De verraders

[p. 60]

Djakarta

Die eerste maanden in Djakarta schreef ik artikelen van een neutrale strekking en ter algemen orientatie. Ieder gesprek met Nederlanders of Indonesiers gelijk, liep altijd weer uit op de affaire Nieuw Guinea. Hier lag het brandpunt van alle ellende. Zolang de Papoea kwestie niet zou zijn opgelost zou de situatie voor ons alleen maar kritieker worden. In Nederlandse kringen was er geen mens die het eens was met het halstarrige vasthouden aan Nieuw Guinea. De communis opinio integendeel was die van ‘schei uit met de Papoea's. Draag die onbewoonbare jungle over. Kom tot zaken met Indonesie. Wij werken hier prettig. Wij wonen hier goed. Wij hebben hier een lucratief bestaan. Wij kennen dit land. Wij houden van Indonesie. Laat ons met rust. Basta.’

In zijn werkkamer van de diplomatieke missie had ik een lang gesprek met de heer Middelburg, nu in 1968 permanent vertegenwoordiger van Nederland bij de U.N.O. Een diplomatieke carrière in het Verre Oosten lag achter hem. Hij wist waar hij over sprak. Hij kende Azie. Hij was het gloeiend oneens met het door Den Haag gevoerde beleid. ‘Ik zal u aan de hand van eigen aantekeningen iets over de toestand zoals ik die zie vertellen’, aldus Middelburg en hij trok een lade van zijn werktafel open. Ik luisterde. Ik luisterde een paar uur naar de inzichten van deze diplomaat. Ik compileerde zijn gedachten en suggesties in sterk verdunde vorm voor de N.R.C. Eerst zond ik Middelburg mijn concept reportage ter goedkeuring en amendering toe. Ik wilde zo nauwkeurig mogelijk zijn woorden weergeven.

De volgende dag kwam een chauffeur van de missie mij een brief in enveloppe brengen. Onze diplomaat deed een dringend beroep op mijn beroepseer zijn inzichten als off the record te beschouwen en niet aan de publiciteit vrij te geven. ‘Wij, Nederlandse diplomaten’, zo schreef hij, ‘houden onze ogen en oren wijd open, maar onze mond blijft stijf dicht.’

Ik heb dit geprojecteerde interview sedertdien bewaard en dus ook niet naar Rotterdam gezonden. Maar hier was het weer. Een gezaghebbende bron als die van ‘onze man’ ter plaatse, aan het front in Indonesie, zou het krantenlezend publiek thuis onthouden worden. Voor mij was dit eeuwige gemanipuleer met die beschermende clausule van background briefing een bron van constante ergernis. Een rebellie werd geboren. Ik vroeg

[p. 61]

mij af wat hier tegen te doen zou zijn.

Ook Paul Rijkens komt in zijn mémoires tot de conclusie, dat mensen wier meningsuiting waardevol is, ‘zich zo zelden mogen of kunnen uiten, zich nooit mogen laten gaan’. Een continent stond in brand. Het Europese overwicht van Tokio tot Karachi stond op het spel. Een Nederlandse diplomaat zat op een verre post in Azie. Hij had zich een duidelijke en pertinente mening gevormd van wat in 's lands belang in dit gebied zou behoren te gebeuren. Als journalist waren deze inzichten mij bekend geworden. Ik herkende het belang van Middelburg's opinies. Ik vatte deze samen in een interview geschreven voor de N.R.C. Allemaal moeite voor niets. Middelburg's expertise verdween in een lade. Ik rebelleerde tegen deze gang van zaken.

Tenslotte was ik in deze kritieke tijd niet naar de Indonesische archipel gekomen om interviews te schrijven met Jo Abdurachman van het Indonesische Rode Kruis of ir. Soetoto, president van de Garoeda Indonesian Airways, gesprekken die wel prompt in de N.R.C. verschenen.

Ik ging er toe over de kranten in Nederland een artikel aan te bieden waarin een aantal van de denkbeelden van de heer Middelburg, zowel als die van andere Nederlanders en Indonesiers, met wie ik over de kwestie Nieuw Guinea vanuit zuid-oost Azie gezien van gedachten had gewisseld, waren verwerkt. Al gauw ontving ik een brief van de betrokken N.R.C. redacteur, Roethof, waarin mijn reportage als ‘ongeschikt’ werd gebrandmerkt. Roethof was vol lof over de tot dusver ingeleverde kopij. Hij schreef, ‘Vergeet niet, Oltmans, dat wanneer je voor ons schrijft, je voor den hoogsten in den lande schrijft’.

Hij meende dat ik te kort in Indonesie was om een gezaghebbende mening over de kwestie Nieuw Guinea te kunnen hebben. Maar tegelijkertijd schreef hij, ‘In de grond van de zaak heb je natuurlijk gelijk, maar bedenk wel, men is hier voor een dergelijk artikel nog lang niet rijp......’

Niemand was ooit rijp. Eerst waren de Indonesiers niet rijp om door Hollandse koloniale weldoeners losgelaten te worden. Niet rijp op eigen benen te staan. Dus werden honderdduizend Nederlandse militairen op hen losgelaten. Een oud-kapitein van de mariniers, nu een directielid van een scheepsbouwbedrijf, memoreerde nog onlangs bij een gesprek in Wassenaar aan de politionele acties met de opmerking, ‘Het was gewoon voor ons

[p. 62]

of we op de hazenjacht gingen wanneer wij op de Indonesiers schoten’. In 1945 waren de Javanen niet rijp om hun vrijheid te krijgen. In 1955 waren de Papoea's ongeschikt om aan Soekarno uitgeleverd te worden. En bovendien was men in Nederland zelf niet rijp om uitgelegd te krijgen, dat een voortgezet Nederlands regime in het moderne Azie geen schijn van kans zou hebben de anti-koloniale, anti-westerse storm te overleven. Professor Oud heeft mij eens in de woning van de voorzitter van de Kamer van Koophandel in Rotterdam, de heer Van der Mandele, bekend, dat hij in politieke kringen vast lag vanwege zijn Nieuw Guinea-motie van 1951. Hij kon onmogelijk meer terug, alhoewel hij duidelijk voor de argumenten van de heer Van der Mandele scheen te voelen. Hetzelfde zal wel voor Luns, en zijn confrères hebben gegolden, maar intussen schreeuwde de kwestie Nieuw Guinea om een andere oplossing dan welke werd gevolgd en het bleek onmogelijk, bij deze vorm van verkapte censuur, andere inzichten dan de officieel geldende het publiek voor te zetten. Dat wil zeggen, in andere nieuwe media dan De Waarheid of de Groene Amsterdammer. De laatste luitenant -generaal, Van Mook, beklaagde zich in zijn mémoires over de ‘vele leugenverhalen in de pers’, die in Nederland verschenen. Ook professor Schermerhorn maakte in zijn zogenaamde herinneringen een treffende opmerking. In 1946 was hij met de commissarissen-generaal op weg naar Indonesie. In Karachi liet het lid van de commissie-generaal, de Boer, een waarschuwing horen. ‘Mijne vrienden’, aldus de heer de Boer, volgens Schermerhorn, ‘wij moeten er van nu af aan op rekenen, dat iedereen in Holland denkt dat wij gek zijn.’

Precies op diezelfde factor stuitte ik in 1956-1957. De toestand zag er vanuit Nederland gezien zo totaal anders uit, dat het gewoon geen zin had zelfs een poging te doen weer te geven wat zich aan de andere zijde van de equator afspeelde. Deze gang van zaken was voor mij onbevredigend en werkte in hoge mate frustrerend.

Ik zocht een oplossing. Het stond voor mij vast, bovendien, dat de Nederlandse gemeenschap in Indonesie het eerste slachtoffer zou worden van de onzalige theorieen, die men zich in Den Haag veroorloofde er op na te houden. Het was immers deze gemeenschap die in de vuurlinie lag. Een groep van nog altijd bijna honderdduizend Nederlanders, die hun uiterste best deden

[p. 63]

hun onmisbare werk in het kader van een langzaam zelfstandig opererend Indonesie te blijven voortzetten.

Geregeld ontmoette ik de Nederlandse pers-attaché, Pekelharing. Later zou men in de pers zeggen, dat ik nimmer contact met hem zou hebben gehad. Een telegram van B.Z. d.d. 19 januari 1957, jg dkt pro pekelharing van dvb ref nr 1385, dat hij mij mee gaf om kennis te nemen van de tekst ervan betreffende de kwestie Nieuw Guinea, heb ik bewaard.

Het was Pekelharing die mij uiteenzette, dat men als Nederlander, het oneens zijnde met bepaalde besluiten van de regering, het recht had een adres te richten tot de Staten Generaal. Hij had er niet het geringste vermoeden van dat zijn inlichting voor dovemansoren was weggegeven. Een petitie naar Den Haag! Subliem! Dat was voor mij toen het antwoord op de vraag, die mij weken lang had beziggehouden, hoe de bestaande informatie -barrière doeltreffend te doorbreken.