De verraders

[p. 64]

Bandoeng

27 Januari 1957. Dit was de eerste maal, dat ik Soekarno in eigen land in actie zou zien. Er werd deze zondag een massale betoging gehouden om een pijnlijke zaak te herdenken. De aanval op West-Java van de ex-kapitein van het K.N.I.L., Raymond (Turk) Westerling, welke slechts enkele weken, nadat de soevereiniteitsoverdracht in het paleis op de Dam was getekend, dus in januari had plaats gehad.

Professor Kahin van de Cornell Universiteit in de V.S. heeft die tragische affaire zorgvuldig gereconstrueerd. Op 22 januari 1950 naderde deze ex-officier met een privé-legertje van huurlingen de bergstad Bandoeng. Gevechten begonnen in de vroege ochtend van de 23ste. Bij de eerste schermutselingen sneuvelden meteen al 60 Indonesische militairen. Garnizoens-commandant, generaal -majoor Engels wist de bende er toe te bewegen bezette punten in de stad weer op te geven. 26 Januari 1950 dook Westerling in Djakarta op om nieuw onheil aan te richten. Zijn plannen voor een staatsgreep waren gereed. De Sultan van Djokjakarta, Hamengkoe Boewono IX, toen minister van defensie. De Sultan van Pontianak, Hamid II, die zich volgens Kahin met Westerling had ingelaten, werd gearresteerd. Westerling zelf ‘ontsnapte’ met een vliegtuig van de koninklijke marine naar Singapore.

Mohammed Hatta heeft mij verzekerd, dat Westerling's ongestrafte escapade luttele weken na de officiele overdracht van de souvereiniteit, het werkelijk begin van de afbraak van de Nederlands-Indonesische Unie is geweest. ‘Hoe konden wij de bedoelingen van uw regering au serieux nemen’, aldus Hatta, ‘wanneer men misdaden als door Westerling hier bedreven ongestraft liet.’ Westerling's optreden was de onmiddellijke aanleiding tot het Indonesische verzoek de Nederlandse militaire missie terug te trekken. De eerste opzegging van een reeks gemaakte afspraken bij de souvereiniteitsoverdracht.

Er is veel over Westerling gezegd en geschreven. Professor Kahin bespreekt in ‘Nationalism and revolution in Indonesia’ Westerling's pacificatie-methoden zoals deze euphemistisch heetten, toegepast op Celebes in 1946,

Dit geschiedde op last van het Nederlandse opperbevel. ‘Grote aantallen Indonesiers, zowel burgers als guerilla's werden op rijen gezet en methodisch door zijn vuurpeletons doodgeschoten’, aldus Kahin. ‘Naar willekeur werden burgers bijeen gedreven en dan pikte hij een voor een de mannen uit en executeerde hij hen

[p. 65]

tot hij meende voldoende te weten over wie er aan de guerilla tegen de Nederlandse strijdkrachten deelnamen en waar de opstandelingen zich bevonden’.

Volgens Indonesische cijfers zouden 30.000 mensen zijn omgekomen. Volgens ons ‘maar’ 4.000. Men heeft zich in de Tweede Kamer wel eens met deze zaken ledig gehouden. Ik begrijp, dat de bestaande rapporten geheim zullen blijven tot en met het jaar 2000. St. Juttemus dus. Wanneer men in Amsterdam de straat op trekt om te demonstreren tegen de Amerikaanse oorlogsmisdaden in Vietnam, zou men zich kunnen afvragen tot op welk punt men werkelijk bereid is de hand in eigen boezem te steken.

Want Westerling's mémoires bevestigen in grote lijnen professor Kahin en anderen. Hij beschreef de door hem geleide aanval op Bandoeng als een heldenfeit, waarbij 523 bijeengeraapte pro-Nederlandse patriotten niet minder dan 4.500 soldaten van de T.N.I. (Siliwangi divisie) op de vlucht joegen. Zijn legertje zou onder het Indonesische volk de bijnaam hebben verworven van ‘het legioen van de rechtvaardige vorst’. De vorst was dan Westerling c.s.

‘Wanneer (in Bandoeng) een vluchtende Indonesische soldaat om een hoek van een straat verscheen ging een geweer af en sloeg de man tegen de grond’, aldus onze ex-kapitein. ‘Een jonge Indonesische militair met een brengun hebben wij niet doodgeschoten. Hij was nog te jong om te sterven. Hem werd bevolen zijn uniform en schoenen uit te trekken. De jongen ging er op blote voeten in zijn ondergoed als een haas van door.’ In 1946 werd hij bij aankomst op Celebes tot kapitein bevorderd. ‘Ik was 27 jaar en de jongste kapitein van het K.N.I.L.’, zo schreef hij. Vervolgens beschrijft hij zonder enige gêne, hoe hij in de societeitsclub van Makassar een Indonesier een kogel door het hoofd joeg, die hij volgens zijn zeggen al eerder een waarschuwing had gegeven. De man zou een guerilla leider zijn geweest. Moordenaar, werd er geroepen. Maar dat scheen hem nauwelijks te deren. Integendeel. Hij beschrijft zijn eigen pacificatie methoden in de meest saillante details. Hij stelde in de dorpen onder verdenking een soort volksrechtspraak in.

Verdachten werden dan ter plaatse gefusilleerd. ‘Voor zover ik weet’, aldus Westerling, ‘is er nooit enige justitiële dwaling voorgekomen bij deze dorpsprocessen, hetgeen niet gezegd

[p. 66]

kan worden van de meer formele processen van de gerechtshoven onzer zo goed georganiseerde westerse samenleving.......’

Pas goed tragisch wordt de affaire Westerling wanneer men aan deze intens droeve geschiedenis wordt herinnerd bij het lezen van ‘Zestig jaren levenservaring’ van Willem Drees. Wat schrijft Drees, die immers zovele beschouwingen heeft gewijd aan Buchenwald en de gruwelen van de jaren der Duitse bezetting?

‘Het zenden van republikeinse (Indonesische) agenten waaronder vrijgelaten, gewone misdadigers naar Zuid-Celebes, had geleid tot het daar afkondigen van de staat van oorlog. Helaas is daarbij ook van Nederlandse kant op ontoelaatbare wijze opgetreden. ‘Kapitein Westerling’, aldus de voormalige minister president, ‘die de leiding had, liet een aantal gevangen genomen opstandelingen standrechtelijk fusilleren. Hij stelde, dat hij zo slechts handelde ten opzichte van diegenen van wie hem uit getuigenissen van de bevolking was gebleken, dat zij zich aan misdaden als roof en moord schuldig hadden gemaakt. Van enigerlei berechting was echter geen sprake......’ Drees, die tenslotte minister president was toen Westerling zijn oorlogsmisdaden bedreef, gaat mij te ver, wanneer hij de tragiek van de affaire met een povere humor tracht te verdoezelen. Hij schreef namelijk verder: ‘Helaas kwam Westerling in 1950 opnieuw te voorschijn, niet als operazanger, die hij later blijkbaar wilde worden, maar als commandant van een gewapende macht.......’ en dat was dan Westerling's aanval op Bandoeng beschreven door de minister president. Inderdaad zou deze held op sokken op 8 juni 1958 in Concordia in Breda met medewerking van de Bredase opera en het Rotterdams kamerorkest voor het eerst in het openbaar een hoofdrol uit Tosca zingen. Volgens de meeste critici werd het een fraai debuut. Nog later kwam hij in het nieuws omdat het niet helemaal duidelijk werd of Westerling zijn zanglessen met een beurs van de regering had gevolgd of niet.