De verraders

[p. 67]

Bandoeng

President Soekarno, enkele van zijn ministers en de pers waren per vliegtuig uit Djakarta gekomen om de massabetoging te herdenking van Westerling's wapenfeit uit 1950 bij te wonen. Tienduizenden mensen dromden op een groot, groot veld samen.

Er waren vlaggen en er was muziek. Soekarno sprak. Dat was op zichzelf een unieke belevenis. Veel is er gezegd over zijn meesterschap het volk te hanteren. Van Mook heeft over ‘een groot redenaarstalent’ gesproken. De Amerikaanse schrijver, Louis Fischer schreef, ‘Soekarno is een virtuoos met woorden, een acteur en hij reageert snel. Hij voelt zijn gehoor feilloos aan’. John Scott van Time & Life heeft een beschrijving gegeven van een speech voor 600 genodigden in de balzaal van het Merdeka-paleis.

‘Het was een inspiratie’, schreef Scott, ‘om deze vitale man met een masterful showmanship te zien spreken. Zijn rede duurde één uur en twintig minuten. Hij gebruikte eenvoudige beeldspraak. Zijn begeleidende gebaren pasten zo volkomen bij wat hij te zeggen had, dat, alhoewel ik geen woord Indonesisch sprak, ik hele passages uit zijn redevoering kon begrijpen’.

In zijn autobiografie heeft Soekarno zelf tegen mevrouw Cindy Adams gezegd, dat hij de harten van het volk steeds als harpist bespeelde. Zo heeft Lamartine gezegd, ‘Les seuls orateurs pour lui (le peuple) sont ceux qu'ils émeuvent.’

Men zegt wel, dat een volksmassa geen mening heeft. Een massabetoging betekent een golf van emotie. Niet de rede en het verstand overheersen, maar het temperament. Dit was die zondagmiddag in Bandoeng zonder meer duidelijk. Op geraffineerde, uitermate kundige wijze, wist Soekarno de 50.000 verzamelde land landgenoten in een staat van grote opwinding te brengen. Als in Goethe's Zauberlehrling werden gevoelens opgewekt, nu dan gericht op Westerling's wandaden van zeven jaar tevoren. Dezelfde boeren en buitenlieden, die enkele uren geleden rustig in de brandende zon op Boengkarno hadden staan wachten, diezelfde amorphe massa zag men geleidelijk aan geheel buiten zichzelve van woede raken. Soekarno zelf bereikte een soort trance. Er waren momenten, dat hij zich zodanig opwond, dat men zou denken dat hij er wat van zou krijgen. Steeds maar kankerde hij op het miserabele exponent van het Nederlandse imperialisme, kapitein Westerling. Welk een boter aan de galg gesmeerd!

Hoe kon men een quantité négligeable als deze man zoveel eer

[p. 68]

bewijzen om zich als president van de republiek dermate over op te winden? Waarlijk. Er waren in Indonesie in 1957 ernstiger problemen op te lossen en aan het volk voor te leggen, dan die walgelijke geschiedenis keer op keer te herhalen. Maar dictators verliezen zich maar al te graag in zijwegen wanneer zij falen.

Tegen iedere prijs dienen dan nationalistische emoties opgewekt te worden, die de aandacht van de vitalere mislukkingen zullen moeten afleiden. Soekarno is er altijd een grootmeester in geweest om aan de meest belangrijke zaken voor zijn land luchtig voorbij te gaan, terwijl bijvoorbeeld aan een Westerling affaire een aandacht werd besteed welke buiten alle proporties stond. Waarom gebruikte Soekarno zijn mystieke kracht over het Indonesische volk niet om het voor te gaan in de opbouwende reconstructie van de nationale welvaart? Waarom wendde hij zijn geniale gave de massa te bespelen niet aan om hen te inspireren aan het werk te gaan en een toekomst te creëren voor komende generaties? John Scott kwam in zijn boek ‘Democracy is not enough’ tot de onverbiddelijke conclusie, dat Soekarno's Huey-Long type speeches de waanvoorstellingen van het grote Indonesische publiek omtrent de exploitatie van hun land door buitenlands kapitaal alleen maar vergrootten. ‘Men heeft in Indonesie nog altijd niet de fundamentele betrekking tussen produktie en consumptie begrepen’, aldus Scott. ‘Indonesie moet steeds meer geld van het buitenland lenen, terwijl men nog altijd niet schijnt te hebben geleerd op efficiente wijze de economie op gang te brengen. Nieuwe landen als Indonesie’, aldus deze Amerikaan, ‘moeten investeren, land ontginnen en een industrie opbouwen. Hier is kapitaal voor nodig. Er dient bovendien hard te worden gewerkt. Maar Indonesie verzuimt vooralsnog een klimaat te kweken, waarbij het benodigde kapitaal voor dit soort ondernemingen uit het buitenland zou kunnen worden aangetrokken.’

Bij het scheiden van de markt, die zondagmiddag in Bandoeng maakte ik een benauwd moment mee. Soekarno had de massa tot kookpunt weten te brengen. Men was werkelijk buiten zichzelve geraakt. Anti-Nederlanse leuzen klonken over het veld. Het presidentiele gezelschap begaf zich van de speciale tribune naar een file gereedstaande automobielen. Toen ik zelf bij de uitgang kwam klonk al gauw het bekende scheldwoord belanda.

[p. 69]

Nadat dit woord gevallen was schenen de omstanders geëlectrificeerd. Zonder te aarzelen duwde Ganis Harsono, de woordvoerder van buitenlandse zaken, mij in de eerste de beste auto. Vlug draaide hij de ramen van de portieren dicht, omdat woedende mensen hun armen en vuisten er door wilde steken. De chauffeur kreeg opdracht snel weg te rijden. Het is allemaal bliksemsnel in haar werk gegaan, maar ik herinner mij dat angstige moment van die razende volksmenigte. Volksmenners verstaan hun ambt maar al te goed. Iemand heeft eens gezegd, dat dictators hun volk zogenaamd inlichten. Als het volk echter werkelijk ingelicht was zou het hen wegjagen. De uiteindelijke val van Soekarno is ongetwijfeld mede te wijten geweest aan een geleidelijk aan groeiende isolatie, een steeds duidelijker scheiding tussen werkelijkheid en het zich laten meeslepen door eigen fantasieën. Soekarno is ergens ten offer gevallen aan zijn eigen unieke genie. Hij is voor Indonesie een historisch onmisbare revolutionair geweest. Hij mankeerde echter de gave zijn land twintig jaren nà de bevrijding voor te gaan in de revolutionaire phase van de nationale reconstructie.

De revolutionaire toestand was voor hem tot een fixatie geworden. Hij scheen zich er niet meer van te kunnen losmaken. Toch meende ik na die middag iets meer te begrijpen van de spreekwoordelijke wisselwerking tussen de grote leider van de revolutie, Boengkarno, en het Indonesische volk. Zeker. Soekarno alleen sprak de werkelijke taal van de massa.