Memoires 1990-C

[p. 35]

Johannesburg

22 september 1990

Hillbrow

Peter, Edwin en Justin Wiechers - die een andere trainee voor safto kwam halenstonden bij de gate op me te wachten. Zij waren stomverbaasd dat er ook een fiets uit de Jumbo Jet kwam. De tweede verrassing volgde even later: twee Finnen. Er werd dus een taxi geregeld die de auto van Edwin volgde. Het was bovendien Edwins verjaardag, waar ik nooit aan denk. Sorry.

Ik belde eerst met broer Hendrik in Kaapstad, die vertelde dat Theo asgrauw zag, steeds moeilijker loopt en zelf zegt het niet lang meer te zullen maken. Wat is er in godsnaam met hem gebeurd? Hij loopt een paar passen, staat dan stil. Hij gaat om een heuveltje heen. Theo zegt zijn hele leven veel te hard te hebben gewerkt. Henk zegt zich met het heengaan van Theo te hebben verzoend. Hoe doe je zoiets? Ik helemaal niet. Theo is pas 62 jaar. Ik kan me niet voorstellen dat Theo zo ziek is. Hendrik probeert met grapjes Theo op te monteren, maar zelfs dat lukt niet meer. ‘Ach, iedereen die rondloopt gaat,’ aldus Henk, ‘dus wat wil je?’

23 september 1990

Ik val weer met mijn neus in de boter, en het gedonder van het ANC. Recht en Orde minister Adriaan Vlok zegt, dat er sinds 1984, 432 politiemannen in Zuid-Afrika zijn vermoord. Hij wijdt het optreden van terroristen met ak-47's aan een geheime derde macht, die het oneens is met de verzoeningspolitiek van Mandela.

Lieve brief van Penny Hedinah uit Djakarta.

[p. 36]

Mijn plan voor samenwerking met professor Willem de Klerk gaat niet door. Het zou hun wetenschappelijke status kunnen schaden als zij zich inlaten met een particulier project. Smoesjes.³⁵ Waarom wel met Philip Handler, president van de Nationale Academie voor Wetenschappen in Washington en niet met deze mijnheer?

Ook de privésecretaris van minister Pik Botha schreef best een aardig briefje, maar de boodschap is dat ik het met Olivier moet doen. Ik schiet er dus weinig mee op.³⁶

Netjes dat de Potchefstroomse Universiteit bedankte voor de schenking van Het slot Loevestein in 1570 van J.F. Oltmans. Mijn vader zou dit hebben goedgekeurd.

Heb Jan Cremer nu maar eens geschreven dat hij echt uit zijn nek kletst als hij zichzelf journalist noemt.³⁷

Er lag een brief van Peter onder de deur. Hij was met Edwin lang uit geweest en nu gaan ze uitslapen. Hij krijgt waarschijnlijk binnen enkele weken een verblijfsvergunning.

Wanneer ik het ‘slagveld’ hier overzie, zes maanden nadat ik me hier vol goede hoop met veel energie vestigde om aan de laatste etappe van mijn leven te gaan sleutelen, dan is de situatie op zijn minst precair. Zelfs mijn tweede boek Listening to the silent majority, dat vorig jaar bij Perskor zou verschijnen, is er nog altijd niet. De verhuizing naar Hillbrow heeft veel geld gekost. Ik kijk tegen een muur aan zonder vooruitzichten. Wanneer ik oneerlijk en corrupt zou zijn, zoals vrijwel iedereen, dan zou ik over een positie en geld beschikken, als vrijwel iedereen. Ik hoorde bijvoorbeeld dat Jos Brink, met zijn valse lach en commerciële inslag - of Ivo Niehe - goed zijn voor vier miljoen. Nu wordt ook nog de bvd ontbonden. Ondanks de artikelen van het jongetje Eric van 't Groenewout om de dossiers niet te vernietigen, zal het tegenovergestelde gebeuren. Er zal nooit meer te achterhalen zijn hoe smerig ze tegen me zijn bezig geweest, sinds ik een vriend van Bung Karno werd in 1956.³⁸

Renate Rubinstein noemt Mandela ‘haar onbestorven held’. Die juffrouw heeft nooit geweten waar de klepel hing met haar jewish hang ups, waarmee je in Nederland gegarandeerd een heldin wordt.

Mop in Vrij Nederland: ‘Trekt zo'n Gouden Koets met een echte koningin er in niet veel te veel asielzoekers?’ Ook dat ‘echte koningin’ is zo typerend.

35 Zie bijlage 7.

36 Brief 29 augustus 1990.

37 Zie bijlage 8.

38 Jarenlang heb ik de BVD en de IDB (Inlichtendienst Buitenland) door elkaar gehaald, niet wetende dat er een IDB, een soort CIA was.

[p. 37]

Edwin trakteerde Peter gisteravond op een bezoek aan de homosauna Les Bains in de stad. Ook een manier om een verjaardag te vieren.

Ik stuurde de ambassadeur van Irak in Den Haag een verzoek of ik naar Bagdad kon reizen om een interview met president Saddam Hoessein te hebben. De hele wereld zal dit vragen - en niet krijgen.

Met alle negativiteit die me hier nu tegemoet treedt - na alle schone beloften waaronder die van generaal Du Toit als speciale beschermheer dat hij zich nooit zou terugtrekken - zou ik uitermate nerveus moeten zijn over hoe het verder moet. Ik houd gewoon manmoedig vol, ook al flitst het weleens door mijn hoofd dat ik sommige van mijn kostbaarheden, mijn vleugel en antiek zal moeten verkopen om uiteindelijk in Nederland verder te kunnen leven.

The fuzzymindedness van Mandela klinkt weer door in een hoofdartikel in The Citizen.³⁹ Hij noemt een mogelijke ontmoeting van hem met Gatsha Buthelezi ‘a serious mistake’. Hij heeft dus nog steeds niet behoorlijk nagedacht sinds hij uit de gevangenis is, en blijft te beïnvloeden door Winnie Mandela en de andere radicale elementen in het anc om hem heen.⁴⁰

Louis Heyneman kwam me halen. Peter kwam binnen, maar Edwin liet hem niet met rust en kwam hem halen. We luisterden naar Krystian Zimerman in Brahms, Ivo Pogorelich in Gaspard de la nuit van Ravel, waarbij ik aan mam moest denken. Hij liet me een video zien van Petronel Malan (17), die een eerste prijs had gekregen voor een Liszt-uitvoering. Ik vroeg me af hoe Liszt over Ravel zou hebben gedacht, of variaties op zijn pianomuziek zou hebben geschreven. Een andere Zuid-Afrikaan, François du Toit, speelde Rachmaninoff. Ik vertelde Louis dat Deliane de Ramaix-van Weede mij had willen laten studeren bij Myra Hess. En als ik ooit terug zou komen, zou ik niet aarzelen. ‘Ben je gek,’ zei Louis, ‘als jij weer op de wereld komt, ben je een kreupel zwart meisje in Soweto.’

President de Klerk is in Washington DC. Is er kans op een coup tijdens zijn afwezigheid?

39 The Citizen, 22 september 1990.

40 Later werd Buthelezi soms de plaatsvervanger van president Mandela.

24 september 1990

Ik belde lang met Theo. Hij zegt dat, naast andere problemen, zijn rug ‘verschrikkelijk’ is. Hij crepeert van de pijn. Hoe is dit mogelijk? Ze waren naar een genezend warm bad geweest

[p. 38]

wat prima was, maar nauwelijks uit het water, keerde de pijn terug. Ik vertelde hem bij Quirine Hattink te zijn geweest. Hij moest lachen toen ik haar opmerking overbracht dat ze de dans met hem was ontsprongen. Ook verzekerde ik hem nog steeds achter het geld uit Suriname aan te zitten om hem de 20.000 gulden die hij aan mijn Memoires meebetaalde, te kunnen teruggeven.

Heerlijk - na de fiets zelf in elkaar te hebben gezet - heb ik mijn eerste rit door Hillbrow gemaakt.

Ik belde broer Hendrik, die verheugd was dat ik met Theo had gesproken. ‘Ben je nu persona non grata af,’ vroeg hij (vanwege mijn schuld). Dat weet ik dus niet. ‘Die zaak knaagde aan hem dus het is beter dat jullie weer on speaking terms zijn.’ Ik heb minister Hans van den Broek geschreven, die bij sabc te zien was geweest, waar ook Peter nogal lovend over was. Trouwens, alle reacties leken me goed.

Nelson Botile vertelde Sean Cleary nog eens te hebben gebeld, maar nooit meer een reactie te hebben gekregen. Dus die plannen kunnen we ook afschrijven.

De Klerk zegt dat als de blanken hem niet steunen bij zijn hervormingsplannen, hij het bijltje erbij neergooit. ‘We want to rid ourselves from prejudice,’ zei hij in Washington. Zou hij beseffen wat die woorden betekenen, in de zin van het decoderen van de hersens? Mandela beweert dat de criminele elementen in het veiligheidsapparaat van het regime zich koest houden nu De Klerk in Amerika is. ‘I am almost willing to bet you, when he comes back, these gangsters are going to start slaughtering again.’

Winnie Mandela blijft rondbazuinen dat het anc de gewapende strijd tegen Pretoria gewoon voortzet. Haar echtgenoot heeft haar niet in de hand.

25 september 1990

De Klerk heeft tegen George Bush gezegd dat Zuid-Afrika de vs zal steunen in de oorlog tegen Irak. Veel te kruiperig. Louis Heyneman ergerde zich er eveneens aan. ‘Verkeerde adviezen,’ zei hij. Pik Botha en Neil van Heerden zijn mee naar Washington. Van geen van beiden heb ik een hoge pet op.

Er waren Zoeloe-festiviteiten op televisie te zien, met koning Goodwill en Gatsha Buthelezi in luipaardhuiden. Zal dit in de toekomst allemaal te handhaven zijn? Het is de Zoeloe-variant op de Gouden Koets.

Het is opmerkelijk dat er nu portretten van tsaar Nicholaas II bij demonstraties in de straten van Moskou worden meegedra-

[p. 39]

gen. Onvoorstelbaar zelfs. Gorbatsjov heeft verstrekkende bevoegdheden gekregen om de Sovjeteconomie met een sneltreinvaart te hervormen. Maar dat kan dus niet. De ussr heeft immers geen infrastructuur voor een vrijemarkteconomie. Ze raken alleen maar steeds verder van huis en de hele zaak zal vastlopen. De ramp zal niet te overzien zijn.

Eigenlijk had ik Van den Broek ook moeten schrijven hoe treurig het is dat F.W. de Klerk Nederland ongeveer als laatste land in West-Europa aandoet.

Lord Chalfont verlaat morgen Zuid-Afrika al, dus door mijn reis naar Amsterdam ben ik hem misgelopen.

Ik kreeg een aardige brief van Anne Knulst.⁴¹ Ik zal een kopie aan generaal Du Toit sturen, die nu blijkbaar denkt dat ik de schurk ben waar Den Haag me voor uitmaakt. Generaal Knulst behoorde eveneens tot het intelligence network.

Maurice Carré kwam langs. Hij wil vijftig miljoen vaten olie kopen. Ik belde Theo Cranendonk meteen in Zwitserland, die thuis was en zei dat dit geen enkel probleem zou zijn. Hij sprak zelf met Maurice. Later vroeg ik Cranendonk: ‘Hoe krijg ik mijn provisie?’

‘Ik zal je belangen beschermen,’ aldus Theo, ‘anders voeg je een vijfde hoofdstuk aan je boekje Zaken doen toe.’ Theo zei tegen Maurice maïs te willen kopen en zelfs een wijngaard aan de Kaap. ‘Dat komt op 40 tot 60 miljoen rand,’ aldus Maurice. Later zei hij: ‘Willem, I will not screw you. I will show you all the papers with Cranendonk.’ Ik geloofde er eigenlijk niets van.

‘Het vermakelijkst uit de bundel is de tirade tegen Willem Oltmans, maar dat is ook het mindere licht dat gedempt moet worden. Piet Grijs is genadeloos. In Vrijdag? Dit moet cultuur zijn! is hij nog iets anders: begaan met de dingen die hem ter harte gaan (kunst, taal, Multatuli, consequentie), niet vervaard voor tweeëneenhalf miljoen woorden in vijfentwintig jaar en gezegend met een gemak aan stijl die je elke zin doet onthouden. De columnist die je zo de geschiedenis van de eigen tijd leert, heeft begrepen wat cultuur eigenlijk is.’

Broer Hendrik zond me een passage uit Elsevier over een nieuw boek van Piet Grijs.⁴²

41 Zie bijlage 9.

42 Elsevier, 12 augustus 1989, Doeschka Meijsing.

26 september 1990

De huidige rol van de ussr in de Veiligheidsraad - in verband met Irak - is eenvoudig niet te geloven. Wat zullen ze hiervan in Havana denken? Eerst werd Castro gedwongen - door de blokkade van Washington - op Moskou over te stappen en nu moet hij terugdraaien naar Washington? Dat zal niet gebeuren.

Heerlijk gefietst.

[p. 40]

The Star publiceerde een interview door Geralt MacLiam met onze vriend William Faure, ‘beroemd’ geworden door de tv-serie Shaka Zulu. Hij beklaagt zich over Hendrik Verwoerd die ‘a form of white savagery introduced, I cannot believe.’ Hij zegt familieleden te hebben die zo rechts zijn dat ze De Klerk dood zouden willen zien.

Faure wil met televisieprogramma's helpen bevorderen dat er meer begrip zal ontstaan voor het concept one man one vote, waarin hij zegt te geloven, maar wat op dit moment in dit land dus honderd procent zeker niet kan werken. Misschien over vijftig of honderd jaar, maar nu niet.

Ook Newsweek stelt het voor alsof Buthelezi geobsedeerd zou zijn om Nelson Mandela te ontmoeten ter bevordering van zijn eigen prestige.⁴³ Zo is het dus niet. Dat was de benadering van Verspaget (PvdA), toen zij in Ulundi was, als gewoonlijk ongeïnformeerd zoals de hele delegatie uit Den Haag. Buthelezi heeft als hoofd van de Inkatha Freedom Party, en als Zoeloeleider gewoon recht op samenwerking met Mandela en het anc, dat er alles aan doet de alleenheerschappij over het land te krijgen. Zou dit gebeuren, dan is een burgeroorlog gegarandeerd. Buthelezi weet dit en is bovendien een democraat, in tegenstelling tot de rode anc-sacp kliek.

43 Newsweek, 1 oktober 1990.

27 september 1990

[p. 41]

F.W. de Klerk heeft in Washington gezegd dat er geen kans is op een coup in Pretoria tijdens zijn buitenlandse reis.

Alberto Moravia (82) is overleden. Ik sprak hem in 1972 in Rome voor Grenzen aan de groei.⁴⁴ Ik heb ons gesprek nooit gepubliceerd. Ik was teleurgesteld over wat hij had te vertellen, zoals zijn opmerking dat de geheime politie in China een serieuze bron was.

Ik belde Christo Landman met de gedachte dat De Klerk straks in Den Haag prins Claus naar Zuid-Afrika zou kunnen uitnodigen. Later zond ik die suggestie naar minister Pik Botha en sloot een interview met Claus over ontwikkelingshulp (uit nrc Handelsblad) in.⁴⁵

Zowel Bill Faure als Louis Heyneman van De Kat hebben me gewaarschuwd om geen grapjes te maken als ik generaal Magnus Malan zou gaan interviewen, want het was algemeen bekend dat hij affaires met jongetjes had. Verder belde Rinus Wijnbeek dat Danie Fourie van sabc erg geïnteresseerd was in het uitzenden van de televisieserie over kloosters in de lage landen, welke Wim Hazeu me voor de verkoop had meegegeven. Ik adviseerde dat ze Hazeu rechtstreeks een fax zouden sturen.

Nelson Botile kwam naar mijn flat. Hij heeft een groep gevormd van zwarte zakenlieden die op zakelijke basis 250 miljoen rand bijeen willen brengen voor de bouw van leefbare huizen in de townships. Of ik mee wilde doen. Zeker. Weer een nieuw Afrikaans château en Espagne.

Soms schiet het door mijn hoofd, zoals nu op dit moment, dat wanneer de voormalige paramilitair Stuart Jones voor mijn neus zou staan, ik hem op zou eten.

Gerrit Olivier heeft me laten weten niet te kunnen helpen Sean Cleary ertoe te bewegen de stapel boeken en materialen die ik hem gaf, met de gedachte dat hij me in dienst zou nemen, aan mij terug te geven. Ik vraag er al maanden om. Ik heb opnieuw een fax gezonden dat als de spullen niet terugkomen, ik de ex-ambassadeur bij de politie zal aangeven voor het vervreemden van deze zaken.

44 Zie Memoires 1972-1973.

45 Zie bijlage 10.

28 september 1990

Gisteravond kwam ik een Indiër tegen die meteen tippelde. Hij had lang, golvend haar. Hij vertelde Peter te kennen en ging mee. Net toen we wilden gaan slapen, werd er aangebeld. Een zwarte jongen, die eigenlijk voor mijn homofiele Afrika-

[p. 42]

ner buurman kwam, vroeg of ik wist waar hij was. Niet dus. De Indiër riep uit de slaapkamer of de aanbeller homo was. ‘Let him join us!’ Spoedig waren we in een trio verwikkeld, belanda, Indiër en Afrikaan. Dit allemaal in het hart van apartheidsland. Joseph, de Indiër wilde dat ik hem neukte. Toen ik daar niet voor was te porren, probeerde hij het bij mij, wat dus uitgesloten is. Ik knapte er volledig op af. Hij had wel een lekker lijf. Tenslotte naaide Eddy, de Afrikaan, Joseph en natuurlijk allemaal zonder condoom, want in dit land denken ze nog altijd dat dit niet nodig is. Na het nummer vertrok Joseph, maar Eddy wilde blijven, dus ik heb geen oog dichtgedaan. Hij had zeer losse handen. De eerste keer overigens dat er iemand die gay was op Circle Court 74 bleef slapen. De Deen Vincens is immers straight. En de Finse jongens wisten helemaal niet van wanten. Vincens gaf tenminste nog mee. Om 05:00 uur vertrok Eddy, die nog wel zei dat we dezelfde maat schoen hadden, maar ik deed of ik het niet hoorde. Uiteindelijk hebben we geen seks gehad.

Maurice Carré verscheen met een fax van Theo Cranendonk over de leverantie van 600.000 vaten Libische olie, et cetera. We zonden samen een fax aan hem in Zwitserland met een prijslijst van voedingsmiddelen in poedervorm en we stelden hem op de hoogte van een hotel in Durban wat te koop stond. Verder tekende ik met Maurice een overeenkomst, die Peter ook ondertekende, want als het tot zaken komt wil ik dat Peter mee profiteert.⁴⁶

Newsweek komt met een analyse waarin wordt aangetoond hoe Saddam erin geluisd is door ambassadeur April Glaspie, alhoewel ik vermoed dat ze het niet opzettelijk deed. Zij zei in juni in een gesprek met Saddam Hoessein dat de vs geen standpunt had over onderlinge conflicten in de Arabische wereld, zoals het grensconflict tussen Irak en Koeweit. Verder zei ze dat ze van Bush de opdracht had meegekregen de relaties met Irak te verbeteren. Bush en Baker zijn door de Amerikaanse rode knop gedwongen de oorlog tegen Saddam te beginnen.⁴⁷

Wat Washington heeft geflikt, is ten hemel schreiend, maar voor een land waar ze hun eigen president overhoop schieten en waar niemand kan achterhalen wat er is gebeurd, is een oorlog tegen Bagdad organiseren een fluitje van een cent.

Broer Theo had mijn interview in Beeld gelezen en zei: ‘Er stonden wel aardige dingen in.’ Toen ik in het gesprek iets zei over het jaar 2010, antwoordde hij: ‘Dan ben ik een gerouti-

46 Zie bijlage 11.

47 Newsweek, 1 oktober 1990.

[p. 43]

neerde harpspeler.’ Door een injectie was hij een aantal dagen pijnvrij geweest.

De eerste president van Algerije, Ben Bella, is uit ballingschap in Zwitserland in Algiers teruggekeerd en heeft voor het eerst in 25 jaar zijn landgenoten toegesproken en opgeroepen samen met Irak te strijden. Hij geeft de oorspronkelijk benadering van Bung Karno's initiatief voor de niet-gebonden landen weer, waar Tsjoe En-lai, Nehru, Nasser, Nkrumah, Sihanouk en Ben Bella - en in 1961 Tito en Castro - bij waren aangesloten. Het is ook geen toeval geweest dat Washington en de cia die club met geweld, massamoord, staatsgrepen als met Suharto, Mobutu, Lon Nol en Pinochet en anderen uit elkaar hebben gespeeld en geslagen. Bung Karno zou eveneens Saddam hebben gesteund.

Ook als ik aan de vleugel zit, vraag ik me af hoe we broer Theo van de pijn kunnen afhelpen. En als ik mijn manuscript op het Nederlands controleer, denk ik aan Frans Kellendonk.

Eddy was een Tswana. Hij verstond de kunst van het kroelen buitengewoon goed en krulde zijn benen om de mijne. Toch zou ik hem niet nog eens uitnodigen te blijven slapen. En toch, als de stand van de maan gunstig zou zijn, en hij op het juiste moment zou aanbellen, zou ik misschien toch weer toegeven. Ik zit op het terras van de Three Sisters op Pretoria Street te corrigeren en houd één oog gericht op wat langskomt. Het is goddelijk weer. Het menselijke materiaal dat hier langsmarcheert, is bijzonder kleurrijk. Toch heb ik niemand gezien waar ik achteraan zou willen gaan.

30 september 1990

Alex Molnar stuurde me een standaardbrief, als reactie op mijn brief die ik hem 24 augustus stuurde naar aanleiding van zijn stuk in The New York Times.⁴⁸ Hij schreef als bezorgde vader van een militair een open brief aan Bush

The Sunday Times schrijft over de Mossad, die een studie zou maken van het brein van Saddam.⁴⁹ De Israëlische inlichtingendienst probeert zo in te schatten wat Saddams plannen zijn.

Van den Broek - altijd weer Nederland - staat als eerste achter het misdadig gedrag van Washington. Waarom zijn we steeds weer haantje de voorste als het om dit soort beestachtige zaken gaat?

Professor Sampie Terreblanche, eco-

48 Zie bijlage 12.

49 Sunday Times, 30 september 1990.

[p. 44]

noom aan de Universiteit van Stellenbosch schrijft, dat Frederik Willem de Klerk in Washington had gezegd ‘apartheid is no longer an issue.’ De professor stelt dat zolang ‘the remnants of apartheids legislation have not been abolished, not only in principle, but also in reality,’ De Klerk beter zulke dingen niet kan stellen, want zover is het nog niet. Waarom zeggen ze niet gewoon dat zelfs wanneer eenmaal de apartheid uit alle wetten zou zijn geschrapt, de rassenproblemen in zuidelijk Afrika nog vele decennia zullen voortduren?⁵⁰

Jeremy Brooks schrijft vanuit Londen dat het huwelijk van Charles en Diana op de klippen is gelopen. Ze zouden apart slapen. Diana heeft open en bloot een Household Cavalry officier, majoor David Waterhouse naar Highgrove uitgenodigd. Het wemelt van de roddelverhalen in de Britse hoofdstad. Ook las ik ergens een artikel dat Charles er genoegen in schept tegen de bloemen en planten op Highgrove te praten. Die man gaat de kant van Claus op.

Heb mijn oude vriend John van Haagen geschreven dat we de verwijdering die is ontstaan als gevolg van zijn relatie met de vrouw van zijn oudste zoon, toch maar weer zo spoedig mogelijk zullen moeten terugdraaien en onze vriendschap moeten hervatten.⁵¹

50 Sunday Star 30 september 1990.

51 Zie bijlage 13.

1 oktober 1990

Ik ben zo druk bezig geweest met mijn Memoires, dat ik me nauwelijks met het nieuws heb beziggehouden.

Ik verlies ook steeds meer belangstelling voor alles hier omdat alle projecten die ik initieer worden genegeerd. Perskor, Casper Venter, Du Toit, Jacques van der Elst, niemand reageert. Misschien kan ik me beter alleen nog bezig houden met mijn eigen financiële belangen, en moet ik deze ondankbare ‘vrienden’ maar gewoon vergeten. Ze hebben me blijkbaar niet langer nodig.

Een Amerikaanse verslaggeefster ging na de wedstrijd de kleedkamer van een American Footballteam in, op grond van de gelijke toegang tot sporters voor mannelijke en vrouwelijke verslaggevers. De 26-jarige Lisa Olson kreeg wat ze verdiende, de spelers lieten allemaal hun handdoek op de grond vallen, zichzelf letterlijk bloot gevend aan Olson. Na tien minuten moest ze van de zenuwen de kleedkamer verlaten. Ze beschuldigt de spelers nu van ‘mind rape’.⁵²

52 Sunday Times, 30 september 1990.

[p. 45]

Prins Charles en Lady Di zijn het meest recente koninklijke koppel dat gedwongen wordt hun leven te verwoesten in dienst van de stupide massa om een sprookje in stand te houden voor de geestelijke gesteldheid van de de zogenaamde natie. Ondertussen moeten Charles en Diana in therapie, terwijl het de natie is die ziek is, niet zij.

Volgens The Citizen wordt de kans op een Golfoorlog steeds groter. Ik geloof er nog steeds niets van, want er is nog altijd niet voldoende nagedacht. Mitterrand schijnt nu ook gesproken te hebben over een algemene oplossing in het Midden-Oosten, dus inclusief de vete tussen Israël en de Arabische wereld.

Ik heb Wessels van Perskor gebeld, maar toen hij hoorde dat ik het was, hing hij meteen op. Ik heb Bosman weten te bereiken, die heeft beloofd Wessels te vragen mij terug te bellen. Ik ga Noffkes hulp ook inroepen.

Ik hoor trouwens niets meer van Ellen Stork-Elmendorp, of van de kwestie van mijn verdwenen koffer, of over de 3.500 gulden ‘schuld’ die ik aan Buitenlandse Zaken zou hebben. Zouden ze eindelijk inzien hoe belachelijk ze zijn?

Ik las bij mijn notities van 20 september 1965 dat mijn vader Schubert een notenvreter noemde. Ik belde broer Hendrik die moest lachen en zei het mijn vader te horen zeggen. Ik vertelde Hendrik dat Theo geen reactie geeft op mijn voorstel op bezoek te komen. Hendrik vroeg of ik dan toch nog persona non grata was. Ik vroeg hem dat voor me uit te zoeken. Volgens Hendrik zwemt Theo in het geld. Ik dus niet.

Ondertussen hebben de vs geen geld meer. Bush had beloofd geen belastingen te verhogen (‘read my lips’), maar nu gaat toch alles omhoog en wordt er als gewoonlijk bezuinigd op pensioenen, zorg en meer van dat soort zaken. De Golf komt na al hun hysterie nu op de tweede plaats. Toch kletsen ze in de kranten vrolijk verder over het starten van een oorlog in de Golf.

2 oktober 1990

Het interview van Elfra Erasmus met Edwin van Wijk vind ik eigenlijk maar soep met balletjes.⁵³

Het artikel over Saddam in Newsweek is pure propaganda. Rod Nordland schrijft: ‘Saddam's world of lies, bluster and self-delusion: suffering from tunnel vision, his regime underestimates worldoutrage over his invasion of Kuwait.’ Wat weet hij

53 Zie bijlage 14.

[p. 46]

ervan, anders dan wat Washington of the cia hem via een profiel heeft voorgelegd? Over self-delusion gesproken. In Washington schermt men graag met ‘de wereld’ als ze te koop lopen met hun eigen hang-ups and complexes. Nordland weet te vertellen dat Saddam een minister die hem tegensprak omstandig bedankte, naar zijn privékantoor uitnodigde en de minister vervolgens met een ‘club’ doodknuppelde. Dergelijke onzin komt tegenwoordig in de Amerikaanse massamedia terecht. De minister van Voorlichting zou tegen Amerikaanse verslaggevers hebben gezegd dat de Irakezen Amerikaanse vliegers die worden neergeschoten, zullen opeten. Dergelijke onzin gaat vervolgens vanuit de vs als het ware evangelie de hele wereld rond anno 1990.⁵⁴

De vs laten tevens overal blijken zich erop te verheugen hun nieuwste wapens in Irak te kunnen uittesten. Walgelijk. Het zou een redding voor de wereld zijn als iemand anders eens wapens op de vs ging uittesten.

Vond weer een prachtige brief van Gertrude Buringh Boekhoudt. Laat iedereen gewoon kletsen. Ik weet dat ik met mijn dagboeken contemporaine geschiedenis schrijf.

Eindelijk schijnen Gatsha Buthelezi en Mandela een telefoongesprek te hebben gevoerd.

De twee Duitslanden worden herenigd. Het interesseert met geen biet. Ik blijf ervan overtuigd dat het alleen maar nieuwe rampen zal inluiden. Wanneer mag Joost weten. Die hereniging voorspelt weinig goeds.

Er zijn in Soweto weer drie mensen verbrand met autobanden: een jongen van 15, een van 19 en een man van 34. Onvoorstelbaar.

54 Newsweek, 8 oktober 1990.

3 oktober 1990

Er lag een brief van Peter die zich beklaagt over de Nijenrode-student Justin, die bij hen inwoont en iedere dag een troep in de keuken achterlaat. Het duurt altijd een hele tijd voor Peter eindelijk op zijn poot speelt, maar dan gebeurt het grondig.

Nu zou George Bush hebben besloten Saddam een uitweg te bieden, waarmee hij een oorlog kan ontlopen en geen gezichtsverlies zou lijden. De schijnheiligheid ten top: eerst voor de Bühne nog doen alsof je tegen oorlog bent, en intussen alles gereed maken voor de vernietiging van Irak.

[p. 47]

4 oktober 1990

Michail Gorbatsjov zond Jevgeny Primakov naar Bagdad en Amman, wat voor de hand ligt als de tegenhanger van Arbatov voor het Nabije Oosten. Hij is zo vet als een pad geworden. François Mitterrand is ook bezig om een oplossing te vinden. Ik heb met het schrijven van de Memoires nu november 1966 bereikt en ben gefascineerd vanwege het uitermate accurate materiaal, waarvan ik zeker weet dat het veelal uniek is. Niemand heeft dit op die manier tussen 1950 en nu gedaan. Wat ze ook in Frankfurt bekokstoven, Hazeu, Spijkers, Malherbe en Lakeman, ik ga door met materiaal verzamelen en weet zeker dat eens de waarde ervan zal worden erkend. Nu zal het me geen cent opleveren. The rewards will come long after I have gone. Ik zou willen dat dit ten goede van Peter en Eduard zal komen, als zij het tenminste nog beleven.

Die afschuwelijke luchtmachtgeneraal Curtis LeMay, die zo graag Vietnam naar het stenentijdperk wilde terug bombarderen, is dood. Hij was ook betrokken bij het afwerpen van brandbommen boven Japan om de Tweede Wereldoorlog te beëindigen.

5 oktober 1990

Gorbatsjov heeft gezegd niet te denken dat het rond Irak tot schieten zal komen. De man zit overal categorisch naast. Het bezoek van Nelson Mandela aan Moskou is opnieuw uitgesteld, precies zoals ik op 4 augustus al in Beeld liet doorschemeren, ze zitten in de ussr niet op Mandela te wachten.

Seweryn Bialer, de Sovjetspecialist aan de Columbia University beschrijft Gorbatsjov als de laatste overtuigde Sovjetcommunist, die zigzagt en aarzelt om de communistische economie om te buigen en over te stappen op een vrijemarktsysteem. Dat is wat Washington opzettelijk probeert aan te smeren, terwijl de Amerikanen heel goed weten dat de infrastructuur van de Sovjet Unie in de verste verte niet in staat zal zijn die overstap te incasseren. Er wordt dus met voorbedachten rade naar een ramp toe gewerkt in het voordeel van Washington. Bialer beschrijft Gorbatsjov als ‘increasingly erratic and indecisive’. Amerika staat klaar om als derde hond met het been weg te lopen. Ik laat Bialer aan het woord.⁵⁵ Om de redenen perfect door Bialer samengevat ben ik vanaf het begin mordicus tegen Gorbatsjov geweest. Dat is de ellende met de ussr vandaag aan de dag. Voor Gorbatsjov opdook, met uitzonderingen als Af-

55 U.S. News & World Report, 8 oktober 1990, zie bijlage 15.

[p. 48]

ghanistan daargelaten, werd de Sovjetpolitiek grondig doordacht en voorbereid. In mijn contacten met Evgeny Velikhov werd me vrijwel onmiddellijk duidelijk - wat Bialer zo uitstekend opsomt - dat het Kremlin het roer kwijt was.

6 oktober 1990

Bush heeft gezegd dat de hervormingen in Zuid-Afrika onomkeerbaar zijn. Mandela beklaagde zich hierover bij de Amerikaanse ambassadeur en ja hoor, Bush belde de volgende dag naar Mandela om zoete broodjes te bakken.

Irak heeft in New York gewaarschuwd dat de vs aan een nieuw imperialistisch systeem in het Nabije Oosten werken om de controle over de olie te behouden, dit ten nadele van de derde wereld. Irak onderstreept dat Amerika blijft samenwerken met de oliekoningen en sjeiks die hun ziel ten eigen gewin aan de duivel verkopen.

Ben zo intensief aan deel tien van de Memoires aan het schrijven dat ik vergat te gaan fietsen. Ik ben met Richard Thieuliette naar Trois Fontaines geweest in juni 1967 en beleef het allemaal opnieuw. Zou hem op dit moment om zijn hals kunnen vliegen. Intussen speelt Arthur Rubinstein buitengewoon subtiel Chopin.

Nelson Mandela heeft een aantal zwarte leiders bijeengeroepen, zoals Enos Mabuza van KaNgwane, Kenneth Mopeli van QwaQwa en prins James Mahlangu van KwaNdebele. Gatsha Buthelezi nam de uitnodiging niet aan. De bijeengekomen heren werden het eens dat de onrust in het land niet voortkwam uit tegenstellingen tussen Zoeloes en Xhosa, maar dat een derde macht bezig was de onrust opzettelijk aan te wakkeren. Mandela zei van mening te zijn dat het moment nog niet rijp was voor een gesprek met Buthelezi. Onzin. Hoe eerder hoe beter.

Ik heb Beatrix geschreven waarom ze altijd staatshoofden afhaalt maar Frederik de Klerk en echtgenote niet?⁵⁶

56 Zie bijlage 16.

7 oktober 1990

Gisteravond realiseerde ik me voor de zoveelste keer op Pretoria Street, dat het bestaan van mensen een loterij van het zuiverste water is. Wat je daar langs het terras ziet schuifelen, is een cocktail van alle denkbare menselijke combinaties, ongelooflijk.

Minister Tariq Aziz van Buitenlandse Zaken van Irak heeft in New York gezegd dat de vs op het punt heeft gestaan een

[p. 49]

‘devastating war’ te ontketenen om de controle over de olie in het Nabije Oosten niet te verliezen. Terecht wees hij erop dat de Veiligheidsraad zich opwindt over de bezetting van Koeweit, terwijl Israël ongestraft in 1967 en 1973 Arabische gebieden heeft bezet en alle vn-resoluties dienaangaande naast zich neer heeft gelegd.

Zittend op het terras zie je de teenage lovers, waarvan je op een kilometer afstand kan zien dat ze geen flauw benul hebben waar het over gaat en opvallend duidelijk niet bij elkaar passen. Bovendien, wanneer je sommige van die mislukte karkassen vrijelijk met hormonen laat dobbelen, weet je van te voren dat de mislukking van het oorspronkelijke ontwerp alleen maar duidelijker zal worden. Misschien was een dergelijke gedachte de grondslag van de beruchte rassenleer. Het kan niet, maar het zou beter zijn. Met paarden en koeien wordt ook gelet op raszuiverheid, of niet?

Een zwarte onderwijzer, groot en mooi zei: ‘You come home with me. Your face is strong and beautiful. Your eyes!’ Toch maar niet gedaan. Peter wipte binnen, en was kwaad omdat Edwin en Justin hem als een soort van kok beschouwen, en zelfs te lui zijn om na het eten hun borden naar de keuken terug te brengen. Ik heb die Justin uitstekend in de smiezen. Hij zal het in de zakenwereld ver brengen met die rotmentaliteit. Hij is uitgekookt en berekenend, net als Edwin. Ik begrijp niet dat Peter zich dit allemaal laat aanleunen. Mij bracht Justin eens drie takjes fresia's - omdat ik zijn stage hier heb geregeld - en Edwin kreeg drie vazen vol met narcissen.

Intussen heeft George Bush de Amerikaanse regering laten sluiten omdat het Congres zijn begrotingsvoorstellen niet op tijd heeft aangenomen. Miljarden en miljarden zijn beschikbaar voor de waanzin tegen Saddam, maar omdat de volksvertegenwoordiging het er nog niet mee eens is om de belastingen met 134 miljard te verhogen, gaat de tent dicht. Ze zijn gek.

Mandela spreekt over een door het anc geleide regering in de toekomst. Hij droomt. Ik zie het niet gebeuren. Zwarten moeten met één stem zich doen gelden en die ene stem moet natuurlijk een anc-stem zijn. Hij vergeet dat lang niet alle zwarten achter het anc staan. Hij zal de Zoeloes altijd op zijn weg vinden.

Edwin is naar Sun City voor een optreden. Peter bracht hem naar het vliegveld en stapte hier eindelijk eens rustig af. Hij gaf opnieuw aan dat Justin een klaploper was en hem ergerde. Ik zei: ‘Maar waarom doe je er zo lang over dat te ontdekken? Flikker hem eruit.’

[p. 50]

‘Ik wil altijd eerst zeker zijn,’ antwoordde hij.

Vond een brief van Peter uit 1967, het jaar dat we elkaar leerden kennen. Hij schreef vanuit Lapland, waar hij toen op reis was.

8 oktober 1990

Vic Vernède kwam me halen. We wandelden met zijn honden in een park bij Randburg. Het werd donker. Uitstekend gesprek. Margriet had weer veel werk van het avondeten gemaakt. Andere gasten arriveerden. Er wordt gevreesd dat dit prachtige land binnen de kortste keren zal afglijden naar heb niveau van een derdewereldland. Verwoerds politiek was steeds geweest om de zwarten ‘dienstbaar’ voor de door blanken opgebouwde welvaart te maken, waardoor de mensen hopeloos waren achtergeraakt op hun blanke broeders. Zuid-Afrika leefde onder een blanke dictatuur, terwijl de samenleving door de jaren heen een sterk maffioos karakter heeft gekregen als gevolg van het np-beleid.

De cartoon in de Sunday Star over Gorbatsjov die Mandela voorlopig buiten de poort houdt, is in de roos.

Thabo Mbeki beweert voortdurend dat de economische politiek van het anc ‘strongly socialist’ zal blijven. Het anc belooft plechtig te zorgen voor ‘a redistribution of wealth’ in het nieuwe Zuid-Afrika. De snelste formule om het land in de soep te draaien.

Hans Teengs Gerritsen (83) reed met zijn zoon (15) naar een

[p. 51]

sportwedstrijd, werd onwel achter het stuur van zijn Jaguar, botste tegen een lantaarnpaal en overleed ter plekke. De zoon bleef ongedeerd. Ik zal altijd aardige herinneringen aan hem behouden, wat hij verder ook op zijn kerfstok mag hebben gehad.

Deel tien van de Memoires is gereed. Het is prachtig. Geniet er zelf van. Ik heb een mooi en oprecht manuscript geschreven. Soms denk ik aan Du Toit, aan wat hij zichzelf op de mouw spelt en hoe hij erin slaagt om zijn geweten jegens mij te sussen.

De idioot Caspar Weinberger, voormalig minister van Defensie, heeft gezegd dat als George Bush niet zou hebben ingegrepen, Saddam ook Saoedi-Arabië zou hebben bezet. Saddam zou dan over 65 procent van de wereldproductie van olie hebben beschikt.

9 oktober 1990

De Israëlische politie heeft bij demonstraties in Jerusalem weer eens 19 Palestijnen doodgeschoten. Premier Yitzhak Shamir verwees naar hen als ‘een hysterische Arabische massa’. Die mensen willen een eigen staat en hebben er recht op.

De advocaat Barry van der Hoven belde. Mijn claim op Jans Rautenbach zal 22 november a.s. worden behandeld. Hij heeft 5.000 rand nu, en eigenlijk 10.000 rand ter dekking van de advocatenkosten nodig, plus een berg aanvullende bewijsstukken als bankrekeningen et cetera, die ik allang niet meer heb. Wanneer zal ik nu eindelijk eens met rust worden gelaten? Ik word erg moe van het eeuwige gelazer. Ik probeerde Casper Venter te bereiken, maar zijn vrouw had een hersenoperatie gehad. Hij is afwezig.

Ik belde mijn oude vriend Wim Pretorius van Satour. ‘Er is iemand tegen jou bezig, Willem. Ik sta ook voor een raadsel.’ Hij was bereid opnieuw met Du Toit te gaan praten.

Joseph Contreras schrijft in Newsweek dat van de 2,5 miljoen mensen in Soweto misschien 14.000 ‘card-carying’ leden van het anc.⁵⁷ zijn. Een door het anc georganiseerde demonstratie tegen Pretoria trok slechts 500 mensen. De kop van zijn artikel was: the ans in disarray.

Mandela is naar Natal gegaan om er aanhangers voor zijn anc te winnen. Ook al trekt zijn naam en verschijning grote hoeveelheid mensen, overhalen zich bij hem aan te sluiten lukt veelal onder de Zoeloes absoluut niet. De organisatie worstelt

57 Newsweek, 15 oktober 1990.

[p. 52]

om van een verzetsorganisatie over te stappen op een reguliere politieke partij. Tot nu toe heeft Mandela nog geen 200.000 ingeschreven partijleden op 35 miljoen zwarten.

Peter gaat samen met Elfra Erasmus in een persvliegtuig naar Sun City om de show van Edwin als The Baroness Coral von Reefenhausen te gaan zien. Hij is er nerveus over, als altijd als hij moet vliegen.

Het Sovjetparlement heeft de Law on Freedom of Conscience and Religious Organisations, aangenomen, nota bene met 341 tegen 2 stemmen, wat in de praktijk betekent dat voor het eerst sinds 1922 ‘Godless Communism’, zoals Time het noemt, niet langer bestaat. Duizend kerken zullen aan de Russische orthodoxe kerk worden teruggegeven. Patriarch Alexei II heeft voor het eerst in zeventig jaar een processie geleid binnen de muren van het Kremlin. De klok is weer eens stevig teruggedraaid.

Scenarioschrijver Edward Radzinski is erin geslaagd in de archieven van de staat 51 dagboeken van de tsaar te vinden, die hij op zijn 51^ste begon te schrijven. Dus het verhaal van Donald Donaldson, alias Jim Adams of Dimiter Dimitrov, dat de dagboeken van de tsaar in Roemenië waren gevonden, is een Münchhausen-verhaal geweest, zoals ik wel dacht. Overigens zou nu ook bewezen zijn dat Lenin de executie van de tsaar en diens familie heeft bevolen.⁵⁸ Waarom moeten sociale hervormers met uitstekende doelen zich toch altijd weer als beesten gedragen? Omdat we in de grond van de zaak beesten zijn, zegt de homunculus in mijn brein.

58 Idem.

10 oktober 1990

Peter belde om 05:30 uur aan omdat hij licht zag en wist dat ik werkte. De voorstelling van Edwin in Sun City was super geweest, maar op de terugweg hadden ze in een toestel van Bop Air doodsangsten uitgestaan, omdat ze in een donderwolk terecht waren gekomen. Ik weet hoe Peter dit beleefd moet hebben. ‘Ik heb Edwin nooit eerder in zo'n glansrol gezien,’ zei hij. ‘Edwin was absoluut de ster van de avond.’

Ies Lipschits stuurde me een commentaar dat ik kan gebruiken voor de publicatie van mijn Memoires.

Met de aanvang van de jaren '90 is een einde gekomen aan de Koude Oorlog. De gehele periode van de Koude Oorlog kan thans als een historisch gebeuren onderwerp vormen van wetenschappelijk onderzoek. Egodocumenten als de Memoi-

[p. 53]

res van Oltmans zijn hierbij van eminent belang. Uitvoerig en op boeiende wijze schetst Oltmans als actief waarnemer van de internationale politiek zijn beeld van die periode.

Pieter Lakeman schreef dat Viola van Emmenes me samen met Jan Foudraine in haar talkshow wil hebben.⁵⁹ HUMO schijnt naar me op zoek te zijn om via mij een interview met De Klerk te kunnen regelen.

Rienk Kamer schreef dat hij geen heil zag in zaken in Zuid-Afrika. Hij wil verder ook geen tips meer van me.⁶⁰

Volgens George Bush is zijn geduld met Irak opgeraakt. Deze Texas-cowboy denkt al zo lang dat wanneer er elders in de wereld iets gebeurt, hij als scheidsrechter moet optreden. Er is blijkbaar niemand die hem nog tot normaal nadenken terug kan leiden. Washington leidt al jaren aan grootheidswaanzin vanwege de almachtige dollar. Bush en zijn omgeving zijn gek genoeg om een nieuwe ramp à la Vietnam tot stand te brengen.

Strobe Talbott van Time herinnert aan het kwalijk Amerikaanse ‘unilateralism’, waarbij Washington solitair besluit wat goed is voor de rest van de wereld, want Amerika is immers the global G-man. Talbott beschrijft Bush als enerzijds doodsbang dat hij a wimp zal worden genoemd, dus hij heeft behoefte zijn machokant te laten zien, zoals door het sturen van mariniers om Manuel Noriega uit Panama op te halen. Anderzijds zou hij voor consensus zijn. Ook Margaret Thatcher had hem gewaarschuwd geduld te betrachten en eerst te bestuderen of de sancties tegen Irak Saddam op de knieën zouden krijgen.⁶¹

Het is Krugerdag in Zuid-Afrika. Iedereen is vrij. Zwarten flaneren opgedoft ter ere van Kruger! Over tien jaar heb je een Mandeladag en gebeurt hetzelfde.

Ik belde lang met broer Hendrik. Als ik niet bel gebeurt er niets, terwijl hij het zich meer dan gemakkelijk kan veroorloven en ik ieder dubbeltje moet omkeren. Hij had een ruitenwisser op straat gevonden. Die paste niet, maar die was hij nu voor gebruik geschikt aan het maken op één van zijn auto's. Hij zegt overtuigd te zijn dat buitenlandse druk Zuid-Afrika naar de bliksem zal helpen.

Elisabeth Schwarzkopf sprak met Newsweek.⁶² Wat altijd weer opvalt, is hoe topartiesten zich soms als kleinburgers gedragen.

59 Zie bijlage 17.

60 Zie bijlage 18.

61 Time, 15 oktober 1990.

62 Newsweek, 15 oktober 1990.

[p. 54]

De zangeres wil niet dat de naam Peter Sellers in haar aanwezigheid wordt uitgesproken. Wilhelm Furtwängler haatte Von Karajan dermate, dat hij alleen maar ‘that man K.’ wilde zeggen.

11 oktober 1990

Terwijl het anc en Chris Hani blijven benadrukken dat hun leger Umkhonto we Sizwe intact zal blijven tot alle doelen zullen zijn bereikt, heeft minister Magnus Malan opnieuw duidelijk gemaakt dat het anc-leger zal moeten verdwijnen. De vraag is: hoe denkt Malan dit doel te bereiken?

Broer Theo belde dat hij waarschijnlijk de bewijzen van overmakingen van Jans Rautenbach naar Liechtenstein nog zou kunnen opduikelen uit zijn paperassen. Die transactie is indertijd via Theo gelopen.

Eric van 't Groenewout is zo vriendelijk een artikel van Gerard Schuijt in De Journalist over mijn lange strijd tegen Buitenlandse Zaken op te sturen.⁶³

Dennis Livson schreef dat Marcel van Dam onze voorstellen en plannen blijft saboteren.⁶⁴ Broer Hendrik zou hem ‘een witte kaffer’ noemen.

Beeld citeert Eugène Terre'Blanche, de aanvoerder van de Afrikaner Weerstandsbeweging (awb), die gezegd heeft: ‘F.W. moet sy pote afhou.’ Deze mijnheer dreigt voortdurend met verzet en rebellie. Deze mensen die zich tegen een overname door Mandela verzetten, moet De Klerk ook nog op de koop toe nemen als burgers van zijn land. Ook Andries Treurnicht van de Conservatieve Partij heeft ter gelegenheid van Krugerdag De Klerk opgeroepen om zich nader te verklaren hoe hij naar one man one vote wil toewerken, zonder dat de blanken die De Klerk gekozen hebben hierover worden geraadpleegd.

Nelson Botile kwam in zijn Mercedes om me te helpen met vervoer naar Pretoria, waar ik moest spreken met Barry van der

63 Zie bijlage 19.

64 Brief d.d. 5 oktober 1990.

[p. 55]

Hoven bij Booth & Wessels over de Rautenbach-affaire. Ik serveerde een paar broodjes en we gingen op weg. Hij vroeg mij te rijden want 's middags begint hij dikwijls te knikkebollen. Barry nam me mee naar een andere advocaat, J.G. Bergenthuin, die Rautenbach vertegenwoordigt, want er zou ‘een regeling van het geschil’ komen. Op weg naar de andere advocaat vertelde Barry dat hij het initiatief had genomen en dat hij er zeker van was dat ze een bedrag als regeling zouden voorstellen. Ik zei het te hopen maar het zeer te betwijfelen. De rode knop wil me kapot maken, waar ambassadeur Schaepman altijd voor waarschuwt en in dat beleid past nu geen schadebedrag.

Op de terugweg in Nelsons Mercedes stelde ik voor dat we een chauffeursuniform zouden huren en foto's laten nemen. ‘Journalist Willem Oltmans treedt op in Soweto als chauffeur van de voormalige burgemeester Nelson Botile.’

‘That is not good for your image,’ zei hij.

‘Not at all: they would rejoice in Holland that I did not succeed!’

Ik heb ambassadeur Nothnagel nog maar eens geschreven om hem erop te wijzen hoe bespottelijk zijn interventie was toen hij probeerde mij op NCRV-televisie te kakken te zetten.⁶⁵ Ook generaal Du Toit heb ik geschreven om hem duidelijk te maken dat zijn verraad niet onopgemerkt is voorbij gegaan.⁶⁶

65 Zie bijlage 20.

66 Zie bijlage 21.

12 oktober 1990

Als mijn huis 259.000 gulden opbrengt, Bouterse 110.000 gulden en Rautenbach de 112.500 gulden die hij schuldig is, afrekent, heb ik 481.500 gulden. Mijn schulden zijn 250.000 dus ik zou het kunnen redden voorlopig.

Guy Jepson en Kaizer Nyatsumba brengen op de voorpagina van The Star een nieuwe rel tussen De Klerk en anc. Hij wordt aangevallen op het moment dat hij naar Europa vliegt voor onder meer een bezoek aan Den Haag. Eindelijk is het dan zo ver. De man moet sterk in zijn schoenen staan om iedere keer het hoofd te bieden aan onverhoedse aanvallen in de rug van vrijwel alle kanten.

De Amerikaanse oorlogstoestellen in de Golf worden aan de grond gehouden, want er zijn teveel ongelukken voorgevallen. Juliana en Bernhard bedankten voor mijn briefje dat ik met veel genoegen had geconstateerd dat ook zij op Buckingham Palace aanwezig waren bij de herdenking van de Battle of Britain.

[p. 56]

13 oktober 1990

De geboortedag van mijn grootvader Willem Oltmans en die van Desi Bouterse. Ik denk dat ik het verder opgeef om die man nog achter zijn vodden te zitten om mijn geld ooit terug te krijgen. Het betekent wel dat die missende 100.000 gulden de verkoop van Amerbos onvermijdelijk maakt. Ik heb nogmaals Wim Holtes gevraagd - en de brief aan Justin Wiechers meegegeven - of hij fondsen kan vinden om mijn werk hier voort te zetten. safto wordt zelf door de multinationals gefinancierd.

Er is berekend dat er 20.000 Amerikanen zouden sneuvelen bij een oorlog met Irak. Irakezen tellen niet, dus daar werd geen berekening van gemaakt, of althans, deze is niet bekend geworden.⁶⁷ Er zijn geen Bertrand Russells meer om een beroep te doen op ‘de groten der aarde’ om de waanzin te stoppen. In Moskou is er zelfs een coupje geweest onder de redacteuren bij Pravda. Dus er zijn geen twee grote mogendheden meer maar één, met George Bush die het voor het zeggen heeft. De Heer helpe ons. De psychologen, psychiaters, cognitieve psychologen, de Liftons, Hutschneckers, Chomsky's, ze verzaken allemaal hun plicht met hun kennis over de mind om een bijdrage te leveren de waanzin te helpen stoppen. De wereld zwijgt. Bush gaat zijn gang. En ikzelf, ik ben nu effectief monddood gemaakt. Ik kan nergens meer mijn mening geven.

Peter heeft zijn telefoon ontoegankelijk gemaakt voor zijn ‘gast’ Justin Wiechers, want hij is niet te vertrouwen. Hij kwam bij mij telefoneren. Hij vroeg wie Lipschits was. Hoogleraar contemporaine geschiedenis antwoordde ik. ‘Wat is dat,’ vroeg Justin. Wat leren ze tegenwoordig op Nijenrode? Ik vind die jongen steeds waardelozer. Hij moet het gevoeld hebben, want hij schreef me later een briefje.⁶⁸ Ik heb hem onder meer geantwoord: ‘Je hebt het uitstekend aangevoeld. Ik vind je helemaal geen aardige jongen. Daar valt niets meer aan te veranderen of te bepraten. Het is zelfs, althans wat mij betreft, onnodig om er een gesprek over te voeren. Ik merkte dit vrij snel nadat je een paar dagen in mijn flat was en ik ben verbaasd me dermate in je vergist hebben. Ik vind je een jongeman die geen opvoeding heeft genoten. Oppervlakkig gezien wel, maar in details waar het op aankomt, helemaal niet.’ Ik voorspelde dat hij uitstekend geschikt voor de moderne zaken-

67 De aanvalsoperatie Operation Desert Storm op 17 januari 1991, zou leiden tot 292 Amerikaanse en geallieerde doden, waarvan 147 bij gevechtsacties. Aan Irakese kant sneuvelden 20.000 tot 30.000 militairen. (Redactie.)

68 Zie bijlage 22.

[p. 57]

wereld zou zijn en dat ik er met plezier aan terugdacht hem in dit land op de rails te hebben gezet.

Irak heeft Moskou meegedeeld de specialisten die met wapenleveranties van de Sovjet Unie meekwamen en om die reden op de hoogte zijn van Iraks militaire paraatheid, niet te zullen laten vertrekken. Thatcher is van mening: ‘You do not negotiate with someone who marches into another country, devastates it, killing whomever stands in the way. You get him out, make him pay and see that he is never in a position to do these things again.’ Wanneer je dat land, zoals de Britten deden, naar eigen goeddunken op de kaart hebt gezet, zoals Irak en Koeweit naties werden, dan komt eens de dag van de afrekening. Thatcher redeneert vanuit het conflict als gezien vanuit Londen. Irak is bezig een rekening te vereffenen. Hier moet bij de beoordeling op z'n minst rekening mee worden gehouden maar alles redekavelt over die situatie, zonder kennis van de geschiedenis.

14 oktober 1990

De delen vi, vii en viii zijn persklaar en ix bijna. Het vervult me met een enorm gevoel van achievement.

Gisteravond kwam Victor, ook een Tswana, binnenlopen en keek televisie terwijl ik doorwerkte. Maar zijn lichaamsgeur was dermate penetrant, dat ik hem uiteindelijk vriendelijk verzocht weer te vertrekken.

Omdat ik eigenlijk nog steeds Den Haag mede verantwoordelijk houd voor mijn problemen hier, heb ik Hans van den Broek aangetekend geschreven mij de oorspronkelijke beperkingen die Luns mij ‘per instructie naar alle ambassades’ oplegde en waaraan hij in zijn brief van 28 januari 1964 verwijst, alsnog toe te zenden.⁶⁹

Vandaag heeft er een Gay march in Hillbrow plaatsgevonden. Het is duidelijk dat het anc geen bezwaren heeft tegen moderne opvattingen over homo's. De zwarte weekkrant City Press wijdt er een halve pagina aan. Ook The Star meldt dat de televisie voor het eerste een multicultureel drama zal vertonen, Dumela een Tswana-film, waarin rassenscheiding wordt weggepoetst. In deze film spelen Willie Herbst, die Tswana spreekt en Maimela Motubatse, die elkaar op een multiraciaal wildkamp ontmoeten en vrienden worden, ondanks het verzet van vrienden en familie. Er wordt steeds meer gedaan om rassentegenstellingen te overbruggen.

69 Zie bijlage 23. Redactie: dit eerste verzoek tot inzage zou leiden tot een kettingreactie van inzageverzoeken en antwoorden met als gevolg de start van de processen tegen de Staat in 1991.

[p. 58]

The Star schreef drag artists hit it off over Edwins show in de Super Bowl van Sun City. Peter vooral wordt woedend als men Edwins show als een travestietenzaak afdoet. Er wordt verder geen mening gegeven over het optreden van de The Baroness Carol von Reefenhausen zelf, alhoewel Paula Fray wel zegt dat het te kort was en men vooral moet gaan kijken. De Sunday Tribune publiceert een gigantisch artikel over de Afrikaner Broederbond. Heb nooit begrepen wat die club exact in de pap te brokkelen heeft in dit land, schijnbaar vrijwel alles. ‘It is a racist political organization which discriminates against non-whites, non-Calvinists, non-Afrikaners and females in its constitution. It is not a group even elected by rank and file Afrikaners. They have chosen themselves as the Supers. There can be no talk of a new South Africa while they are around,’ aldus schrijft John Maclennan. Over een ‘rode knop’ gesproken. Professor Mike Robertson van de Universiteit van Natal wijdt een beschouwing in dezelfde krant van vandaag aan het belang van het herroepen van de Lands Acts van 1913 en 1936 waarbij de overgrote meerderheid van inwoners van Zuid-Afrika werd beperkt tot 13 procent van het beschikbare land. Hoe hebben ze ooit zoiets onzinnigs kunnen uitvaardigen? Zuid-Afrika is echt de laatste blanke kolonie in de wereld waar eindelijk the chickens come home to roost. Robertson schrijft over ‘lawless laws. Decades of forced removals and confining people to racial, geographical compartments - all under the machinery of law - have demonstrated that there is something fundamentally wrong when organs of government, largely unchecked by the courts, are permitted in this way to undermine the fate of individuals and communities. It is therefore not difficult to understand why there is complete disdain for legal rights and legal processes in some quarters.’

15 oktober 1990

William Safire zit bij Larry King op cnn. Safire denkt dat over twee jaar de techniek voldoende gevorderd zal zijn om Irak van de kaart te vegen ‘by automatic missiles’. Hij stelt Saddam voor als ‘another Hitler intend to take over the world.’ Dergelijk onzinnig geklets wordt dan wereldwijd via cnn verspreid, door een editorial writer van The New York Times nota bene.

Leonard Bernstein is overleden. Zag hem het laatst in West-Berlijn dirigeren, maar heb hem altijd te uitbundig en overdreven emotioneel gevonden. Bernstein deed me hunkeren naar Monteux, Klemperer Walter en vele anderen.

[p. 59]

Broer Theo zond me de afschriften die ik nodig had voor de claim op Jans Rautenbach.

Ik heb ook Wim Klinkenberg van de nvj andermaal geschreven en gewezen op de affaire van de onwettige instructie van Luns tegen mijn recht op persvrijheid en vrijheid van meningsuiting.⁷⁰

The Citizen publiceert een commentaar honeymoon over? Het blad zou het blijkbaar buitengewoon prettig vinden als de wittebroodsweken tussen De Klerk en Mandela voorbij zouden zijn. De regering heeft niet anders gedaan dan het anc tegemoet te komen, terwijl Pretoria hierdoor doet alsof het anc de enige zwarte tegenspeler zou zijn. Ik ben het met deze opvatting zeer eens. Het anc verdient dit vooral niet vanwege haar bondgenootschap met de sacp. Het schijnt dat Gerrit Viljoen, minister van Constitutionele Ontwikkeling, eindelijk zijn tanden laat zien, wat The Citizen toejuicht en wat de hoogste tijd werd. Ik heb die man een avond samen met Vic Vernède en Hein de Villefort du Toit meegemaakt: een zeer zwakke Broederbondbroeder.

Martin Challenor schrijft in The Star dat het bezoek van De Klerk en echtgenote aan Den Haag en koningin Beatrix eindelijk een einde maakt aan de ‘broedertwist’ tussen de oervaders van dit land en het huidige Zuid-Afrika. Ik denk dat het nooit meer goed komt tussen Afrikanen en het oorspronkelijke moederland. Ik begrijp dit en ben het er eigenlijk mee eens.

Ik bewaar het verzendbewijs van mijn aangetekende brief aan Van den Broek.

70 Zie bijlage 24.

16 oktober 1990

Peter en Edwin schreven me beiden een lief briefje om mij te bedanken voor mijn succeswensen voor Edwins show. Ik voel me verwend.

Wim Hazeu had Mai Spijkers van Prometheus gesproken. Spijkers wil mijn Memoires niet uitgeven. Hazeu denkt dat ik mijn hoop moet vestigen op Lakeman.⁷¹

71 Zie bijlage 25.

[p. 60]

Octavio Paz kreeg de Nobelprijs voor literatuur. Maar welke idioot heeft bedacht dat Michail Gorbatsjov de Nobelprijs voor de vrede moet krijgen (710.000 dollar)? De beloning voor de vernietiging van de Sovjetstaat met een prijs ingesteld door de Westerse wapenindustrie. Het schijnt dat Boris Jeltsin een mysterieus auto-ongeluk heeft gehad. Hij kwakkelt nog steeds. Auto-ongelukken zijn voor inlichtingendiensten de eenvoudigste oplossing om iemand kwijt te raken, denk aan Werner Verrips.

Ik kreeg een briefje van Eduard. Zijn affaire met M. is kennelijk op de klippen gelopen. Het emotioneerde me zeer.

Mandela is in India en heeft gewaarschuwd dat sancties tegen Pretoria moeten worden gehandhaafd. Hij vertelde tijdens een massabijeenkomst zeer beïnvloed te zijn geweest door de leer van Mahatma Gandhi. Help het je geloven.

17 oktober 1990

George Bush heeft nu bedacht dat Saddam Hoessein voor een oorlogstribunaal moet verschijnen wegens oorlogsmisdaden. Dat er geen verschil is tussen een Amerikaans leger dat Grenada binnentrekt of Saddam die Koeweit bezet, schijnt in het brein van Bush niet op te komen.

Begon om 06:00 uur te werken aan deel XI van de Memoires. Ik kom steeds tijd tekort.

Eindelijk heeft Sean Cleary van Strategic Concepts al mijn ingeleverde materiaal op Circle Court laten afgeven. Hoe meer ik over die mogelijkheid voor Cleary te werken nadenk, hoe meer ik me voor de zoveelste maal belazerd voel. Waarom wilde Karen altijd precies weten wat mijn contacten in de townships waren?

Gorbatsjov is nu ook voor de Dalai Lama een held. Hij zond een felicitatietelegram naar Moskou voor de toegekende Nobelprijs.

18 oktober 1990

Sla een Nieuwe Revu open en kom een foto van Peter op de fiets tegen, met Conny Stuart achterop. Dit gebeurde in de musical Met man en muis. Krijg tranen in de ogen bij die herinnering. Ben sowieso emotioneel over alles wat ik teruglees.

Het Amerikaanse Congres eist dat Bush geen oorlog zal beginnen alvorens de volksvertegenwoordiging is geraadpleegd. De les van Vietnam schijnt geleerd. James Baker haastte zich naar Capitol Hill om iedereen gerust te stellen. Waar het om gaat, en niemand durft het aan, is om de grondwet van de vs die ge-

[p. 61]

baseerd is op 200 jaar oude realiteiten, aan te passen aan de werkelijkheid van 1990.

The Star bericht uit Toekomsrus, een township nabij Randfontein, dat er heibel is uitgebroken en er straatgevechten met de politie plaatsvinden. De gemeenteraad van Randfontein, die in handen van de Conservatieve Partij is, had de elektriciteit afgesloten omdat bewoners bleven weigeren hun elektriciteitsrekeningen te betalen. ‘The township reassembled a war zone as burning tyre barricades were erected and singing, toy toying (dansende) youths roamed the streets.’ Ook in andere townships in Transvaal zijn dergelijke ongeregeldheden schering en inslag. Als ik intens aan mijn dagboeken werk en schrijf, speel ik maar weinig piano. De vleugel moet worden gestemd. Heb het kleurrijke shirt dat ik van Richard Thieuliette in New York kreeg toen hij bij Dernier Cri werkte, aan Peter gegeven.

Bill Faure, zijn vriend Obie en hun gezamenlijke kennis Robin Moser haalden me af in de Rolls Royce om gezamenlijk uit eten gaan. Er was weinig serieuze praat, wat anders is wanneer ik met Bill alleen ben. Obie is toch een aardige kerel. We zijn bij Faure thuis een video gaan zien van de miniserie War and Remembrance, althans het deel waarin Aaron en Nathalie naar Auschwitz worden gestuurd en in de gaskamers omkomen. I could have done without it. We weten het nu wel wat er is gebeurd. Ik probeerde me de doodsangst van Aaron en Nathalie voor te stellen. Ik denk niet dat een film, hoe realistisch ook gemaakt, kan benaderen waar die slachtoffers toen in de concentratiekampen doorheen moesten. Ook Hollywood kan dit niet. Waarom dan toch proberen?

19 oktober 1990

Ik belde naar Dirk Keijer. Hij vroeg me terug te bellen. Toen ik dit deed, zei hij: ‘Je krijgt nooit meer geld van me. Je hebt Romanov in Moskou een brief geschreven waarin je over Inge sprak en waarin je disloyaal bent geweest.’ Ik zei: ‘Dag Dirk,’ en heb opgehangen. Ik heb in augustus helemaal geen brief aan Romanov geschreven. Keijer zei dat hij er een kopie van had. Hij liegt gewoon. Ik geloof bovendien niet dat Romanov een brief van mij aan hem zou doorgeven. Fuck them all. Het zijn wel vreemde ervaringen. Toen ik Theo Cranendonk wilde bellen, werd er op een apparaat gezegd: ‘Sex line. We are not available at the moment.’ Ik ben gewoon omgeven door basterds die voor inlichtingendiensten werken, zoals dit met Verrips is begonnen. Dit is natuurlijk ook de reden dat Du Toit van de ene op de andere dag uit mijn leven verdween.

[p. 62]

Wouter Kok zond een brief van twintig kantjes. Hij zou een psychoanalyse kunnen gebruiken. Zorgelijk.

Jevgeny Primakov is nu in Washington, misschien met een voorstel voor een oplossing van het Irak-conflict. Maar Washington wil geen vreedzame regeling. Bush wil bloed zien om zijn Texas manhood te bewijzen.

20 oktober 1990

Mandela is nu bij Suharto, die hem de hoogste Indonesische onderscheiding gaf. Minister Ali Alatas had hem op de luchthaven afgehaald, alsof hij reeds het staatshoofd van Zuid-Afrika was.

Robin Moser van Anglo-American zei eergisteren: ‘Moet je je voorstellen, Mandela bracht een bezoek aan de Taj Mahal. Hij moet er een gigantisch minderwaardigheidscomplex aan hebben overgehouden, want in heel zwart Afrika is nooit ofte nimmer een dergelijk bouwwerk verrezen.’ Daar ligt natuurlijk ook een diepgaand verschil in de modus operandi van Aziatische breinen versus de Afrikaanse.

Ted Turner van cnn en Jane Fonda zijn door Gorbatsjov ontvangen.

The Star meldt hoe idioten in Holland onder leiding van Sietse Bosgra protesten organiseren, zelfs tegen het bezoek van mevrouw De Klerk aan Tholen, waar haar grootvader werd geboren.

Maurice Carré verscheen om 12:00 uur voor mijn deur. Er was een fax van Theo Cranendonk, partner van Keijer in Klosters Zwitserland. Hij had gevraagd om de nummers van de kopers van Libische olie. ‘If he has those, how to cover your ass,’ zei Maurice. ‘He looks the numbers up in his little booklet and he can go directly to them cutting us out. That is the way in which industry keeps the business within a tight circle of control. We don't even have a signed agreement with Cranendonk. I can see to it that his legs are broken, but that does not give us our share.’

Belde Klosters en kreeg Toos Cranendonk. Theo was in Moskou en Helsinki. Er scheen niets aan de hand te zijn. ‘Een dikke pakkerd,’ eindigde zij ons gesprek. Ik vroeg Peter te komen, die aarzelde maar kwam tenslotte toch. Hij kon het goed vinden met Maurice. De vader van Maurice kan misschien zorgen dat Peter een werkvergunning kan krijgen door hem zogenaamd bij diens circus in te schrijven. Later wipte Peter weer binnen om te vertellen dat Justin door vijf zwarten, één met een mes, was aangevallen, maar door ontzettend hard te gaan

[p. 63]

schreeuwen en zijn lichaamslengte te benutten, waren de vijf toch gevlucht.

21 oktober 1990

Ik begon om 07:15 uur te werken. Vind prachtige details. Ik stuur Jan Cremer een brief, die hij me in 1968 vanuit Wellfleet schreef.

Deze week werden vijftien personen uit de trein van Soweto naar Johannesburg gesmeten. De koppen in de kranten worden steeds kleiner. Ook daaraan is men nu gewend, wat Robert Jay Lifton noemt ‘psychic numbing’.

Ik schreef Peter andermaal een briefje, dat als hij al mijn brieven aan hem op datum legt en voorziet van commentaar, hij daar later een boekje van kan maken.

Het werken aan mijn Memoires is een ware ontdekkingsreis naar mezelf en wat me is overkomen. Ik zit in mijn eigen documentaire.

Heb Beatrix de brief van mejuffrouw Boekhoudt gestuurd, waarin zij vroeg om vooral aardig over Beatrix te schrijven.⁷² De Sunday Star stelt het voor alsof Pretoria tegenover het anc een spel van de good cop, bad cop (De Klerk versus Malan) zou spelen. Ik betwijfel het. Er zou een afspraak zijn tussen De Klerk en Malan, waarbij de laatste blijft dreigen met het leger om het anc welwillender te maken. Ik denk eigenlijk dat er wel degelijk verschillen in benadering zijn tussen de huidige Nationale Partij van De Klerk en het leger.

Peter vroeg me om een pak Douwe Egberts. Ik bracht hem vier pakken, waarop hij tegen zijn vriend riep: ‘Kijk eens Edwin, wat Willem brengt!’ Op zo'n moment denk ik altijd sterk aan Peters moeder die op mij rekent. Ik luisterde in tranen naar de Eerste Symfonie van Mahler op mijn balkon in de zon.

Ik kwam Justin tegen op straat met een zak. Hij had de was gedaan. ‘Wiens was,’ vroeg ik.

‘De mijne,’ zei hij.

‘Zie je wel,’ antwoordde ik, ‘je logeert bij Peter en Edwin en je denkt alleen aan jezelf. Zielig.’

Het anc heeft de bmw-vestiging in Zuid-Afrika gevraagd een vloot van auto's voor partijbonzen ter beschikking te stellen ter waarde van een miljoen rand. De Duitsers hebben geweigerd aan het verzoek te voldoen, terecht. Mercedes Benz heeft Mandela persoonlijk een 500se van 218.000 rand geschonken.

72 Zie bijlage 26.

[p. 64]

Maar het was een geschenk van de arbeiders, die er overuren voor hadden gemaakt.

Zwarten doen eigenlijk het liefst helemaal niets. Ze denken dat alles vanzelf komt en dat ze recht hebben op wat apartheid hen tekort zou hebben gedaan. Ze willen niet inzien dat wat er in dit land is bereikt, uitsluitend door white brains tot stand werd gebracht. Wanneer ze de show op eigen kracht gaan draaien, zal het land binnen de kortste keren naar de knoppen gaan.

Lange brief van Peter. Hij had al mijn brieven nog bewaard en bevestigde daar later een boekje van te gaan maken. Hij gaat twee weken naar Kaapstad, gedurende welke tijd hij de telefoon met een sleutel uitzet, zodat Justin niet kan bellen.

Barry van der Hoven zendt weer eens papieren in verband met de claim op Jans Rautenbach en de verdwenen televisiefilm.

De zaakgelastigde van Irak in Den Haag stuurt me weer een verklaring van de regering in Bagdad.

De Senaat in Washington gaat akkoord om een schuld van Egypte ter waarde van 7,1 miljard dollar te schrappen. Pure omkoperij om Moebarak mee te laten doen tegen Irak. Oud-premier Edward Heath is naar Saddam gegaan.

Mandela heeft een gift van tien miljoen dollar van Suharto geaccepteerd. Mandela, de grote vriend van Castro, Arafat en Khadaffi aarzelt niet miljoenen van cia-verraders als Suharto aan te nemen.

Een telefoongesprek met broer Hendrik werd weer eens verbroken. Ze zijn hier precies als in Amsterdam bezig. Daarna sprak ik met broer Theo, die mijn mening over de internationale situatie vroeg. ‘De enige die behoorlijk heeft nagedacht is Saddam,’ zei ik. ‘Bovendien, Bush is gek.’ Daar was hij het mee eens.

22 oktober 1990

Het ochtendblad herinnert eraan dat morgen voor het eerst een Zuid-Afrikaans staatshoofd in Den Haag zal arriveren. De band begon met Van Riebeeck en de Oost-Indische Compagnie, ‘most Afrikaners are of Dutch descent. Afrikaans is a language mainly derived from Dutch.’ Men is blij dat het er eindelijk van komt.

Newsweek heeft onderzocht wat Amerikanen eigenlijk denken van een oorlog tegen Irak. 73 procent zegt wachten, 21 procent wil meteen aanvallen. 69 procent is voor een diplomatieke oplossing, 24 procent wil erop los timmeren zonder verder onderhandelen.⁷³

73 Newsweek, 29 oktober 1990.

[p. 65]

Nelson Botile bracht Ernest Brivik en twee van zijn companen uit Soweto mee naar Circle Court om te overleggen hoe we een bedrijf zouden kunnen opzetten voor de massale bouw van huizen in zwarte woonoorden. Na veel geklets bleek een haalbare optie om te mikken op de bouw van 25.000 tot 45.000 huizen. Het moet een non-profitorganisatie worden, want we willen de allerarmsten aan woningen helpen. Tegelijkertijd waren we het eens niet per se een filantropische organisatie te zijn en wel winst na te streven.

Woutertje Kok belde dat hij naar Zuid-Afrika wil komen. Nice. Herman van 't Hof kwam langs, voorzitter van Vereniging Onderling Contact, van Nederlandse kooplieden in Johannesburg. Alleen al de naam zegt genoeg om heel ver uit de buurt te blijven. Hij was op chique. Hij waarschuwde voor Hans Sondaal, de tweede man op de ambassade, die links zou zijn en op de receptie ter gelegenheid van hare majesteits verjaardag geen toespraakje had gehouden. Ook werd het Wilhelmus niet gespeeld, wat velen had geschokt. Sondaal was in Zuid-Afrika gedumpt, want hij had er naast geklierd bij de paspoortenaffaire. Van 't Hof had zijn kaartje op de ambassade afgegeven met de mededeling gaarne kennis te willen maken en er nooit meer iets op gehoord. Vic Vernède zit ook in zijn bestuur.

Er is een nieuw ventje in de ussr opgestaan dat absoluut fantastisch piano schijnt te spelen. Jevgeni Kissin (19). Hij concerteerde al op zijn twaalfde jaar de pianoconcerten van Chopin. Op zijn zeventiende speelde hij met Herbert von Karajan en het Berlijns Philharmonisch orkest het eerste pianoconcert van Tsjaikovski.⁷⁴ Je zult het maar in je vingers hebben.

Later arriveerde Hans Sondaal in een Mercedes 230, die normaliter door ambassadeur Van Buuren wordt gereden. Diens chauffeur, al 27 jaar aan de ambassade verbonden, had hem gereden. Ik vond hem wel aardig, ondanks de antipropaganda van Herman van 't Hof. Hij gedroeg zich gewoon en liet de gebruikelijke Buitenlandse Zaken kak achterwege. Hij begon zelf over de paspoortenaffaire. Er schijnt een vertegenwoordiger van de lota-groep van Klaas de Vries in Zuid-Afrika te zijn. Ik vroeg hem de man naar me toe te sturen, dan zou ik zijn oortjes wassen.

Overigens, toen ik zei dat ik het beleid van Lubbers en Van den Broek ten aanzien van Zuid-Afrika op televisie hier wel eens goed in het zonnetje wilde zetten, omdat ze eindelijk De Klerk naar Den Haag haalden, zei hij: ‘Noemt u liever alleen Van den

74 Idem.

[p. 66]

Broek, want hij doet het. Lubbers werkt in dit opzicht vertragend.’ Echte een BuZa-coryfee. Bovendien geloof ik hem niet. Ik vertelde hem dat ik Pik Botha de suggestie had gedaan om prins Claus uit te nodigen om als adviseur voor ontwikkelingshulp van Buitenlandse Zaken een bezoek aan Zuid-Afrika te brengen. Sondaal dacht even na. ‘Te vroeg,’ zei hij. Ja, ja, omdat hij het zelf niet heeft bedacht. Als Claus nu zou komen zou het toch al jaren te laat zijn.

23 oktober 1990

Ik hoorde op televisie dat president De Klerk na aankomst in Den Haag eerst een privé-onderhoud met prins Claus heeft gehad. Dat amuseerde me, want het is best mogelijk dat Pretoria de suggestie heeft opgevolgd. Ik vroeg Sondaal of hij 1991 ook te vroeg vond voor een bezoek van Claus. Nee, dat zou mooi zijn. Wat ook prima is, is dat De Klerk en echtgenote op paleis Noordeinde logeren. De sabc toonde een programma uit Den Haag en hadden Wout Woltz en Adriaan van Dis vragen gesteld. Niet te geloven.

De prent in The Star is niet mis.

‘You're back! We were beginning to worry about you.’

De demonstraties tegen Gorbatsjov en de regering in Moskou - zoals een foto in Time laat zien - zijn voor mij onvoorstelbaar. Ongeveer twintig jaar geleden landde ik voor het eerst in Moskou tijdens het bewind van Leonid Brezhnev. Wat nu gebeurt, is nauwelijks te geloven.⁷⁵

75 Time, 29 oktober 1990.

[p. 67]

24 oktober 1990

Ben vanmorgen op Good Morning South Africa verschenen. Ik kon niet slapen. Ging om 00:30 uur naar bed en was om 03:00 uur weer op. Voortdurend overwoog ik of het gepast zou zijn om Van den Broek - zoals Sondaal had verkondigd - de architect van de huidige detente tussen Pretoria en Den Haag te noemen. Eigenlijk is het te gek voor woorden, want ik zie de man als een super Kraut. Ook dacht ik: mijn beide broers zullen kijken, die al in 1950 hier arriveerden met mijn ouders. Wat zullen zij denken als ze me zien? Tenslotte zijn ze hier nog nooit op televisie geweest of op Tuynhuys ontvangen, zoals ik door F.W. de Klerk.

Toen ik werd aangekondigd als een journalist ‘die zijn eigen minister van Buitenlandse Zaken Van den Broek op Hilversumse televisie een smeerlap had genoemd,’ besloot ik op de plaats rust de zaak te redresseren en hem dan maar de voornaamste architect van de verzoening te noemen. Ook sprak ik over een mogelijk bezoek van prins Claus aan Zuid-Afrika en hoe Wim Holtes van safto nu ook Nederlandse trainees aantrok.

Ik zag op het nieuws het bezoek van De Klerk aan Den Haag. Klaas de Jonge stelde een vraag op de persconferentie. Je moet het lef maar hebben. De rode knop heeft hem ertoe aangezet. Time meldt dat er een video in de handel is gekomen van het martelen van president Samuel Doe van Sierra Leone.

Ik vind dat De Klerk wel erg ver gaat met zijn uitspraken in Den Haag dat hij wil dienen onder Mandela.

Broer Theo belde en had het gesprek ‘erg leuk’ gevonden. Hij zei het in het Afrikaans. Christo en Marie Landman hadden het prima gevonden en stelden veel vragen over hoe ik het had geregeld. Ik dacht Van Dis vanuit Den Haag, ik vanuit hier. Zelfs

[p. 68]

Sondaal belde dat het goed was geweest, maar ik had teveel nadruk gelegd op desinformatie. Broer Hendrik belt niet, omdat hij het te duur vindt.

Trouwens, Sondaal zei gisteren zelf: ‘Pik Botha is onorthodox genoeg om iets met uw suggestie over prins Claus te hebben gedaan.’ Vic Vernède vroeg waarom ik Hans van den Broek in het zonnetje had gezet en hij liet er een lang verhaal zowel tegen Lubbers als tegen Van den Broek op volgen.

Zelfs Pieter Lakeman betoont zich oneerlijk. Hij had me een ticket beloofd wanneer ik over zou moeten komen voor de presentatie van het boek met Jan Foudraine. Hij wil nu slechts 1.500 gulden bijdragen, omdat ik ook voor anderen naar Nederland kom. Ik heb een fax gezonden niet te komen als ik geen retourbiljet krijg.

Ben met Peter bij Prinsloo van Binnenlandse Zaken geweest om zijn verblijfsvergunning te laten verlengen. Peter vroeg na afloop of ik een soepje kwam halen. Terwijl we hiermee bezig waren, belde de moeder van Edwin uit Kaapstad. Peter sprak gewoon door wat ongetwijfeld storend moest werken om een telefoongesprek te kunnen voeren. Justin was er ook en die sprak wel minder luid. Toen ik er iets over zei tegen Peter, deed hij heel vreemd. Hij werd razend. Ik gedroeg me neerbuigend, meende hij. Ik had geen zin om zo naar hem te luisteren en zei: ‘Eet de soep zelf maar op,’ en ik vertrok. Het is me al een paar maal opgevallen de laatste tijd dat Peter snel geïrriteerd is. Ik weet niet wat er scheef zit, maar ik accepteer het in ieder geval niet. Justin scheen het een geschikt moment te vinden een praatje te komen maken, maar ik heb hem niet gespaard en gezegd wat ik van hem dacht.

25 oktober 1990

Voortdurend denk ik aan Vanderbosche en diens uitgesproken mening dat Afrikaners je met het grootste gemak van de wereld verraden. Ik realiseer me meer en meer dat je hier met een rotvolkje te maken hebt, terwijl de minds van zwarten nog verder van huis zijn. Ik zou het eens willen zijn met Maurice, wanneer hij zegt: ‘I gave faith in this country.’ But do I? Nelson Mandela is naar Arap Moi gegaan en zag kans de luchtverbinding met Kenia stop te zetten. Slaat nergens op.

Heerlijk om ter afwisseling van alle misselijke streken van onze broeders en zusters over olifanten te lezen. In Kenia's Nationaal park Amboseli woont een olifant, Geraldine, die door een 27-jarige Masaivrouw, Soila Sayialel, meer dan vier jaar is bestudeerd. Olifanten praten met elkaar op ‘infrasound frequencies

[p. 69]

- too low for human hearing but capable of traveling several miles,’ aldus Jeffrey Bartholet in Newsweek. Sayialel zegt de berichten in haar borst te voelen. Er zouden een aantal van deze olifantengesprekken reeds zijn ontcijferd. Het worden ‘pachudermal discussions’ (tussen de dieren) genoemd. Wonderlijk.⁷⁶

Lunch met Willy Kühn en mijn vriendin Elfra Erasmus van Beeld in het Sunnyside Park Hotel om na te gaan of ik misschien toch een vaste column kan gaan schrijven. Er kwam niet veel uit.

Wanneer ik 's avonds ga slapen, vertrekken Peter en Edwin steevast naar Connections, hun vaste plek in Hillbrow als homo-ontmoetingsplaats.

76 Newsweek, 29 oktober 1990.

26 oktober 1990

Elfra en Willy gaven gisteren af op Johnny Johnson, de hoofdredacteur van The Citizen, die een jood schijnt te zijn. Ik blijf het juist steeds het meeste met hem eens. Zijn hoofdartikel vanmorgen zwaait lof toe aan Frederik de Klerk omdat hij voortdurend, ook in Den Haag, onderstreept dat het hervormingsproces in Zuid-Afrika onomkeerbaar is. Dat is inderdaad een vaststaand feit. Hij ontzenuwt hiermee het geklets van Mandela, dat iedereen het land moet blijven saboteren tot alle anc-doelen zijn bereikt. De man treft hiermee alleen zijn eigen mensen, maar dat schijnt hem niet te regarderen.

Heerlijk telefoongesprek met Eduard.

Theo Cranendonk belde uit Zwitserland. Hij had Maurice de Libische olie alleen aangeboden ‘om jou wat te laten verdienen.’ We hadden hem ook een fax gezonden voor de levering van kobalt, wat hem had overvallen, maar wie weet konden de Sovjets dit leveren.

Mijn oude vriend Tom Boya, eens burgemeester van Daveyton, is er uitgestapt. Ook een andere vriend, burgemeester Philip Nhlapo van Mhluzi bij Middelburg in Transvaal is teruggetreden. Dit betekent dat het hele stelsel van zwarte gemeenteraden die samenwerkten met Pretoria, bezig is uit elkaar te vallen.⁷⁷ Wat intussen niet wegneemt dat de zwarte meerderheid daarmee eveneens personen met enige bestuurlijke ervaring verliest. Nelson Botile is hiervan als oud-burgemeester van Soweto een lichtend voorbeeld. Hij loopt doelloos rond terwijl zijn capaciteiten meer dan hard nodig zouden zijn voor de ‘zwarte revolutie’.

77 The Star, 24 oktober 1990.

[p. 70]

Herrenberg verwacht inval Hindoestanen ‘Militaire invasie Suriname dreigt’ Henk Herrenberg was in Nederland en heeft tegen Michiel Hoogers van De Telegraaf gezegd dat 300 Hindoestanen in België worden opgeleid om Suriname binnen te vallen. Waarom gaat de Haagse rode knop steeds maar door met pogingen het regime Bouterse te destabiliseren? Het is natuurlijk allemaal onzin en alleen bedoeld om Paramaribo en Bouterse zelf zenuwachtig te maken. Ik vind Bouterse ook niet ideaal voor Suriname, maar hij is niet de enige man aan de macht in de wereld die beter zou kunnen vertrekken. Trouwens, indien met rust gelaten, zou hij er best iets van kunnen maken, maar het wordt hem in Den Haag niet gegund omdat hij een lange neus maakte naar de hoge heren aldaar.

Christo Kritzinger, hoofdredacteur van Good Morning South Africa stuurde me een aardig bedankbriefje.⁷⁸

In De Telegraaf is een foto verschenen van Jan Cremer met Babette, maar ook met die Hongaarse juffrouw Margit Bango waar hij opeens holderdebolder van schijnt te zijn geworden.⁷⁹

Ook schreef De Telegraaf over het bezoek van De Klerk aan Den Haag dat De Klerk te vergelijken is met Michail Gorbatsjov omdat ze beide voor een radicale ommekeer in hun land zorgen.⁸⁰

78 Zie bijlage 27.

79 De Telegraaf, 20 oktober 1990.

80 De Telegraaf, 23 oktober 1990.

[p. 71]

Advocaat Vermeulen zeurt weer eens om bijna tienduizend gulden voor het mislukken van zijn procedure tegen Suriname.

27 oktober 1990

Eerst na ons telefoongesprek Eduard uitvoerig geschreven.

Werk aan de Memoires. Ik vind een brief uit 1970 waarin Oliver Stone meldde dat Jan Cremer hem op mijn advies inderdaad een brief had geschreven. Cremer kreeg van mij het adres en ja, hij was dus met Oliver in die tijd in contact, maar wel via mij en schriftelijk. Persoonlijk ontmoetten ze elkaar voor het eerst twaalf jaar later, pas toen ik Jan en Babette mee nam naar het Sonesta Hotel voor de kennismaking. Jan schold achteraf hevig op Oliver bij die gelegenheid omdat Oliver verder geen tijd had en ook ging sniffen in het Warmoesstraatgebied.

Nelson Mandela leurt nu in Japan om fondsen voor het anc. Opvallend is een reportage in Time, dat een linkse radicale organisatie, Chukakuha ‘an unlimited unconditional war’ heeft uitgeroepen tegen de Japanse monarchie. Volwassenheid breekt dus ook daar eindelijk door.⁸¹

81 Time, 29 oktober 1990.

28 oktober 1990

Ondanks een bezoek van drie uur aan Pim Vanderbossche, zijn echtgenote en twee zonen heb ik vandaag 22 pagina's dagboek geschreven. Ben voor ontspanning naar de sauna gegaan. Ben na een nummer aldaar nu om 21:45 uur moe.

Pim en Leonie vergeleken het Massada-complex van de Israëli's met het Ossewacomplex van de Afrikaners. Alle buitenlanders worden diepgaand gewantrouwd. De Broerderbond noemen zij een Afrikaner politbureau. Ze zijn hier nu zeven jaar. Ze vertrekken naar Saoedi-Arabië waar hij in een ziekenhuis als narcotiseur is aangesteld.

29 oktober 1990

Roerende brief van Peter. Hij schreef dat zijn ontmoeting met mij een aardverschuiving in zijn leven is geweest en dat onze ontmoeting hem voor altijd veranderd heeft.

Dennis Livson stuurde me een brief die hij van Jan Nagel (vara) kreeg, die het plan met Volodja Molchanov heeft getorpedeerd, zoals hij al jarenlang zijn voet heeft dwars gezet over mogelijke samenwerking met mij.

Eindelijk een vluchtig antwoord van Casper Venter. Zijn

[p. 72]

vrouw had deze zomer een hersenoperatie gehad. Daarom had hij geen tijd gehad eerder te reageren.

Jevgeny Primakov zit weer in Bagdad bij Saddam Hoessein. Het is duidelijk dat Sovjet brains proberen de bom te detoneren voor deze ontploft, iets waar Yankee brains nu eenmaal niet toe in staat zijn.

Ik neem Dewi's open brief aan Suharto uit 1970 - om het leven van Bung Karno te redden - in het geheel over in mijn dagboek.⁸² Een rotwerkje om hoofdpijn bij te krijgen.

Ik dineerde met Louis Heyneman bij Otto Krause, die zich had uitgesloofd een uitstekende maaltijd te laten serveren door zijn zwarte huisknecht. Louis vond Otto een asshole. De gastheer liep ook steeds naar de telefoon en zat voortdurend aan tafel sigaretten te roken. Otto stelde wel erg veel vragen over het blad De Kat van Louis.

Louis had mijn Claus-boekje gelezen en zei dat hij de stijl aantrekkelijk vond. Ook rijk aan informatie.

cnn had een gesprek van een uur met Saddam Hoessein, die zinnige dingen zei. Ik zou die video willen hebben.

Heb andermaal een noodkreet naar Gerrit Olivier van Buitenlandse Zaken gezonden. Het wegvallen van Du Toit blijft zich wreken. The Star meldt dat mijn vriend Tom Boya eindelijk is afgetreden.⁸³ Hij voelde steeds minder steun en meer onbegrip over de rol van de locale autoriteiten vanuit de townships en steeds

Michail Gorbatsjov heeft in Parijs gezegd dat sancties tegen Irak in verband met Koeweit toelaatbaar zijn, maar een militaire oplossing zou uitgesloten moeten zijn. Ik hoop dat hij Mitterrand aan zijn zijde vindt, al zijn ‘moderne socialisten’ er blijkbaar niet afkerig van om erop los te timmeren.

Samuel Kolisang heeft met zijn vrrp president de Klerk uitgenodigd naar Lekoa te komen. Onmiddellijk dreigden de lokale anc-leden zijn huis af te branden, dus het zal niet doorgaan.

Saddam zegt alle buitenlanders te zullen laten gaan. Doet hij dit omdat Moskou hem van een veto over oorlog verzekerde? Je weet trouwens niet meer wat een Sovjetgarantie waard is vandaag de dag.

Intussen is Mandela beledigd omdat Japan niet bereid bleek voor het anc in de buidel te tasten.

82 Zie Memoires 1968-1970, p. 258.

83 The Star, 27 oktober 1990.

31 oktober 1990

Theo Cranendonk zond een geïrriteerde fax uit Klosters, dat

[p. 73]

de aanbieding om kobalt te kopen door Maurice amateuristisch was.

Deel 11 van de Memoires is gereed.

1 november 1990

Ben nu bij de aantekeningen die ik schreef op weg naar Bung Karno's sterfbed samen met Dewi en Karina. Ik was bezield van loyaliteit jegens the old man.

Het commentaar in The Citizen laat voor mij exact zien wie Mandela is. In Sydney was hij te gast in een radiostudio van abc. Terwijl hij daar zat, kwam Buthelezi aan de telefoon. Omdat Mandela hiervan niet op de hoogte was gesteld, stapte hij zonder blikken of blozen de studio uit. Onbegrijpelijk die reactie.⁸⁴

Een artikel over de kunst van het stierengevecht heb ik aan Lex Poslavsky gezonden, als illustratie van hoe mijns inziens de mind doctors tekortschieten om met de juiste argumenten dergelijke heidense gebruiken afgeschaft te krijgen.

Liep tegen een sexy Indiër aan. Hij kwam mee, maar wilde per se neuken, waar ik dus niet voor in de markt ben. Hij deed of hij niet bekend was met het aids-tijdperk, en dat je zoiets dus niet meer doet. En zeker niet zonder condoom, zoals hij aan de gang wilde.

Ik heb de bijeenkomst van Vereniging Onderling Contact in de Inanda Club bijgewoond en het was best te doen. Herman van 't Hof hield een speech en refereerde aan mijn televisie-interview bij sabc en verwelkomde me apart, waarna hij eveneens wees op de aanwezigheid van Sibolt van Ketel van De Telegraaf. De consul in Pretoria, G.J. Schulten, vergezeld van zijn dochter gaf toe dat in het epoque Luns mijn naam niet genoemd kon worden op ambassades.

Ik ontmoette Ed Profijt, de grote baas van Inter Ceramics, die hier vijf jaar geleden een tegelfabriek neerzette en nu een omzet van 100 miljoen rand heeft.

De ‘oogst’ van 30.000 zeehonden aan de kusten van Zuid-Afrika kan beginnen. Oogst?

84 Zie bijlage 28.

2 november 1990

Gisteravond kwam Eddy langs. Het was al 23:30 uur en ik aarzelde. Of hij mocht blijven slapen, niet voor seks. Er gebeurde dus ook niets, maar na een uur vroeg ik hem weg te gaan omdat ik me realiseerde dat we zo niet konden slapen en ik wil

[p. 74]

werken. Toen ontpopte hij zich als een menacing black boy en als hij op weg naar huis een ongeluk kreeg, zou hij de politie alles vertellen. Ik kalmeerde hem met een cadeautje van drie ongebruikte cassettebandjes en out he went at 02:00 a.m., never again. Soms denk ik dat Afrikaners, die al enige eeuwen met negers doorbrengen, een deel van hun grillen hebben overgenomen. Het is een vorm van infectie die moeilijker is waar te nemen dan aids.

Bij terugkeer uit Den Haag zei De Klerk dat acht generaties van zijn familie Afrikaner waren. Hij was niet van plan dit Afrikanerdom nu op te geven. Hij zei dit op sabc, maar het werd niet in de kranten vermeld. Wat De Klerk zegt niet te zullen doen, daar is hij naar de letter mee bezig.

In dit land weet men niet waar Indonesië ligt. Bij de bank niet, op het postkantoor niet, en de krant schrijft dat Mandela een staatsbezoek begon in Kuala Lumpur de hoofdstad van Indonesië.

Theo Cranendonk verraste me met een telefoontje uit Zwitserland over de prijzen van kobalt. Hij adviseerde overigens vooral niet in zaken te gaan en me bij public relations te houden. Maar hij wilde wel met een paar zaken helpen om mijn financiële positie wat op te peppen. ‘Laat de zakenwereld maar aan ons over,’ zei Theo. Hij heeft gelijk, want daarvoor moet je een schurkeninslag hebben. Hij had met de Amerikanen in Moskou een sensationeel contract gesloten voor seismografische technologie voor de olie-industrie. Ook is het boek verschenen over de aardbeving in Armenië, dat hij verzorgde. Over Dirk Keijer zei hij: ‘Vergeet hem. Nadat Dirk die dame heeft ontmoet en Inge in de steek liet, is hij voor ons verloren gegaan.’

Klaas de Jonge is terug in Zuid-Afrika als medewerker van een Nederlands televisieteam, aldus sabc televisie.

3 november 1990

George Bush gaat naar het Nabije Oosten om de Amerikaanse puppets aldaar verder tegen Saddam op te stoken. Altijd hetzelfde liedje. Naar de verkeerde mensen gaan en weigeren te luisteren naar de tegenpartij.

De Jonge heeft toch geen visum voor Zuid-Afrika gekregen. Hij is slechts op doorreis naar Transkei toegelaten.

The Star meldt dat een hiv-positieve vrouw in Durban in een maand met tachtig mannen naar bed is geweest. De

[p. 75]

zaak loopt volkomen uit de hand, want er wordt vrijwel geen voorlichting gegeven. James Clarke schrijft dat tegen het jaar 2000 tien miljoen aids-doden worden verwacht.

Buthelezi heeft opnieuw benadrukt dat het anc niet het recht heeft ‘to act as though all South Africans are their vasals. We will not allow the anc to steal a march on politics by rushing off to author a Harare Declaration and get it endorsed by the oau, the United Nations, by the Non Aligned nations and the Commonwealth, so all the world ends up supporting them as the sole bidders for power.’⁸⁵ Prima. De man heeft volmaakt gelijk.

Ook Anton Rupert, de amice van prins Bernhard en voorzitter van de Zuid-Afrikaanse Rembrandt Groep, heeft gewaarschuwd dat communisme het land in de vernieling zou storten. ‘No-one is going to invest in a communist state in this country. No-one is going to invest where private initiative and private ownership are not recognized or when private interests are not guaranteed.’ Volgens Rupert zijn democratie en privé-initiatieven essentiële voorwaarden voor een ‘sustained and successful export and economic growth. Without them, we are doomed to failure.’

Generaal Magnus Malan heeft de toespraken van Nelson Mandela op zijn buitenlandse reizen gekarakteriseerd als ‘a begging approach’ en dit is in strijd met de belangen van het land. Maar als Malan in het voorbijgaan zegt dat ‘in this way the anc is making itself more and more irrelevant,’ dan is hij aan het dromen.

85 The Citizen, 3 november 1990.

4 november 1990

Ik heb vanochtend vroeg al vijf pagina's Memoires geschreven, ben nu bijna in september 1970. Daarna heerlijk gefietst.

Ik haat het om tijd te verliezen met de vaat doen, en het schrijven van brieven, behalve aan Ed.

Justin Wiechers heeft toch besloten niet te vertrekken bij Peter en Edwin. Hij had blijkbaar zijn moeder gebeld, want zij belde Peter. Na wat aandringen door Peter bekende Justin dat hij haar vrijdag zeven keer had getelefoneerd. Peter was eigenlijk woedend. Het zou mij niet overkomen. Ik had na een dag al mijn twijfels bij die jongen. Hij is een basterd, ideaal voor de South African Foreign Trade Organisation, wat hij een ouderwets apparaat vond. Het is echter van mij wel gevaarlijk om zo snel over zo'n jongen conclusies te trekken.

[p. 76]

5 november 1990

Als ik op de fiets stap met een pianoconcert van Brahms op de walkman, is het alsof ik aan de Rivièra woon. De zwarte mensen die je op de route tegenkomt, zijn allemaal vriendelijk, zoals in Suriname.

Ik ben met dagboekenbewerken bezig en het is jammer dat ik zoveel moet overslaan en weglaten, zoals nu weer de levensfilosofie van mijn lieve vriend Harisanto, die hij me in 1969 in Stuttgart uiteenzette.

Willy Brandt is naar Bagdad gereisd, evenals premier Nakasone van Japan. Bush gaat een gigantische nederlaag tegemoet, die hij verdient. Voor de zoveelste maal zitten de Yankees in een val omdat ze niet eerst behoorlijk hebben nagedacht. De kaffers gaan er met tanks naartoe die niet op chemische oorlogvoering zijn ingesteld.

Klaas de Jonge heeft in het regeringsgebouw in Umtata, Transkei, de commandant van Umkhonto we Sizwe, Chris Hani ontmoet. Intussen zou hij nog steeds gearresteerd worden indien hij voet op Zuid-Afrikaanse bodem zou zetten.

Manuel Antonio Noriega wacht al tien maanden in een gevangenis bij Miami, Florida op zijn berechting. Dat heet dan de keurige en rechtvaardige Amerikaanse rechtspraak.

6 november 1990

Ik kreeg een lange brief van Babette Sijmons. Ze drukte me op het hart me geen zorgen te maken over haar en Jan.⁸⁶ Ik ben echter op die jongen langzamerhand echt afgeknapt. Ik heb hen direct teruggeschreven.⁸⁷

Ik heb op de Nederlandse ambassade zaakgelastigde Hans Sondaal mijn boekje Zaken doen gebracht. Hij vroeg om een handtekening erin te zetten. Ik zie hem als de eerste Nederlandse diplomaat, die kans zag me te manipuleren opdat ik op de Zuid-Afrikaanse televisie iets aardigs over Hans van den Broek zou zeggen. Sondaal glunderde toen ik in mijn boekje schreef dat hij de eerste was geweest die me voor het Nederlandse karretje had gespannen. Ik had Nelson Botile meegebracht die een boek uit een kast wilde pakken toen Sondaal aan de telefoon was, wat ik kon voorkomen. Nelson kwam er later in de auto op terug. Ik antwoordde dat mam mij dit had geleerd. Hij bedankte me dat ik die herinnering met hem wilde delen.

Ook vroeg ik Botile waarom zwarte leiders in dit land de jeugd er niet op wijzen zich niet als lafaards te gedragen en met groe-

86 Zie bijlage 29.

87 Zie bijlage 30.

[p. 77]

pen jongeren bejaarde blanken op afgelegen boerderijen te gaan beroven en vermoorden. Gisteren nog werd een oude dame ergens nabij Johannesburg met een spade doodgeslagen en reden de dieven in haar autootje met haar bezittingen weg.

‘Waarom selecteren zwarte jongeren geen waardige tegenstanders zoals dit in de natuur bij de dieren gebeurt?’ Botile werd razend.

‘You think like a white man,’ zei hij.

‘But I am a white man.’

‘You do not understand nothing of blacks and nothing of South Africa. You do not know how blacks suffered in this country. You do not know how my mother died. How do you think the grandparents of these youngsters died? All they see is “this old hag” who exploited blacks all her life. That is why she has all these things. You do not understand.’

Later kwam hij erop terug en zei: ‘If you had not been my friend, I would have asked you to get out of the car and walk.’

‘You see,’ I said, ‘that is the essence of black minds. The moment someone expresses a different opinion, the panga mentality surfaces. The world does not tick that way. You would make me walk, because I feel that a gang of young blacks should not be killing 85 year old ladies to rob them of tv-sets.’ Ik was eigenlijk aghast dat ook Botile koortsachtig naar uitwegen zocht om dergelijke wandaden te vergoelijken, dus dat jonge zwarten makkelijke slachtoffers zoeken. De redenering van Botile is dus ook die van Mandela en consorten. Alleen Buthelezi schijnt er anders over te denken en wordt dus als puppet aangemerkt, omdat hij op een ander beschavingsniveau zit.

Kindertotenlieder. Ik ben in tranen bij Ich bin gestorben. Een brief van Trees over de zorgen van haar moeder en haar om Peter. Ik heb haar geantwoord dat hij na Londen eigenlijk niets meer met zijn leven doet en hoe triest me dat maakt. ‘Ik duw boeken onder zijn neus en artikelen en kranten, en denk dan: als hij tenminste maar leest. Maar hij raakt ook nooit meer een boek aan. Hij lijkt in een halve droomtoestand.’ Ik liet Peter de brief van Babette Cremer lezen. ‘She looks upon him as a god and he is not quite,’ was zijn antwoord.

7 november 1990

De 73^ste verjaardag van de Russische Revolutie, what a joke! Gorbatsjov vervult de plichtplegingen, maar het is duidelijk dat hij het niet meer voor het zeggen heeft.

Het anc ging akkoord dat de ussr twee gorilla's naar een die-

[p. 78]

rentuin in Zuid-Afrika stuurt om een oude, eenzame gorilla weer op gang te krijgen.

De pianostemmer komt. Iedere onderbreking hindert me bij het schrijven van de Memoires. Vandaag bereik ik 1971. Ik was totaal vergeten dat ik me inspande om met Pearl Buck naar China te gaan en haar aldaar te filmen.

Leon Fleisher heb ik eens horen spelen. Hij is nu al 62 jaar. Door een spierziekte verloor hij controle over zijn rechterhand. Hij speelt nu stukken voor de linkerhand en natuurlijk het Ravel-concert.

Een half miljoen Nigerianen heeft aids.

Twee kandidaten voor de post van gouverneur van Californië spendeerden ieder 37 miljoen dollar om aan de bak te komen. Caroline in de supermarkt keek al enkele dagen heel triest. Vandaag vroeg ik haar of zij zich niet goed voelde. Nee, haar 27-jarige broer was door zwarten doodgestoken. Een leven heeft geen betekenis voor de zwarten. Ze zitten in het Papoea-stadium. In de krant werd vermeld dat een blanke bibliothecaris (54) was vermoord voor 800 rand.

The Citizen vermeldt dat Mandela tijdens zijn jongste reis in het buitenland 100 miljoen rand bijeenschooide. De krant is blij dat hij het geld kreeg, maar zegt dat hij hier nodig is, omdat de spanningen tussen Zoeloes en Xhosa verder oplopen. Mandela was geïrriteerd over de onverwachte opvoering van Buthelezi bij een radioprogramma in Australië. Terecht wijst het hoofdartikel op gebrek aan tolerantie van de zijde van het anc jegens anderen, zoals de Zoeloes. ‘Chief Buthelezi is a man of peace. He has never resorted to violence, but has always opposed apartheid vigorously. The anc has smeared him here, as well as abroad, hence the hostile questions from London journalists.’ Ik weet dit maar al te goed.

Vermeulen, de keurige Haagse advocaat die mijn Suriname-claim zou verzilveren (voor heel veel geld) heeft weer eens een dreigement gezonden en was te beroerd het tarief voor luchtvracht te betalen: de brief kwam met de boot. Hollanders! Ik heb hem duidelijk gemaakt hem nu niet te kunnen betalen.

8 november 1990

Dewi Sukarno schreef me en zond me een adres aan de voorzitter van het parlement, ondertekend door 58 vooraanstaande Indonesiërs, voor onder meer het beperken van het aantal termijnen van een president en de oproep aan Suharto na deze termijn op te stappen. Ze stuurde me tevens een transcriptie van de opname van de laatste boodschap van massamoordenaar

[p. 79]

generaal Sarwo Edhie.⁸⁸ Ik heb haar geantwoord of zij minister Ali Alatas niet kan aanspreken of ik naar Djakarta zou kunnen reizen, ook om naar het graf van Bung Karno in Blitar te gaan. In Lesotho is koning Moshoeshoe ii door een generaal afgezet. De vorst is in Engeland dus ze kunnen hun gang gaan.

Heb vandaag zonder te stoppen aan de Memoires geschreven. Ik moet ophouden anders word ik malende.

88 Zie bijlage 31.

9 november 1990

De cia heeft gesprekken van Noriega met zijn advocaten afgetapt. Vervolgens zou cnn deze gaan uitzenden, wat op het nippertje door een rechter kon worden voorkomen. Je bent in de vs aan de heidenen overgeleverd als ze je eenmaal bij de ballen hebben. De maffiosi regeren nu eenmaal in Washington en kennen god noch gebod.

Intussen blijft Bush de troepenmacht opvoeren van 230.000 naar 330.000 man om straks Saddam een kopje kleiner te maken. De man is niet goed bij zijn hoofd.

Newsweek heeft een omslagreportage over het chronisch vermoeidheidssyndroom, een nieuwe chronische aandoening die miljoenen mensen onder de leden hebben.⁸⁹ De naam: Chronic Fatigue Syndrome (cfs) of Chronic Fatigue Immune Dysfunction Syndrome (cfids). ‘Unlike aids this gray plague does not kill people,’ aldus het blad. ‘It simply turns them into confused invalids. Many patients suffer mood swings or panic attacks and most develop lowgrade dementia.’ Nu dit weer, wat een afschuwelijk verhaal.

Benjamin Ivry sprak met een jonge Spaanse stierenvechter. De achttienjarige Antonio Chamaco zegt dat hij kunst maakt samen met de stier.⁹⁰ Hij zegt zelfs dat hij soms bijna medelijden krijgt met de stier, maar hij moet hem wel doden, want de stier ‘is a killer who wants to hurt you.’ Waanzin.

Barry van der Hoven belde en wilde me onder druk zetten voor een snelle afwikkeling van mijn claim op Rautenbach. Dat gaat zo dus niet. Ik heb Gerrit Olivier op Buitenlandse Zaken op de hoogte gebracht. Ik zal Barry schrijven niets meer zogenaamd per telefoon af te spreken. Ik wil alles op schrift hebben. Ze zijn absoluut niet te vertrouwen.

Samen met Maurice Carré heb ik Theo Cranendonk in Zwitserland een keuze uit vier wijnbedrijven aan de Kaap kunnen aanbieden.

89 Newsweek, 12 november 1990.

90 Newsweek, 5 november 1990.

[p. 80]

Er is in de Kamer een duidelijke botsing tussen Lubbers en Van den Broek geweest over de afbakening van verantwoordelijkheden in het buitenlands beleid. De minister sprak van ‘sluipende verschuiving’ en dreigde met aftreden. Hij was gespannen en sprak volgens nrc Handelsblad op ‘ongebruikelijke toonhoogte’. Welnee, zo is die man ten voeten uit. Van den Broek is een rund in folio, zoals ik hem bij Sonja typeerde. Er is niets met die man te beginnen.

10 november 1990

Irak blijft zeggen dat Bush geen soldaten maar diplomaten moet zenden. De Amerikaanse president waarschuwt dat de vs zich op oorlog voorbereiden. Hij wil het aantal militairen naar 400.000 opvoeren. Hij is gek. Het wordt een herhaling van Vietnam, niets geleerd. Hij verkijkt zich echter op de mentaliteit van Arabieren. Thatcher kletst dezelfde onzin. Waanzin ten top.

De rest van de wereld zwijgt. Sjevardnadze is natuurlijk ook geen partij voor een proleet als Baker. De Sovjets van Gorbatsjov stellen zich op als verraders. Met z'n allen beoordelen ze Saddam fout. Ze hebben niet voor niets een Palestijn genomen om Robert Kennedy te vermoorden. Dat was ‘veiliger’ dan nog eens een Oswald-affaire. Washington zit in een impasse en kent maar één antwoord: bloedvergieten. Ik heb Oliver Stone over dit onderwerp een fax gezonden. Waar hij een film over zou moeten maken, is dat het de hoogste tijd wordt om de grondwet van 1776 en de haast onbeperkte macht van de president aan te passen aan de nieuwe realiteiten van het komende derde millennium. Maar voor een dergelijke film is natuurlijk geen poen.

Moses Mayekiso, een communistisch lid van het anc heeft opgeroepen tot het opvoeren van de protesten op alle fronten in de townships tegen de regering De Klerk. De president vraagt juist om dit nu niet te doen om het land niet nog verder te destabiliseren, maar spreekt voor dovemansoren. Patrick Laurence wijst er in The Star op hoe de sacp bezig is zich te organiseren in een massabeweging. Joe Slovo zegt er in Soweto sinds 29 juli 10.000 leden bijgekregen te hebben - wat eigenlijk peanuts is.

11 november 1990

Marion Duncan meldt in de Sunday Times dat ook de idioot Mandela over ‘mass action’ spreekt, opgenaaid door de communisten. Hij heeft bijvoorbeeld opgeroepen om de zwarte

[p. 81]

gemeenteraden ‘te verpletteren’, wat het land alleen maar verder onbestuurbaar zal maken.⁹¹

Er lag een briefje van Peter.⁹² Jan Foudraine heeft ingesproken op de telefoon van Peter dat het boekje bij Lakeman is uitgekomen: ‘Willem surpassed himself,’ staat er.

In een hoofdartikel schrijft de Sunday Times ‘that Nelson Mandela has returned home to endorse this march of folly (van Moses Mayekiso van de sacp) is sad, but not surprising. He is not the man he seemed in February: surrounded by young communists like Mayekiso, he follows where he should lead.’⁹³

Gorbatsjov ontpopt zich steeds meer in de man waar ik hem al jaren voor heb aangezien - en waarover ik in botsing was met Wim Klinkenberg - want hij heeft met nadruk verklaard dat ‘no one can drive a wedge between Moscow and Washington in the Gulf Crisis.’ Intussen laat Newsweek zien hoe de etnische problemen zich blijven opstapelen in de ussr en hoe het land steeds verder uit elkaar dreigt te vallen. Dat is natuurlijk exact wat Washington altijd heeft gehoopt en op allerlei manieren heeft proberen te bevorderen, maar dat schijnt Gorbatsjov niet in de smiezen te hebben. Hij is de architect van de ondergang van de ussr. Er worden commando's uitgezonden om onrust te bezweren. Maar Gorbatsjovs eigen adviseurs waarschuwen dat de mensen niet meer in zijn hervormingen geloven. Zijn populariteit is sinds vorig jaar van 52 tot 21 procent gedaald.

91 Sunday Times, 11 november 1990.

92 Zie bijlage 32.

93 Sunday Times, 11 november 1990.

12 november 1990

Er is in Europa en Nederland iets opmerkelijks ontdekt. De Amerikanen hebben een geheim militair netwerk (Gladio) in Europa opgezet voor het geval er een Sovjetinvasie komt. De Italiaanse communistische partij heeft het aftreden geëist van premier Giulio Andreotti wegens het bestaan van de Italiaanse afdeling van Gladio. Deze maffiaclub binnen het soevereine Italië, gedirigeerd vanuit Washington, zou eveneens terreuraanslagen op de Italiaanse communistische partij hebben georganiseerd. De plannen voor Gladio zouden al in 1951 zijn gemaakt en in 1956 op basis van een akkoord tussen de Italiaanse en Amerikaanse geheime diensten tot stand gekomen.⁹⁴

Daar zie je dus the government within the government opdoemen binnen onze landsgrenzen, waar professor J.A. van Hamel mij

94 nrc Handelsblad, 9 november 1990.

[p. 82]

al in 1961 voor waarschuwde. Er zou een ‘rode knop’ in Den Haag bestaan en wie die zou openbaren zou het land een belangrijke dienst bewijzen. Premier Wilfried Martens van België heeft gezegd, evenmin als zijn minister van Defensie Guy Coëme, te hebben geweten dat er een geheim netwerk binnen de Belgische landsgrenzen bestond, opgezet samen met de Amerikaanse spionagediensten. Het ministerie van Defensie in Den Haag weigert ieder commentaar, dan weet je dus hoe laat het is.

William Colby, indertijd directeur van de cia heeft een en ander in de Italiaanse media bevestigd. In 1978 schreef hij Honorable Men: My life in the cia waarin Gladio natuurlijk niet voorkomt.⁹⁵ Honorable? Eigenlijk moet Simon & Schuster, dat het boek uitbracht, zich diep schamen, want alle betrokken partijen doen mee aan grootscheepse verlakkerij van een niets vermoedend publiek. Het is van hieruit allemaal niet gemakkelijk te volgen of te overzien.

Akihito wordt de 125^ste keizer van Japan vermelt Eugene Moosa via Reuters. De tijd heeft in dit opzicht in Japanse hoofden stil gestaan.

Er is weer eens een 25-jarige zwarte politieman genecklaced.

95 William Colby, Honorable Men: My life in the CIA, Simon & Schuster, New York, 1978.

13 november 1990

Hartini Sukarno zond foto's van een bezoek aan het Mausoleum voor Bung Karno in Blitar.

Peter haat de warmte en herinnerde zich dat er toen we in Phoenix, Arizona in de Camelback Inn logeerden zelfs een arts aan te pas moest komen. Hij heeft dezelfde problemen als mam indertijd had in Kaapstad.

Mijn post lag weer eens opengemaakt voor mijn deur en het geeft me een onprettig gevoel. Zie ik spoken? Maar hoe kan zoiets?

Het Prins Bernhard Fonds bevestigt andermaal dat mijn dagboeken commercieel en kostendekkend kunnen worden uitgegeven. Is het waar?

Volgens Mandela zouden Transkei, Ciskei en Venda zich thans bij het anc hebben aangesloten. De man droomt. Toch roept hij nu ook tot eenheid op. Hij spreekt over een realistisch model voor een toekomstig Zuid-Afrika. Het begint te dagen in het oosten. Hij wil begrijpelijkerwijs niet te vroeg juichen, maar spreekt toch over ‘the last mile’ van de bevrijding van de zwarten, die eigenlijk al heeft plaats gehad.

[p. 83]

Ed Profijt schrijft over de investering in een tegelfabriek, waar Theo Cranendonk in Zwitserland ook belangstelling voor zegt te hebben. Hij belooft me een provisie omdat ik de contacten hiervoor heb gelegd. Je moet alles proberen.⁹⁶

Lawrence Nqandela, algemeen secretaris van de Pan Africanist Student Movement of Azania heeft herhaald dat de slogan ‘One settler, one bullet’ geen racistische uitspraak is.⁹⁷ ‘A settler (als ik dus) is a person who seeks to perpetuate the racist colonial social order premised on white domination and its exploitative land dispossession and economic exploitation of labour.’ Settlers vertegenwoordigen ‘the ruling class and its attributes.’ Volgens Nqandela bestaat er maar één ras, het menselijke ras. Oké, maar de indeling van klassen komt voort uit de verschillen in brains en de ijver of energie iets met die brains te doen. Het verschil in levensstijl tussen Afrika en Azië en het Westen is altijd hemelsbreed geweest. Wellicht speelde het klimaat hierbij een doorslaggevende rol, luieren in de schaduw van een jacaranda, want er hangen genoeg bananen aan de boom.

Nigeria, wat het grootste en meest vooruitstrevende Afrikaanse land is - mede dankzij de olie - beleeft een epidemie van ‘genitals snatching’. Mannen worden van hun ballen beroofd voor duizend pond of 5.000 rand door ‘occult thieves’. Wanneer er verkiezingen voor de deur staan, zouden vooral politici deze mannelijke attributen zoeken vanwege ‘the power genitals can bring.’ William Keeling meldde in The Observer dat ballen afsnijden als een ‘hell fire’ door Lagos trok.⁹⁸

96 Zie bijlage 33.

97 Sunday Times, 12 november 1990.

98 The Observer, 11 november 1990.

14 november 1990

De Finse jongen die ik laatst in het vliegtuig naar Johannesburg ontmoette, is weer langsgekomen. Hij heeft zijn vriend Tommie twee weken na aankomst verlaten en is alleen verder getrokken. Hij stonk even erg als (zwarte) Victor, dus heb hem eerst in bad gestopt.

In Bophuthatswana zijn 32 anc'ers gearresteerd op vermoedens rond een complot president Lucas Mangope te willen vermoorden. Het anc noemt de beschuldiging ‘absurd’.

J.L.R. Huydecoper van Nigtevegt, de brave diplomaat die ik in 1957 in Djakarta ontmoette, schijnt een boek te hebben geschreven over het Nieuw-Guinea-conflict met financiële steun van het Prins Bernhard Fonds. Hij wel natuurlijk. De idioot

[p. 84]

schrijft alsof of ik nooit iets te maken zou hebben gehad met de Amerikaanse wijziging in het beleid ten opzichte van dit voormalige gebiedsdeel van het koninkrijk. Pas kort voordat Luns in 1961 in Washington arriveerde voor zijn ontmoeting met Kennedy, zou Buitenlandse Zaken hebben ontdekt, of althans Huydecoper die toen in Washington zat, dat de Amerikanen hun koers hadden gewijzigd. Huydecoper schrijft een halve pagina in nrc Handelsblad, zonder werkelijk uit de doeken te doen hoe het wel is gegaan. Ik moet het boekje maar eens lezen.⁹⁹

99 nrc Handelsblad, 15 oktober 1990. J.L.R. Huydecoper van Nigtevegt, Nieuw-Guinea, het einde van een koloniaal beleid, SDU, Den Haag, 1990.

15 november 1990

Heb prettig geluncht met Christine Rask, waar ik mijn dagboek heb laten liggen. Ed Profijt vind ik een ouwehoer. Hij moet de contacten om zijn tegelfabriek te financieren via Otto Krause krijgen.

Cranendonck heeft zowel mijn fax als die van Profijt niet beantwoord. Ook Haakmat en Lakeman hebben nog niets van zich laten horen. Wat een prachtige wereld!

Justin Wiechers heeft opnieuw zijn vertrek aangekondigd. Peter wil nu echt van hem af. Justin wil maar twee weken betalen, terwijl hij drie weken is geweest. Hij hielp me gisteren met mijn lekke band, maar eigenlijk vind ik hem een nare jongen. Ik vind het vreemd dat ik niets van Gerrit Olivier of Barry van der Hoven hoor.

Vanavond laat belde Theo Cranendonck nog. Gelukkig, Hij was weggeweest. Nu gaat alles draaien.

16 november 1990

Heb de knoop doorgehakt. Ik ga de 24^ste terug naar Amsterdam. Maurice Carré heeft Peter mee naar zijn vader genomen. Ze gaan na hoe Peter mogelijk - op papier - voor diens circus zou kunnen werken, zodat hij een verblijfsvergunning kan krijgen in Zuid-Afrika. Ik hoop dat het lukt.

Justin Wiechers is eindelijk opgelazerd. Alles aan die jongen is verkeerd. Profiteurtje.

Pakte in de sauna op Pretoria Street de lekkerste kerel van allemaal.

17 november 1990

Heb een aantal dagboekpagina's uit 1971 naar Ruslan Abdulgani en Diarto in Indonesië gezonden.

[p. 85]

Maurice's vader gaat niet akkoord met de opzet om Peter voor de vorm in dienst te nemen.

Het is toch opvallend dat er in België besloten wordt om een parlementaire enquête over Gladio te houden, terwijl men in Den Haag over gaat tot de orde van de dag. Alsof er niets aan de hand zou zijn! Ook in België hadden de Amerikanen geheime wapendepots. Het is onvoorstelbaar dat zoiets buiten medeweten van de regering is geregeld.¹⁰⁰

Gorbatsjov doet er alles aan om te voorkomen dat de ussr uit elkaar valt, maar het is duidelijk te laat. Boris Jeltsin wil dat er een coalitieregering wordt gevormd. Sovjetexpert Marshall Goldman op Harvard benadrukte dat de vs tegen de ineenstorting van de ussr zijn, wat geklets is. Verdeel en heers blijft het motto. In Washington zou men bereid zijn de ussr met voedselvoorraden en medicamenten te hulp te komen. In werkelijkheid steken ze daar de vlag uit.

100 De Stem, 13 november 1990.

18 november 1990

Werk de klok rond aan mijn Memoires.

Newsweek beweert dat mensen die niet getrouwd zijn, eerder de pijp uit gaan. De Universiteit van Californië zou hebben vastgesteld dat ongehuwde mannen van middelbare leeftijd eerder doodgaan. Onzin. Waar het om gaat, is dat er regelmatig doorgeblazen wordt, uit de lengte of uit de breedte, als het maar gebeurt, is er geen vuiltje aan de lucht.

Johannes Paulus ii zit in de heiligverklaringen, naast grootschalige verlakkerij op andere gebieden. In principe kan het Vaticaan iedereen tot heilige verklaren. Daarvoor moet worden bewezen dat een kandidaat ‘a longstanding reputation for holiness among the people’ bezit, wat dit ook mag betekenen. Het Congregation for the Causes of Saints¹⁰¹ - let wel dit is 1990 - bestudeert dan de papieren van de betreffende kandidaat op ‘heroic virtue or martyrdom.’ Een groep van negen theologische rechters stuurt vervolgens een aanbeveling naar de kardinalen. ‘One miracle is required for beautification.’¹⁰² De paus wil nu de Jodin Edith Stein voordragen, die zich in 1922 tot het katholicisme bekeerde en toen ze in een klooster intrad in 1934 de naam Teresa Benedicta van het Kruis aannam. Joodse organisaties reageren boos, want waarom wel zuster Teresa heiligverklaren, maar indertijd niets doen tegen de moord op zes miljoen Joden in nazi-Duitsland? Het blijft een zieke bedoening.

101 De Congregatie voor de Heilig- en Zaligsprekingsprocessen.

102 Newsweek, 12 november 1990.

[p. 86]

Hier is een oorlogsverklaring door ultrarechts gelanceerd vanwege het verraad aan ‘het Boere Volk’ door De Klerk. Ze zijn zelfs teleurgesteld in de houding van de awb van Eugène Terre'Blanche. Krachten waar het buitenland al helemaal geen weet van heeft, laat staan begrijpt en waar De Klerk tenslotte ook rekening mee moet houden.

Intussen gaat het anc op volle kracht door met het destabiliseren van de zwarte woonoorden. Via moord en brandstichting worden zwarte gemeenteraadsleden gedwongen het bijltje erbij neer te gooien. The Citizen wees erop dat sinds 1984 twintig zwarte overheidsbestuurders, die dus binnen het raamwerk van Pretoria de gemeenten draaiende proberen te houden, werden vermoord, terwijl minstens 300 functionarissen aftraden na geïntimideerd te zijn.¹⁰³

103 The Citizen, 17 november 1990.

19 november 1990

Ging een krant halen en liep tegen een Israëlische jongen aan, 27, getrouwd, twee kinderen, die alleen op verkenning was in Zuid-Afrika. Waar was Wits University? Ik nam hem mee naar boven voor koffie. Hij studeerde psychologie. Hij vertelde dat Freud zijn ideeën in 800 jaar oude Egyptische geschriften zou hebben gevonden. Hij wil hierop promoveren. Hij zei een religieuze jood te zijn. Droeg sandalen, zoals Erik van der Leeden toen ik hem voor het eerst ontmoette.

cnn liet weer Nederlandse gijzelaars in Irak zien, die zich beklaagden dat niemand uit Den Haag ze hielp of hen kwam halen. Ik besprak het eerst met Peter en schreef vervolgens een brief aan de Iraakse zaakgelastigde in Den Haag, dat ik bereid ben me als gijzelaar beschikbaar te stellen opdat die mensen die er nu zitten naar huis kunnen gaan. Probeerde de hele middag de fax naar de Iraakse ambassade weg te krijgen, wat niet lukte. Een vingerwijzing om dit plan te te laten vallen? Heb dit besluit ook wel erg snel genomen. Zou er beter aan doen rustig verder de dagboeken te bewerken.

Israël, de vs en Groot-Brittannië beweren dat het vaststaat dat Saddam nucleaire wapens aan het vervaardigen was. Dit zou de aanwezigheid van 230.000 Amerikaanse soldaten, en nog eens 150.000 onderweg, ruimschoots rechtvaardigen, want de hele wereld is immers de Amerikaanse achtertuin. De Britse commandant Sir Peter de la Billière meent dat Irak in enkele dagen verslagen zal worden. Intussen hebben Bush en Kohl verklaard een vreedzame regeling in het Golfgebied te zullen nastreven.

[p. 87]

Kohl: ‘Whoever believes the problem can be solved militarily must consider not only the mission, but the end of the whole undertaking.’ De Amerikanen staan dermate te popelen om hun gekrenkte mannelijke trots te wreken, deze keer door Saddam aangetast, dat ze erop los timmeren zonder de consequenties te berekenen of te overzien.

Michail Gorbatsjov was één dag in Rome en ontmoette er opnieuw de Paus, terwijl zijn thuisfront op instorten staat. Het parlement heeft hem met 316 tegen 19 stemmen de totale controle over de Sovjeteconomie gegeven. Alsof dat de oplossing zou zijn. Als het kaartenhuis nu in elkaar dondert, kunnen ze meteen de schuldige Gorby bij zijn kraag vatten.

Peter schreef in een briefje dat je Zuid-Afrika langzamerhand niet anders meer kan zien dan als ‘a total social wasteland. The bottom line is that Holland is not that much different.’ Hij bedoelt dat de diepgang bij de mensen hier nauwelijks verschilt van die in Nederland, en dat klopt ook wel. Toch vraag ik me af waarom Peter - terwijl hij in Londen altijd werkte en volop aan de gang was - sinds hij in Zuid-Afrika woont tot niets meer komt en verlamd lijkt. Een belangrijke reden is natuurlijk dat hij als niet-ingezetene niet mag werken. Nadat hij in een toneelstuk optrad met de actrice Annelien Kriel, kreeg hij een laatste waarschuwing.

20 november 1990

Mandela blijft erop hameren dat de sancties tegen Zuid-Afrika gehandhaafd moeten blijven worden.

Jeltsin krakeelt heftig tegen de nieuwe volmacht voor Gorbatsjov, die hij natuurlijk zelf in de wacht had willen slepen.

De vervloekte fax naar de Iraakse ambassade komt er maar niet doorheen. Moet ik het aanbod niet doen? Er komt toch geen oorlog. Moskou en Peking zullen de gekken in Washington niet zomaar hun gang laten gaan. Later is de fax naar de Iraakse ambassade toch doorgegaan.¹⁰⁴

De Israëliër kwam opnieuw een kopje koffie halen, maar hij is een asshole. Er stond een pianoconcert op toen hij binnenkwam, wat aan hem voorbijging.

Ien Dales (Binnenlandse Zaken) kreeg een verzoek van de bvd om 25 tot 30 Sovjetburgers uit te wijzen. Ze zijn gek. Ook wil zij het beleid van meer openheid over de bvd richting media beëindigen. Die dame zet de klok rustig weer terug onder het regime Lubbers.¹⁰⁵ De nieuwe bvd-chef is Arthur Docters van

104 Zie bijlage 34.

105 nrc Handelsblad, 7 november 1990.

[p. 88]

Leeuwen. Wat is dat voor een man? nrc Handelsblad komt met een - als gewoonlijk - slap, nietszeggend commentaar.¹⁰⁶

Eindelijk het ik Oliver Stone's Fourth of July uit een videowinkel gehaald. Heb hem dit geschreven en voorgesteld dat hij The American Police State van David Wise zou verfilmen.

106 nrc Handelsblad, 9 november 1990, zie bijlage 35.

21 november 1990

Vanmorgen zou mijn zaak tegen Jans Rautenbach in Pretoria worden behandeld. Ik belde al vroeg naar Barry van der Hoven. Ik heb per fax de bedragen die hij noemde herhaald.¹⁰⁷

Karina Sukarno stuurde me een lieve brief.¹⁰⁸ Ze gaat in mei afstuderen.

Lubbers heeft over Gladio een brief naar de Kamer gestuurd, die de druk van de ketel zou moeten halen.¹⁰⁹ Hij geeft verder toe dat Gladio nog steeds bestaat en niet wordt opgeheven, zoals in Frankrijk en Griekenland. Waarom niet in godsnaam? De hele affaire komt erop neer dat de Amerikanen in Nederland een geheime club - een soort Broederbond - opzetten, wat dermate geheim was dat de premier niet alleen het parlement niet heeft ingelicht, wat de democratie wel vereist, maar de volksvertegenwoordiging doelbewust de informatie heeft onthouden. Het is misleidend en bedrieglijk. Zelfs de vaste Kamercommissies voor veiligheids- en inlichtingendiensten werden niet ingelicht. De vs kunnen niet functioneren zonder liegen en bedriegen, maar nu slepen ze er ons in mee.

Admiraal Fulvio Martini, hoofd van de Italiaanse militaire geheime dienst sismi, heeft tegenover een parlementaire commissie verklaard dat de Italiaanse tak van Gladio 622 mensen in dienst had, die zelf medewerkers konden kiezen van wie de namen niet bekend waren bij de militaire geheime dienst. In Duitsland bestonden volgens Der Stern dodenlijsten in het geval van een oorlog met de ussr. In Luxemburg zou premier Santer opdracht hebben gegeven tot ontbinding van de groep in het groothertogdom.¹¹⁰

Jos Slats heeft geprobeerd na te gaan wat er sinds 1953 in Nederland zou zijn uitgegeven aan Gladio.¹¹¹ Hij keek naar de post ‘geheime uitgaven’ van het ministerie van Defensie, die in 1985 met 6,3 miljoen gulden het hoogst was sinds het begin van Gladio in 1953.

107 Zie bijlage 36.

108 Zie bijlage 37.

109 nrc Handelsblad, 17 november 1990.

110 nrc Handelsblad, 16 november 1990.

111 De Volkskrant, 17 november 1990.

[p. 89]

Dit jaar zijn er in Zuid-Afrika tot dusverre 80 politiemannen vermoord. Sinds 1984 zijn het er 440, terwijl 25.000 politiemannen in dienstverband verwondingen opliepen. The Citizen wijst erop dat het anc politiemensen vermoordt om het land te destabiliseren. Wanneer ik de meestal jonge blonde Afrikaners hier in hun politiewagens door Johannesburg en Hillbrow zie sjezen, ben ik altijd bezorgd. Dat ze nog zin hebben zich hiervoor te lenen.

Voedseltekorten in de ussr, onvoorstelbaar. Wat is er sinds de rise of Gorby in dat land gebeurd?

22 november 1990

Eigenlijk heb ik door akkoord te gaan met een regeling inzake de claim op Rautenbach mezelf opnieuw voor 25.000 gulden tekortgedaan. Dat is veel geld, maar zo ben ik nu eenmaal.

Peter maakte een stemmig afscheidsdiner en had in de vestibule de kaarsen aangestoken uit Amerbos, die hij een keer bij een antiquair had gezien en die ik toen voor hem had gekocht. Hij was in opperbeste stemming, maar soms twijfel ik daaraan, want hij is immers een acteur. Bij Edwin weet ik het dus nooit. Bij Peter wist ik het altijd precies, maar dit zeker weten vervaagt. Tot waar is hij echt en waar begint het dagelijkse theater?

Jack Anderson heeft een documentaire gemaakt over de moord op jfk. Zijn lezing is dat de Cubanen en de maffia een monsterverbond sloten om jfk te vermoorden. Voor hem is de hoofdfiguur de maffiabaas Johnny Roselli, terwijl ik me - op advies van Gerard Croiset - meer concentreerde op George de Mohrenschildt. Waarom zou de Warren Commissie zich hebben geleend tot het verdoezelen van een Cubaanse maffia-operatie? Omdat ik doodmoe was, viel ik voortdurend bij de documentaire in slaap en had geen zin om het op te nemen, want Anderson heb ik nooit helemaal als een serieuze bron beschouwd.

Deel xii van de Memoires is af. Het is 289 pagina's dik. Ik kwam tot 23 juni 1971. Ik heb in acht weken drie jaren bewerkt. Maar hou ik dit tempo vol? Ik kan zeven delen mee naar Nederland nemen. Hoe meer ik lees, hoe meer ik ervan overtuigd ben unieke historische overzichten van een tijdperk te schrijven, ook al ziet ‘men’ dit nu nog niet in.

Ik was een dagboekklapper bij Ed Profijt vergeten. Hij zou het veilig opbergen en terugbrengen, wat nog steeds niet is gebeurd. Dat is dan mijn nieuwe ‘partner’ in de tegelbusiness.

Heb na een gevechtje met mezelf 250 gulden die ik nog als re-

[p. 90]

serve had, aan Peter gegeven. Hij was er erg blij mee en kreeg er 360 rand voor. Ik heb tenslotte altijd nog meer dan hij.

Ik heb Nelson Botile de gevraagde 300 rand gegeven, bestemd voor de aanloopkosten voor het door ons op te richten bedrijf om massaal huizen in zwarte townships te gaan bouwen.

24 november 1990

Het Sovjetparlement heeft met 272 tegen 88 stemmen Michail Gorbatsjov twee weken gegeven om de orde in het land te herstellen. Dat kan dus niet. Hij wil intussen een federatieve raad instellen, waarin de vijftien Sovjetrepublieken hun politiek op elkaar kunnen afstemmen. Maar de ussr is al aan het uiteenvallen. Newsweek wijst op de wijzigingen van vele Europese grenzen als gevolg van de doorgevoerde liberaliseringen in het Kremlin. Het communistische bolwerk versoepelt en verliest langzaam maar zeker de greep op haar territorium. Als wij in Nederland al een Amerikaanse Gladio op ons grondgebied hebben, kan je nagaan wat ze voor de voormalige Sovjetrepublieken in petto hebben in Washington. Er wordt met man en macht aan gewerkt om the evil empire te gronde te richten, ik ben er zeker van, ook al weten we nu nog niet hoe dit in zijn werk gaat. In Parijs komen de leiders van 34 Europese landen bijeen, ook Gorbatsjov.

Wat er met Joegoslavië gaat gebeuren is misschien nog wel het meest ingrijpend, vooral omdat maarschalk Tito zich aansloot bij Beweging van Niet-Gebonden Landen. Washington wil natuurlijk niet dat een ‘subversieve cel’ als Joegoslavië de Balkan bij komende machtsverhoudingen in de wereld zou blijven ontsieren, afgezien van het verlichte marxisme dat er in dit land wordt gepraktiseerd.¹¹²

112 Newsweek, 26 november 1990.

[p. 91]

China en de ussr hebben opnieuw met kracht bepleit dat zij een politieke oplossing willen voor de Golfcrisis, maar dat indien de vn zou besluiten tot geweld inzake Irak, zij de volkerenorganisatie zullen steunen. Deze verklaring opent de weg voor Amerikaanse agressie. Al dachten ze slim te zijn in Moskou en Peking, ze begrijpen nog altijd niet dat de Amerikanen blijven denken in termen van bommen, moord en doodslag, ook omdat zij langzamerhand het enige gebied in de wereld zijn dat sinds de Burgeroorlog 130 jaar geleden, geen geweld binnen de eigen grenzen heeft gekend. Amerikanen weten niet wat moderne oorlogvoering op open steden betekent. Ze spreken dan ook over geweld als een kip zonder kop.

Mandela eist de vorming van een interim regering. The Star meldt dat hij heeft gezegd: ‘Personally I am finding it increasingly difficult to persuade my colleagues that President de Klerk is a man of integrity. When I was in prison, I held talks with him and other Government ministers and persuaded my colleagues that they were men who could be trusted.’ Ook beschuldigde hij de inlichtingendiensten ervan zwarten af te blijven slachten. Hoe had Mandela dan verwacht dat de overheid zou reageren op een voortgezette guerrilla tegen de blanke minderheid onder leiding van Chris Hani? Of het vermoorden van ouden van dagen en politiemannen, of het roven en overvallen van banken en bedrijven?

De huur van mijn flat is tot 400 rand verhoogd. Dit betekent dat ik inclusief telefoon ongeveer 500 gulden per maand nodig heb.

Peter kwam buurten en nam Poes mee ten afscheid. Nelson Botile kwam me op tijd halen en zette me op Jan Smuts af voor de vlucht naar Amsterdam. Vliegreizen zijn voorbestemd om te lezen.

Johannesburg-Amsterdam

Pallo Jordan, de voorlichter van het anc zegt dat ‘mass action’ nodig is omdat ‘conservative white opinion so distance is from the realities of the lives of black people, that they cannot understand why people need to take mass action,’ dat men niet in staat is begrip op te brengen voor het feit, dat zwarten doorgaan met strijden voor hun burgerrechten. Shaun Johnson zette boven zijn bijna paginalange interview a legitimate cry for justice, en dat is het natuurlijk ook. Je kunt niet verwachten dat de zwarte meerderheid, na wat zich de afgelopen honderd jaar hier heeft afgespeeld, zou inzien of erkennen dat zij er beter aan toe zijn dan welk ander land in zwart Afrika ook.

[p. 92]

Ze maken immers deel uit van een eerste wereldeconomie. Met kalm te zijn, zouden ze het verreweg het verste kunnen brengen.

De Amerikanen spreken over de oorlog in de Golf als over het beleg van Stalingrad - om Koeweit te ontzetten - en weten dus werkelijk niet waar ze over spreken. Er zullen 30.000 soldaten in Koeweit sneuvelen, denken ze zelf. Kan je nagaan hoe gek ze zijn. Niets geleerd van Vietnam.

In Nederland is het heisa en liggen Lubbers en Van den Broek onder vuur omdat er niets is gedaan om Nederlandse gijzelaars uit Bagdad terug te halen. Een of andere absolute idioot heeft bedacht om Luns erop uit te sturen. Oud-diplomaten Charles Rutten en Jaap de Hoop Scheffer zijn met Safa Al-Falaki, de Iraakse ambassadeur in Den Haag - mij bekend - gaan spreken om hem te polsen. Lubbers noemt Luns ‘de ideale kandidaat’ voor deze taak. Hoe krijgt hij de onzin door zijn keel?

Luns is ook bereid geweest het eerste exemplaar van een boek van Bram van Leeuwen, de fameuze Prince de Lignac, uit te reiken dat herinnert aan ‘Nederlandse militaire heldendaden’ in het voormalige Nederlands-Indië. Soort zoekt soort.¹¹³

Columnist J.A.A. van Doorn heeft een artikel, israëlisch zelfbedrog, geschreven wat de bekende barrage van Israëlische progandisten (in nrc Handelsblad) op de been heeft gebracht van ambassadeur Michael Bawly tot de betaalde Israëlische agent Ronny Naftaniël.¹¹⁴ Het oude liedje. Ik ken de reacties na het interview met psychiater Howard Stein indertijd in het Algemeen Dagblad onder leiding van een andere ‘fameuze’ journalist: Ron Abram.

113 Bram van Leeuwen, Bandjir, voorstorm over Java, Het Spectrum, Utrecht, 1990.

114 nrc Handelsblad, 18 oktober 1990.