De verraders

Verenigde Naties

15 Augustus 1962, In de zaal van de veiligheidsraad, om de beroemde hoefijzervormige tafel gezeten, werd het Bunkeraccoord over Nieuw Guinea in de late middag getekend.

De Indonesische diplomatie had toch kans gezien de agressie tegen Nederland op Nieuw Guinea in de V-raad gesanctioneerd

[p. 211]

te krijgen. Voor Nederland tekende de ambassadeur in Washington, dr. J.H. van Roijen - Luns wist wel, wie hij dit onaangename akkevietje liet opknappen - en voor Indonesie de minister van buitenlandse zaken zelf, Soebandrio.

Ik herinner mij deze historische gebeurtenis maar al te goed. Busken Huet heeft gezegd, dat men in Indie vaderlandsliefde opdeed. Geen drama, dat ik in de V-raad sedert 1957 zich heb zien voltrekken kon aangrijpen als juist dit, waarbij ons land andermaal als een gieter afging. Het was een droeve vertoning. Hoeveel tranen hadden er niet voor door de zee moeten stromen voor men tot dit miserabele tractaat had kunnen komen? De sombere, uitgestreken gezichten van onze eigen diplomaten, tegenover de glimlachende, bijna jubelende, Indonesiers. Ik had respect voor de waardigheid en ingetogenheid van de heer Van Roijen, die zich voortreffelijk van deze weinig benijdenswaardige taak kweet. Welk een honds ondankbaar werk, diplomaat te zijn van een minister, die het aan moed ontbrak het failliet van zijn politiek zelf te komen ondertekenen.

Al teveel medelijden met dr. Van Roijen behoefde men ook weer niet te hebben, want hij heeft zich over de jaren een fervent pleitbezorger van minister Luns betoond.

Louis Fischer gaf hiervan in zijn ‘The story of Indonesia’ een fraaie illustratie. ‘Nadat Van Roijen weer eens een bezoek aan John Foster Dulles had gebracht’, aldus Fischer (om te protesteren tegen de Amerikaanse wapenleveranties aan Soekarno) begaf hij zich in de privé lift van Dulles naar beneden uitgeleide gedaan door de onder-minister van buitenlandse zaken Walter S. Robertson’. De heren kregen hooglopende ruzie. Om de felle woordenwisseling binnenskamers te houden, reisde men enige malen met de lift op en neer.

Ik heb zelf een lang onderhoud op het departement van staat gehad met Walter S. Robertson, en daarna met diens tweede man, Marshall Green - de huidige Amerikaanse ambassadeur in Djakarta. Dat was in 1957. Zowel Robertson als Green stonden toen al sceptisch tegenover het Soekarno regime. Van Roijen moet dus bepaald het standpunt van zijn minister hebben bepleit, wilde hij erin slagen met Robertson ruzie te maken.

De rol van ambassadeur Van Roijen in het Indonesische drama is ergens altijd obscuur gebleven. Aan Indonesische zijde koesterde men aanvankelijk veel respect voor hem, vooral na het

[p. 212]

tot stand komen van de beroemde Van Roijen-Roem overeenkomst in de dagen voorafgaande aan de erkenning van de Indonesische onafhankelijkheid. Tijdens de Bunker onderhandelingen, in Middleburg, Virigia, in 1962 betoonden de Indonesische diplomaten zich teleurgesteld in hem. Het moet ook niet gemakkelijk voor hem zijn geweest, om als exponent van de oppositie, de P.v.d.A. een politiek te moeten representeren, waar men het in zijn hart nauwelijks mee eens was. Tenslotte behoorde Van Roijen, met zijn grote kennis van Indonesische zaken, tot die groep van diplomaten in de buitenlandse dienst, als Van Ittersum, Middelburg, Van Gulik, Helb en anderen, die het allen falikant oneens waren met hun minister. Bovendien onderhield Van Roijen ook contacten met de Bilderberg groep, met de Rijkens lobby, hij ontving Verrips en er ontstond dan ook een ongebruikelijke situatie in Washington,

Voortdurend liepen er die dagen geruchten dat minister Luns zou aftreden. Normaliter had dat ook zo moeten zijn, maar dat Luns zou blijven zitten stond voor mij als een paal boven water.

Vreemd zou het pas worden, toen ik van zeer gezaghebbende Indonesische zijde zou te horen krijgen, dat de heer Van Roijen bij vertrouwelijke gesprekken met Indonesische tegenspelers zou hebben gezinspeeld op een spoedig aftreden van minister Luns, waarbij hij insinueerde, dat hij, Van Roijen dan naar alle waarschijnlijkheid de teugels op buitenlandse zaken in handen zou krijgen. Niemand twijfelde er aan, dat Van Roijen het als zijn wens zag zijn carrière op het Haagse Plein en niet op de ambassade in Londen af te sluiten, zoals thans het geval schijnt te zijn. Ook was er ongetwijfeld iets van waar, dat Luns zelf meer dan eens over aftreden heeft gedacht. Hij heeft dit later toegegeven, men leze er Henri Faas maar op na. Maar om het de Indonesiers toen, tijdens de delicate Bunker onderhandelingen, te doen voorstellen alsof de minister op zijn laatste benen liep was wishful thinking in het kwadraat. De Indonesische diplomaten wetende dat ik herhaaldelijk naar Den Haag reisde, ging bij mij te rade. Ik meende het advies te moeten geven, dat zij er beter aan deden rekening te houden met het aanblijven van Luns bij het bepalen van hun strategie. En ik heb minister Luns die dagen zelfs een vertrouwelijke memorandum toegezonden, waarin ik hem meedeelde, wat de Indonesiers mij hadden gevraagd. Nogmaals, op dat moment, in die kritieke periode van de Bunker onderhandelingen, en de gevechten op Nieuw Guinea zelf, was ik

[p. 213]

volkomen ingesteld als de journalist, die achter zijn regering staat, ook al was ik dat jarenlang fel oneens geweest met die regering. Voor mij was de tijd van democratische oppositie voeren voorbij. Ik aarzelde geen moment een memorandum aan de minister van B.Z. te zenden, waarin ik te kennen gaf wat mij van Indonesische zijde te oren was gekomen, en met welke inlichtingen ik meende dat deze minister mogelijk zijn voordeel zou kunnen doen.

Het lijkt mij niet uitgesloten, dat Luns in het latere stadium van de Bunker onderhandelingen het accent van zijn contacten met zijn ambassade in Washington, mogelijk wat heeft verlegd van de heer Van Roijen naar diens tweede man, de zaakgelastigde Schiff. Opvallens was het in ieder geval dat bij het herstel van de diplomatieke betrekkingen tussen Nederland en Indonesie, juist dezelfde heer Schiff de sprong zou gaan maken, van tweede man in Washington, tot de eerste Nederlandse ambassadeur in Djakarta.