Syntaktische-elementenlijst

(ondersch.) vw's

Het ondersch. vw bevat traditioneel twee soorten: z.g. grammatikale en z.g. logische vw's. Ik heb in de traditie geen syntaktische vormbasis voor die indeling gevonden, en gebruik die nu.

Een ondersch. vw verbindt een bijzin met de rest van de hoofdzin; de bijzin is uitloop, aanloop of ⵠ; alleen korte bijzinnen kunnen ook in de middengroep:

je kunt als je even tijd voor een gesprek met ons allemaal hebt,	straks langskomen (vrijwel uitg.)
je kunt als het je past,	straks langskomen

Bijna altijd is er een verwijswoord mogelijk.

A. Buitenbouw van de bijzin

1. Verwijswoord is mogelijk

aanloop	ⵠ	◻	○
‘wacht hier maar even’,	dat	(zei)	(die)	(verwijswoord)
	‘wacht hier maar even’,	(zei)	(die)	(geen verwijswoord)

2. Verwijswoord is uitg.

aanloop	ⵠ	◻
of het nou mooi weer is of dat het regent,	ik	kom	in elk geval
wie er ook kwam,	Jan		niet
al vraag je het ook vijf keer,	ik	blijf	weigeren

De aanloop betekent ‘een toegeving’.

Zie ook driehoekje (ⵠ).

B. Binnenbouw van de bijzin

1. Definitie vw

a. Benaderende definities

Een vw is formeel syntaktisch bijna niet te definiëren. Een benadering is: een eenplaatsig plaatsvast bijzinsdeel op de aanloop of het ⵠ.

De ANS (Haeseryn [1997]: 546) zegt: ‘Onderschikkende voegwoorden verbinden twee syntactische ongelijksoortige taalelementen. Meestal zijn dit een rompzin en een bijzin met een achter-pv’. De verdere indeling is semantisch: de ANS bespreekt vw's ‘die vrijwel alleen een verbindende functie en nauwelijks ‘eigen betekenis’ (de ‘grammaticale verbindende’) hebben tegenover de logisch verbindende. Dat is dus de traditionele indeling.

C. Plaatsbeperkingen bij alle vw's

Zie ook om-zinnen.

1. Vw's die beperkt zijn tot het ◻

a. Onweglaatbaar of en of (dat):

α. het ⵠ is leeg:

ⵠ	◻	○
ᴗ	<of>	je komt

β. het ⵠ bevat een (indir.) vra. woord; het ◻ een fakultatief of (dat):

ⵠ	◻	○
met welke trein	<of (dat)>	je komt
met welke trein	ᴗ	je komt

b. Dat

Er zijn drie mogelijkheden:

α. het ⵠ kan leeg zijn, maar dan moet het ◻ bezet zijn:

ⵠ	◻	○
ᴗ	<dat>	ik het meen

β. het ◻ kan leeg zijn, maar dan moet het ⵠ bezet zijn:

ⵠ	◻	○
<voor>	ᴗ	je	weggaat
<voor>	<dat>	je	weggaat

γ. het ⵠ en het ◻ zijn bezet:

ⵠ	◻	○
<met>	<dat>	(ik)	de deur opendeed
<tegen>	<dat>	(je)	tuis bent

(De spelling van de dubbele vw's is soms eenwoordig (bv. bij voordat) soms tweewoordig (bv. bij tegen dat.))

2. Vw's op de versmelting van ⵠ en ◻

Een aantal vw's vertegenwoordigt de versmelting van ⵠ en ◻:

ⵠ	◻	○
<ofschoon>
<als>	je	goed oppast
<nou>
<terwijl>
<toen>	je	goed oppaste
<wanneer>	je	goed oppast

D. Besluit

De vw's horen bij de bijzinsverbindende elementen en zoeken de voorste plaatsen van de kleine zin. Nevenschikkende verbindende woorden komen vaak nog voor die voorste plaatsen.