De verraders

[p. 131]

Den Haag

In het jaar 1380 vóór onze jaartelling maakte een Egyptische koning van een speciale methode gebruik, wanneer hij een koerier door vijandig gebied wilde zenden. Hij liet de man dan kaal scheren, schreef de bewuste boodschap op diens hoofd, wachtte tot het haar voldoende was aangegroeid en stuurde zijn boodschapper op reis.

Na afloop van de topconferentie in hotel ‘De Witte Brug’, waarbij immers was besloten opnieuw bijeen te komen, meende ik er goed aan te doen Soekarno, of diens naaste raadgevers, te berichten, dat er een nieuw initiatief in de maak was. De moeilijkheid was hoe met Djakarta in contact te treden, zonder dat de geheimhouding geschonden zou worden, en zonder, dat ik mij eerst zou hebben moeten laten kaal scheren. Ik kon lastig in de telefoonhoek van de poffertjeskraam op het Malieveld met het presidentiele kabinet in Djakarta telefoneren. Ik begaf mij dus, in overleg met Van Konijnenburg, regelrecht van ‘De Witte Brug’, naar de Indonesische diplomatieke missie aan de Prinsessegracht. Toevallig bleek de Indonesische minister van buitenlandse zaken, Soebrandio, zich op dat moment in Parijs te bevinden. Ik vroeg een gesprek aan. Het werd doorgegeven, die middag, naar de Amerikaanse ambassade om de hoek, waar ik een bespreking voerde met de pers-attaché, welke niets met Indonesie uitstaande had. Ik noemde geen namen, maar legde Soebrandio in grote lijnen uit waar wij naar streefden, het bijeenbrengen van industrielen en politici om tot een consensus over Irian Barat te komen. De minister bleek zeer in ons initiatief geinteresseerd. Ik spreek hier van ‘ons’ initiatief, wat - en ik stel dit om verwarring te voorkomen - in feite dus uitsluitend mijn initiatief was geweest. Ik schrijf ‘ons’, omdat de groep Rijkens mijn denkbeeld had overgenomen. Ook vroeg ik Bandrio op welke wijze wij contact zouden kunnen houden, na diens vertrek uit Parijs, omdat ik vooral de Indonesische diplomaten in Den Haag, met al hun verbindingen naar alle zijden, buiten het Witte Brug project wilde houden. ‘Zeg maar aan Djoko’, aldus minister Soebrandio, ‘dat je rechtstreeks met mij in contact staat’. De Indonesische diplomatieke vertegenwoordiging in Den Haag werd die dagen geleid door Max Maramis. Soedjoko (door Brandio Djoko genoemd) was tevens pers-attaché. Ik sprak met de minister af, dat indien de

[p. 132]

groep Rijkens het belangrijk zou achten, dat hij en president Soekarno van het verloop der gesprekken op de hoogte zouden worden gebracht, ik naar Djakarta zou komen.

Soedjoko brandde begrijpelijkerwijs van nieuwsgierigheid. Ik zei hem echter, dat zijn minister mij had gevraagd hem te zeggen, dat ik rechtstreeks met Djakarta contact zou opnemen, vooral omdat het hier zeer geheime besprekingen betrof. Djoko was een licht ontvlambaar man. Hij wilde tenminste enige namen weten. Ik zei letterlijk niets. Ik probeerde hem tot rede te brengen door uiteen te zetten, dat een geschonden geheim ernstige gevolgen zou kunnen hebben. Ik vroeg hem te respecteren, dat ik weigerde de belofte aan hen, die in ‘De Witte Brug’ bijeen waren geweest, gedaan te breken.

Maar Djoko werd razend. Hij schreeuwde, dat zijn diplomatieke missie geen ordinair postkantoor was.

Multatuli heeft de regent van Lebak beschreven, als een beschaafde oude man, ‘die men slechts had aan te zien om overtuigd te weten, dat het merendeel der Europeanen die met hem in aanraking kwamen meer van hem, dan hij van hen had te leren’. Soedjoko gedroeg zich nauwelijks als de regent van Lebak. Hij deed zich eerder voor als de djongos van de regent van Lebak. Hij trapte mij letterlijk, geaccompagneerd met een stortvloed van scheldwoorden, de Indonesische diplomatieke missie in Den Haag uit. Intern, na een schriftelijk protest mijnerzijds bij Maramis, heeft Djoko met zijn handelswijze heel wat stof doen opwaaien. Maramis stond achter zijn pers-attaché. Hogerop in KEMLOE was men minder met Djoko ingenomen, alhoewel hij gestadig zijn carrière in B.Z. is blijven vervolgen.

Om een in druk te geven van hoe een dergelijk incident jaren later kan nawerken. In 1961 bevond ik mij in gezelschap van Soekarno in Beverly Hills, Californie. Ik bereidde een ontmoeting voor tussen de Indonesische president en leden van de groep Rijkens. Via diens militaire secretaris, kolonel Kretarto, had ik op een middag een afspraak met Soekarno gemaakt. Ik begaf mij enkele minuten voor 15:00 met de lift naar de verdieping die door de Indonesiers was gehuurd en afgezet. Ik bevond mij al op de gang, die naar Soekarno's appartement leidde, toen ik een stem achter mij hoorde roepen, ‘Oltmans, wat doe jij hier; donder op!’

Niet ver achter mij stond een Indonesier, die ik nooit eerder

[p. 133]

had gezien. Ik zei niets. Nam hem terdege op en liep terug naar het kruispunt van gangen waar de lift zich bevond. Ik drukte op de knop om naar beneden te gaan. Toen de deuren open schoven stond ik tegenover een groep Indonesiers, met Soekarno zelf, in vol ornaat, in hun midden.

‘Sorry, Wim’, zei de president, terwijl hij mij bij de arm nam, ‘ik ben laat, ga mee’.

Wij wandelden langs dezelfde gang naar het presidentiele appartement en ik had mijn gesprek met Soekarno zoals was afgesproken.

Ik heb die middag prompt uitgezocht, wie de bewuste Indonesier was geweest die mij op deze wijze had teruggezonden. Het was dezelfde Max Maramis, die het in 1957 bij de rel met Djoko voor zijn pers-attaché had opgenomen.