op St. Maarten, dat onbewoond was en bovendien rijk aan zout, dat zeer belangrijk was voor het konserveren van vlees en vis. In 1631 werd St. Maarten, dat Spaans bezit was, door de Nederlanders bezet. Het werd een druk handelscentrum voor Hollandse, Zeeuwse, Franse en Engelse schepen, die er zout kwamen halen. De zoutopbrengst van St. Maarten was zelfs zó groot, dat de kosten van een garnizoen van 6000 soldaten in Pernambuco er voor 2/3 door gedekt werden. Het zoutmonopolie van Spanje werd doorbroken door het goedkope zout van St. Maarten. Ook strategisch was het eiland van belang. Spanje was bang dat Nederland ook Havanna en Puerto Rico wilde veroveren en tevens de veilige doortocht van de Spaanse zilvervloten zou bedreigen. In 1633 heroverde Spanje dan ook St. Maarten.

[Papiamentu]

Na aña 1621 a keda fundá e ‘West Indische Compagnie’ (W.I.C.). E kompania mensioná a haña e monopolio riba tur komersio ku Kosta di Oro di Afrika, Brazil, West Indië i Nieuw Nederland (New York). E kompania tabata un estado riba su mes: nan tabatin e derecho di forma trupa militar, ekipá flotanan, konstruí fòrtnan, nombra gobernadornan. Awó Ulanda por infiltrá mas fuertemente den kolonianan spañó i portugues. Na aña 1628 Piet Heyn a konkista e flota di plata di e Spañónan. E robo tabata konsistí di 15 mion florin. Den e ‘pirateria legal’ aki, ku tabata wòrdu apoyá dor di Repúblika Ulandes den e lucha kontra Spaña ya na aña 1632 so kaba nan a roba 35 bapor spañó den Lamá Karibe. Na aña 1630 nan a konkistá Pernambuko na Brazil, esaki a keda den poder di Ulanda te na aña 1654.

Pronto despues di e konkistá aki nan a kuminsá buska un lugá den region karibeño pa e bapornan pirata i e bapornan ku karganan di suku i palu, ku ta bolbe bèk Ulanda for di Brazil. Nan a eskohé San Martin. Riba e isla mensioná aki no tabata biba ningun hende i ademas tabatin hopi salu ku tabata importante pa konservá karni i piská. Na aña 1631 e Ulandesnan a okupá San Martin ku tabata propiedat di Spaña. San Martin a bira un sentro di komersio frekuentá pa bapornan ulandes, zelandes, franses i ingles ku tabata bai buska salu. E ganashi di salu di San Martin tabata asina grandi ku e gastunan di un trupa di 6000 sòldá na Pernambuko pa 2/3 parti por a wordu kubrí. Ku e salu barata di San Martin nan a kibra e monopolio di salu di Spaña. Tambe stratègikamente e isla mensioná tabata di importansia. Spañó tabatin miedu ku Ulanda kier a konkistá Habana i Puerto Riko tambe i na mesun tempu menasá a ruta di e bapornan di plata spañó. P'esei na aña 1633 Spaña a rekonkistá San Martin.