De verraders

[p. 24]

Den Haag

In Den Haag wilde ik de mogelijkheden onderzoeken. Prompt parachuteerde ik in de zogenaamde groep Rijkens, genoemd naar dr. Paul Rijkens, oud-voorzitter van de raad van bestuur van Unilever Brothers. Hij had een soort Indonesische lobby gevormd om tot een vergelijk te komen over Nieuw Guinea. Samen met Sidney van den Berg was hij in 1952 naar Djakarta gereisd en had op het paleis een langdurig onderhoud gehad. Hij stelde vast, dat Soekarno ‘eenvoudig bezeten was van de wens Nieuw Guinea te bevrijden’, aldus schreef Rijkens in zijn mémoires. Hij herinnerde zich hoe in de presidentiële werkkamer een in Nederland gedrukte landkaart van het voormalige Indie had gehangen. Ook volgens deze versie hoorde Nieuw Guinea bij Indonesie. Soekarno had zijn kruistocht tegen de kolonialistische over heersing voor heel Indie, niet Indie minus Nieuw Guinea, gestreden. In 1952 was Rijkens tot de slotsom gekomen, ‘dat er met Soekarno geen land zou zijn te bezeilen, wanneer Nederland niet op de een of andere manier bereid zou zijn Nieuw Guinea over te dragen.’

Op 16 juni 1956 had ik op de voorpagina van DE TELEGRAAF een opzienbarende kop gelezen: INFORMEEL CONTACT MET INDONESIE! ‘In kringen van het bedrijfsleven’, zo meldde het ochtendblad, ‘zou men in sterke mate behoefte voelen om tot een aannemelijke oplossing voor de slepende Nederlands- Indonesische impasse te komen, ook wat betreft Nieuw Guinea.’ De zogenaamde amateur-diplomatie van de groep Rijkens, die feitelijk pas in 1961 met kabaal in de volle publiciteit zou komen, werd in 1956 aanvankelijk gesignaleerd in DE TELEGRAAF. Het bericht was mij niet ontgaan en ik zou er vruchtbaar gebruik van maken.

Soekarno zou in september een soortgelijke reis als hij in meijuni aan de V.S., Canada, Italie en West-Duitsland had gemaakt, aan het socialistische blok van landen beginnen. Op de Sovjet ambassade in Rome vroeg ik een visum aan om mij in Moskou bij het Indonesische gezelschap te kunnen voegen. Geposteerd onder een levensgroot portret van Lenin in kleur legde de Russische zaakgelastigde mij echter uit, dat hij niet van plan was aan een imperialistische journalist uit Nederland een visum te verstrekken om een staatsbezoek van een anti-imperialistische, anti-Nederlandse Soekarno te verslaan.

[p. 25]

In Den Haag overlegde ik met Kwee Djee Hoo, de hoge commissaris van Indonesie. Hij telefoneerde voor mij naar A.K. Pringgodigdo, de directeur van het presidentiële kabinet in Djakarta.

Er gebeurde niets.

Minister Abdoelgani confereerde in het Londense Lancaster House over de Suez-kwestie. Ik vloog naar Engeland en had een ontmoeting met hem in zijn suite van het Dorchester hotel. Hij raadde aan Soekarno rechtstreeks te telegraferen. Gaf de president zijn goedkeuring, dan was een Sovjet visum verder geen probleem. Maar Djakarta zweeg in alle talen. Men leek oost-indisch doof.

En route naar Moskou zou een overnight-stop in Teheran worden gemaakt. Een vliegbiljet naar Iran kostte in die dagen ongeveer f. 2.500,--. Als student op Nijenrode (1946-1948) had ik het bestuurslid Slotemaker, toen directielid van de K.L.M. en tegenwoordig voorzitter van de AVRO, leren kennen. Ik liet mij dus bij hem aandienen op het Hoofdkantoor van de K.L.M. aan de Raamweg. Hij bracht mij door naar het bureau van de onder-directeur dr. Emile van Konijnenburg, wiens naam juist enige dagen tevoren in de genoemde TELEGRAAF-reportage was opgedoken. Ik had een aanknopingspunt.

Dit was de start van een jarenlange samenwerking tussen de groep Rijkens en mij. Van Konijnenburg identificeerde mij onmiddellijk als de schrijver van de twee Elseviers reportages en hij scheen van mening, dat er meer dergelijke artikelen in de pers zouden moeten verschijnen.

Binnen een uur stond ik weer op straat met een retour-biljet Teheran in mijn zak. Ik wilde proberen Soekarno in Iran op te vangen.

Het geld voor dit ticket werd van een prive-rekening afgeschreven. Later zou mij duidelijk worden, dat er toen in die dagen al een Rijkens-pot bestond waaruit men doelstellingen van de groep financierde. Bij de club aangesloten industriëlen brachten de fondsen eens in de zoveel tijd bijeen. Spoedig verspreidde zich het kwaadaardige praatje, dat ik op kosten van de vijand reisde, of, nog beter, op kosten van president Soekarno zelf.

Een enkel woord hier over Emile van Konijnenburg, misschien wel de hoofdpersoon uit het Rijkensspel met Indonesie. Hij kende Soekarno sinds 1950. Hij doceerde in die tijd bedrijfseconomie in Bandoeng. Achteloos nam hij deel aan een door de K.L.M. uitgeschreven prijsvraag over het thema van het

[p. 26]

economisch belang van de luchtlijn Amsterdam-Djakarta. Konijn, zoals hij in de volksmond wordt genoemd, ook door Soekarno, won. Albert Plesman trok hem aan. Hij kreeg carte blanche om uit het overgebleven Indische luchtnet een nationaal Indonesisch luchtvaartbedrijf op te bouwen, de tegenwoordige Garoeda Indonesian Airways.

In het weekblad De Spiegel heb ik Van Konijnenburg eens beschreven als hofnar van Soekarno. In zeker opzicht was hij dit ook. Altijd wist hij weer de druk van zware sombere gesprekken over de moeilijkheden met Nederland weg te nemen door een nieuwe mop uit zijn hoed te toveren. Via hem zou Albert Mol's ‘Wat zien ik’ in de slaapkamer van paleis Bogor terecht komen. Via hem kwamen er stalen uit Holland zodat mevrouw Hartini Soekarno nieuwe overgordijnen kon uitzoeken. Op haar beurt gaf zij dan manden met bananen mee voor zieken in een hospitaal bij Haarlem. Van Konijnenburg had over de jaren een dusdanige vertrouwenspositie bij Soekarno weten op te bouwen, dat Indonesische diplomaten mij zeiden, ‘Hij wordt nu zelfs voor ons gevaarlijk....’ Een keer, nadat wij gezamenlijk met de president op het paleis in Djakarta hadden ontbeten, trok Soekarno zich in zijn slaapkamer terug om een uniform aan te trekken voor een plechtigheid die volgde. Hij vroeg Van Konijnenburg met hem mee te gaan, die prompt gekscheerde: ‘Ik ben de enige buitenlander, die Bapak op de W.C. heeft zien zitten.’ Om zoiets kon Soekarno dan smakelijk lachen, maar mij bracht het ertoe die hofnar-inspiratie in de Spiegel te zetten. Ik geloof ook, dat Soekarno in 1963 heeft gehoopt, dat dr. Van Konijnenburg de eerste Nederlandse ambassadeur zou worden na het herstel van de diplomatieke betrekkingen. In dit opzicht zijn wij gelukkig geen Amerika, waar succesvolle zakenmensen, die hun vrouw een genoegen willen doen, of een belangrijke veer aan de partijkas laten, vlot tot ambassadeur kunnen worden benoemd. Ik heb met Konijn vruchtbaar samengewerkt en wij raakten bevriend. In 1961 zou de spionage aan ons bondgenootschap een einde maken. Waarover later.