De verraders

[p. 152]

New York City

In september 1960 kwamen vele staatshoofden en regeringsleiders in een demonstratie van solidariteit met de Verenigde Naties naar New York om de debatten van de Assemblee bij te wonen, en hun denkbeelden voor het wereldforum te ontvouwen. Dit was een kolfje naar de hand van Soekarno. Sinds de beroemd geworden conferentie van Bandoeng, in 1955, had hij er tijdens zijn bezoeken aan regeringsleiders van alle gezindten met klem op aangedrongen, dat er een reeks topconferenties zouden plaats vinden, waarbij men persoonlijk elkaar beter zou leren kennen en waarop men met meer succes kennis zou kunnen nemen van elkaars politieke standpunten. Wat Soekarno steeds heeft gewild is een moesjawarah en moefakat op internationaal niveau.

Nu zouden dan eindelijk Chroetsjow,, Nehroe, Nasser, Tito, Nkroemah, Keita, Touré en andere leiders zich allen op hetzelfde moment op één plaats bevinden, de UNO. Dit wilde Soekarno voor geen geld missen. In een demonstratie van nationale eensgezindheid laadde Boengkarno de hele Djakartaanse top, inbegrepen generaal Nasoetion en de communistische partijleider Aidit, in een Boeing 707 van de Pan American Airways, en kwam het gezelschap naar New York. Er werd in het Waldorf Astoria hotel een receptie gegeven, waar ik met uiteenlopende staatslieden als de koning van Jordanie en de Sovjet minister van buitenlandse zaken, Andrei Gromyko, over Nieuw Guinea heb gesproken.

Tijdens zijn bezoek aan New York ontmoette ik Soekarno verschillende malen. Eens loodsten ambassadeur Zairin Zain en de permanente vertegenwoordiger bij de UNO, Soekardjo Wirjopranoto mij samen in het vroege morgenuur naar Soekarno's appartement in de Waldorf Towers, voor een gezamenlijk ontbijt. En een andere keer hebben wij een avond naar de televisie zitten kijken. Alhoewel ik Soekarno zelf weinig veranderd vond, kreeg ik sterk de indruk, dat de sfeer in zijn omgeving vergeleken bij 1956-1958, totaal was veranderd. Om een voorbeeld te noemen. Adjudant kolonel Soegandhi, die ik in het verleden had leren kennen als een integere en toegewijde aide de camp, gedroeg zich anders tegenover de grote Boeng. Soekarno wilde nog een bezoek aan Nehroe brengen in diens hotel die avond. Hij wilde weten of het tijd was om te vertrekken

[p. 153]

en vroeg, terwijl hij naar een love-scene op T.V. zat te kijken, ‘Ghandi, hoe laat is het?’ Waarop kolonel Soegandhi antwoordde ‘U hebt toch zelf een horloge.....’

Toen ik met Soekarno en diens adjudanten Soegandhi en Saboer in 1956 door Italie en West-Duitsland reisde was een dergelijk antwoord van de adjudant van de president ondenkbaar. Laat ik hier aan toevoegen, dat deze gewijzigde houding niet gold voor majoor Saboer. De latere generaal Saboer zou trouwens, in tegenstelling tot generaal Soegandhi, in dienst van Soekarno blijven. Hij werd commandant van Soekarno's lijfwacht, welke in 1965 bij de staatsgreep betrokken zou zijn geweest.

Ook de pestilente invloed van Soebandrio's aanwezigheid in de onmiddellijke omgeving van de president was duidelijk merkbaar. Bandrio had overal zijn spionnen zitten. Van de intrigelust van deze minister zijn mij staaltjes bekend, die zelfs nu hij gevangen zit, nauwelijks publiceerbaar zijn. Noemen wil ik de affaire Maleisie, en de uitnodiging aan Soekarno een staatsbezoek aan Koeala Loempoer te komen brengen eigenhandig door de koning van het land geschreven. De confrontatie tussen Indonesie en Maleisie was niet ver af meer. De ambassadeur van Maleisie in Djakarta, Rachman, had zijn regering ervan weten te overtuigen, dat wanneer Soekarno door de vorst van het land zou worden uitgenodigd, hij ongetwijfeld zou komen, waarmee een ongunstige wending en een conflict zouden kunnen worden voorkomen. De ambassadeur spoedde zich met de brief van de koning naar Djakarta en overhandigde de enveloppe aan de secretaris van de president op het , Djamin. Ook daar had Bandrio zijn mannetjes. De uitnodiging van de koning van Maleisie werd gelicht en kwam op Soebandrio's bureau terecht. Soekarno zou negen maanden lang onkundig blijven van het feit dat er ooit een uitnodiging voor hem uit Koeala Loempoer was gearriveerd. Pas toen biechtte madame Soepeni, Soekarno's reizende ambassadrice - die een appeltje met Soebandrio had te schillen - aan de president, dat er een brief van de koning van Maleisie was geweest. Inmiddels was de confrontatie met het buurland reeds in volle gang.

Ook ben ik in september 1960 een avond in New York op stap geweest met de secretaris-generaal van de P.K.I., Dipa Nusantara Aidit, die na de coup van 1965 door het Indonesische leger werd vermoord.

[p. 154]

‘Heeft Boengkarno uw partij eigenlijk genationaliseerd?’, vroeg ik hem. Hij sprak zeer goed onze taal. ‘Dat zou je zo kunnen zeggen’, antwoordde Aidit. Hij legde omstandig uit, dat de P.K.I. onder zijn leiding en die van Njoto en Loekman een zuiver Indonesische partij was, volkomen onafhankelijk van Moskou of Peking.

‘Wij zijn gewoon tegen iedere dominerende invloed, of het nu de Amerikanen, de Sovjets, of de Chinezen zijn. Bovendien’, vervolgde hij wandelend langs de verlichte etalages van Madison en Fifth Avenue, ‘zouden wij ons bij Moskou aansluiten, zouden wij instructies uit Moskou ontvangen; zouden wij ons bij Peking aansluiten, zouden wij instructies uit Peking ontvangen; onze onafhankelijkheid is ons lief. Als Indonesiers weten wij beslist het beste wat goed is voor ons land. Wij nemen onze eigen besluiten. Wij zullen onze eigen koers bepalen. Wij doen mee met Soekarno's concept van socialisme à la Indonesia.’

Aidit zei het te betreuren, dat hij door wat hij het ‘Irian Barat gedoe’ noemde, niet via Amsterdam zou kunnen terugreizen. Hij vroeg mij, of ik enkele boeken voor hem zou willen kopen, boeken die alleen in Nederland waren te krijgen. Hij krabbelde op een vel Waldorf Astoria papier enige namen. Ik vroeg hem, hoe ik sinds de posterijen geen bestellingen voor Indonesie aannamen, het pakket naar hem toe zou kunnen krijgen.

‘Adresseert u deze boeken maar aan mij, per adresse dr. Soebandrio en deponeert u ze op welke Indonesische ambassade u maar wilt. Dan krijg ik ze wel.’

Henk Hofland schreef in zijn Quadraat pocket verder, dat ‘nadat de West Irian actie (de exodus van december 1957) zich volgens Oltmans' voorspellingen had voltrokken’, ik naar Amerika was teruggegaan. ‘In de volgende jaren reisde hij nog heel wat keren heen en weer en veroorzaakte in Nederland een aantal verwikkelingen van mindere omvang, die hier niet ter zake doen’. Hofland zette echter ook uiteen, dat ik voortdurend nauwe relaties met de groep Rijkens was blijven houden, zowel als met de Indonesiers. ‘Nog betere relaties had Oltmans met Indonesische diplomaten in Amerika’, aldus de hoofdredacteur van het Algemeen Handelsblad. ‘Misschien geloofden Oltmans en sommige Indonesiers, dat, als de groep Rijkens met al haar parafernalia van de particuliere diplomatie voor de dag zou komen, er een soort doorbraak in Nederland tot stand zou worden gebracht’.

[p. 155]

Ik had Hofland met Van Konijnenburg in contact gebracht, zodat hij meer wist dan andere journalisten van wat er zich achter de schermen afspeelde. Van Konijnenburg vertelde hem kennelijk niet alles. In zoverre had Hofland gelijk, dat ik inderdaad van mening ben geweest, dat het de heren rond Rijkens zou gelukken een zodanige druk op de regering uit te oefenen, dat De Quay en Luns uiteindelijk door de knieen zouden gaan. Ik heb hierin misgerekend. Ik heb de groep Rijkens en de moed van de heren toen het nodig was voor het voetlicht te treden, overschat. Of zoals Hofland mij later zei, ‘Je hebt uiteindelijk met je opening van zaken en publicaties Rijkens het zwembad ingeduwd en hem bovendien nog zijn lunches op Soestdijk ontnomen’. Er stond mij inderdaad op een gegeven moment geen andere weg open, dan de hele Rijkens affaire in de publiciteit te brengen, om zodoende het maximum effect te behalen uit jarenlange arbeid van stille diplomatie in het geheim. Kerstmis 1960, tijdens een bezoek aan mijn ouders in Huis ter Heide - zij waren die dagen voor goed uit Zuid Afrika in Nederland teruggekeerd - begon dan ook de laatste phase van het Nieuw Guinea spel op initiatief van de Indonesische ambassadeur in Bonn, Zairin Zain.