De verraders

[p. 169]

Amsterdam

Reeds op 3 juni 1961 verscheen in Vrij Nederland een interview dat ik met Joris van den Berg had gehad. Voorzichtig lichtte ik een zevende sluier op over de reeks geheime contacten, die sedert april in Washington en Den Haag hadden plaats gehad. En passant, nam ik in het artikel op, dat het aan Van Konijnenburg, dr. Zain, en vreemd genoeg, de eerder gesignaleerde Soedjoko aan het andere einde van de lijn, in Djakarta, te danken was geweest, dat Indonesie er toe was overgegaan enkele miljoenen guldens, welke de K.L.M. te goed had, terug te betalen. Over mijn eigen rol in deze schuldenaffaire wil ik slechts memoreren aan de vriendelijke bedankbrief, die ik ervoor van de heer van der Beugel heb ontvangen. In het interview wilde ik vooral niet teveel zeggen, maar wel genoeg om te zien of de gemoederen in beweging te brengen waren. De beslissende fout die Paul Rijkens en de zijnen toen hebben gemaakt was, dat zij een communiqué aan de pers verstrekten, waarin de door mij aan Joris van den Berg gedane mededelingen als ‘volkomen uit de lucht gegrepen’ werden bestempeld. Men trachtte mij de pas af te snijden om geen nieuwe publicaties te kunnen doen. Maar daar was het mij nu precies om te doen. Paul Rijkens gaf mij een prachtig alibi. De weg stond open voor een grootscheeps offensief.

17 Juni 1961 publiceerde ik op pagina één van het weekblad Vrij Nederland mijn OPEN BRIEF aan de heren van de groep Rijkens. Zonder meer. De kogel was door de kerk.

De oorlog was verklaard. Sedert mijn eerste contacten in de zomer van 1956 had ik over de amateur-diplomatie van de Rijkens lobby hermetisch gezwegen. Nu was het moment aangebroken de wolven voor de leeuwen te gooien. De openbare discussie moest somehow met een stevige schok weer op gang gebracht worden. Henk Hofland sprak in zijn boek van ‘de gelijktijdig theatrale en hardhandige manier van Oltmans’, welke een rel van formaat had ontketend. Professor Duijnstee zou later in zijn boek over de Nieuw Guinea kwestie tot de conclusie komen, dat mijn publicaties in Vrij Nederland de doorbraak forceerden om naar een oplossing voor het vraagstuk toe te werken. Zij betekenden het begin van een ommezwaai in de publieke opinie, aldus Duijnstee.

Daar was het om te doen. Ik daagde de heren van de groep

[p. 170]

Rijkens in mijn open brief uit juist toen voor het voetlicht van het gehele Nederlandse volk te treden en eindelijk eens voor hun opinies recht door zee en openlijk, publiekelijk, uit te komen. Maar nog trachtten zij zich eerst te verschuilen achter een démenti!

Ik zag niet alleen geen andere mogelijkheid. Er was geen andere uitweg.

Via artikelen in de Nieuw Rotterdamse Courant en talrijke andere bladen had ik immers al in 1957 geprobeerd te waarschuwen voor de débacle op Irian Barat. Men was toen niet rijp voor dit soort persberichten.

Via een adres aan de Staten-Generaal hadden wij in 1957 getracht in brede kring in Nederland aandacht te vragen voor een politiek die tot een ramp zou moeten leiden. Opnieuw werd bakzeil gehaald.

Via de stille diplomatie achter de schermen had ik getracht industrielen en politici in conclave bijeen te brengen in hotel de Witte Brug. Het uiteindelijke resultaat zou als Mein Kampf, zéro, zijn.

Daarop waren een aantal jaren van dubieus heen en weer gereis en gekonkel achter de schermen gevolgd. En in juni 1961 liep het op Hollandia naar schieten met scherp toe. Of, zoals ik al maanden tevoren in Vrij Nederland had geschreven, ‘als eenmaal de Indonesische parachutisten werkelijk boven Nieuw Guinea zullen worden neergelaten, dan zal niet minister Luns met een karabijn op het strand van de Papoea's in de aanslag staan, maar een matroos uit Den Helder of een marinier uit Den Briel’.

De toestand spitste zich van maand tot maand, van week tot week toe. Er diende haast te worden gemaakt.

De speculaties, waarom ik juist op dat moment de eerste stap deed om de Rijkens manoeuvres aan de openbaarheid prijs te geven waren er vele.

Mr. G.B.J. Hiltermann, die ik reeds in 1958 tijdens een lunch in hotel de Witte Brug in contact met de groep Rijkens had gebracht, kwam in de Haagse Post met zijn interpretatie. Ik zou aldus gehandeld hebben, omdat de groep Rijkens mij aan de dijk zou hebben gezet. Ik had uit dépit gehandeld. Hiltermann deed er een greep naar. Hij tastte in het duister. Temeer, omdat ik het weekeinde, dat het nummer van Vrij

[p. 171]

Nederland van 3 juni was verschenen, op verzoek van de groep Rijkens naar Washington zou reizen. Bovendien op Schiphol uitgeleide gedaan door Van Konijnenburg en diens echtgenote. Ook de huidige hoofdredacteur van het Algemeen Handelsblad, Hofland, was bij dat vertrek uit Amsterdam aanwezig.

Hofland schreef later in zijn Quadraatpocket, dat ik veel meer van alles af wist dan Mr. Hiltermann, dat ik het geschrijf van Mr. Hiltermann amateuristisch vond, en dat ik uitsluitend had gehandeld omdat ik volledige openbaarheid van de hele affaire uitermate nuttig had geacht.

‘Oltmans deed in zijn OPEN BRIEF zijn eigen boekje open in een soort j“accuse”,’ zo schreef H.J.A. Hofland. Dat was zo. Hij schreef verder, ‘Er is geen betere methode om de onverschillige menigte van iets op de hoogte te brengen, dan door een schandaal te scheppen. En dit was werkelijk een lekker schandaal. Doctor Honoris Causa Rijkens in de knoei! Eerst de Planta (margarine) en nu de Papoea's!’

Op de publicatie van de OPEN BRIEF van 17 juni 1961 volgde de eerste dagen een typerende doodse stilte. Men keek naar elkaar. Men wachtte met commentaar te schrijven tot het eerste schaap over de brug zou komen.

In casu, De Waarheid.

Dit communistische dagblad publiceerde 20 juni 1961 een serie van vijf hoofdartikelen, onder de hoofden INTERESSANT 1 2, 3, 4 en 5.

Geleidelijk aan kwamen de tongen los.

In Elseviers Weekblad verklaarde Lunshof in een uitvoerig commentaar - mede op basis van een lang gesprek dat ik die dagen op voorstel van Sluimers van Antara met hemzelf en zijn medewerkers op de geluidsband had laten zetten - ‘Oltmans heeft doodgewoon gelijk.....’

Bij dergelijke benarde situaties ontvangt men wel meer steun uit de hoek waaruit men het het minste heeft verwacht. Het paste wel in het straatje van Elseviers om de geheime diplomatie te veroordelen, zij het op geheel andere gronden, dan welke mijn beweegredenen waren. Bij Lunshof tilden de constitutionele en staatsrechtelijke gronden zwaar. Voor mij, als gezegd, kon ik het niet langer met de groep Rijkens eens zijn, omdat zij, a) om te kunnen onderhandelen met Soekarno een mandaat van de regering De Quay-Luns mee zouden moeten brengen,

[p. 172]

b) omdat Den Haag (ook middels de rede van pater Beaufort) duidelijk had te verstaan gegeven nooit aan particulieren een mandaat te kunnen verlenen om met een buitenlandse mogendheid over een deel van het koninkrijk te onderhandelen, c) omdat er langzamerhand op Nieuw Guinea zelf geschoten werd en althans zeer spoedig geschoten zou worden, d) omdat op dit moment voor mij het ongeoorloofd werd buiten het officiele beleid van de regering acties in de kwestie Nieuw Guinea te voeren. Dit zou neerkomen op een vorming van een O.A.S. in Nederland, zoals in Frankrijk met de Algerijnse oorlog was geschied. Tout court: na het mislukken van de Rijkens initiatieven en het ontbranden van strijd op Nieuw Guinea stond ik, ook al was ik het niet met het regeringsbeleid eens, achter onze regering. Ik heb nà 1961 dan ook geen enkele actie in de Nieuw Guinea kwestie ondernomen, zelfs geen contact met hetzij de Indonesische diplomatie, hetzij met Soekarno zelf gehad, tot 1966. (Dit met uitzondering van een publicatie in 1962, betreffende de geheime agent Verrips. Wat eerder een follow-up van het artikel in Elseviers in 1961 was).

Eppo Doeve tekende bij Lunshof's artikel een charmante karikatuur, waarbij men Soekarno de historische roman DE SCHAAPSHERDER van mijn voorvader-schrijver Jan Frederik Oltmans zag lezen.

SPOOKNAVIGATIE, betitelde de Friesche Koerier de Rijkens activiteiten.

SCHIMMENSPEL, schreef de Gelderlander in haar hoofdartikel. Het werd een free for all. Iedereen deed mee. De regering deelde mee zich van de heren Rijkens en Van Konijnenburg te hebben gedistancieerd.

De Amerstoortse Courant trok van leer tegen deze AMATEUR DIPLOMATEN.

Ook Cees Noteboom gaf mij een lik uit de pan. Voor semiliteraire franje journalistiek behoeft men ook inderdaad niet geinformeerd te zijn over onderwerpen waar men zich mee bemoeit.

De Nieuw Guinearaad in Hollandia betreurde de Rijkens diplomatie. Minister Luns raakte oververmoeid en ging rust nemen in de Haute Savoye.

Jan Eykelboom publiceerde een kolom in Vrij Nederland, ‘Die

[p. 173]

irritante Oltmans’.

Nijmeegse hoogleraren richtten zich in een brief tot de regering nu toch vooral vlug een oplossing met Indonesie te gaan zoeken. Ook buiten de grenzen werd het kabaal uit Den Haag opgevangen. Fortune Magazine, een Time & Life publicatie wijdde één pagina aan de Rijkens initiatieven. Etcetera.

Hofland heeft aan de hand van eigen contacten met Indonesiers en vooral ook, met ambassadeur Zairin Zain, later geschreven, dat men in Djakarta woedend was over de OPEN BRIEF.

‘De Indonesiers schrokken van zijn open briefen nog meer van de opschudding die er op volgde. Oltmans kreeg dan ook een standje.....’

Inderdaad. Zain was boos. Daarbij kwam, dat hij vreesde, dat de top in Djakarta, wetende dat ik in nauw contact met hem stond, vooral als Rijkens koerier, zou denken dat hij, Zain, aan het onzalige initiatief zijn zegen had gegeven. Noch de groep Rijkens, noch Zain, noch iemand anders heeft gedeeld in de beslissing van de OPEN BRIEF. Die noodkreet naar de Rijkens lobby om voor het voetlicht te treden kwam uitsluitend en alleen van mij.