Prozawerken in Maastrichtsch dialect

In et sträötsje.

Verdwene zien ze, de aw sträötsjes en gatse, boe ze allemaol in houzde, eus straotfigure, die veer vreuger bij tientalle tèlde in Mastreech. De awwer generaassie heetse allemaol gekós en de jong zal wel vraoge: ‘wat waore dat allemaol veur luikes? wat doog zoe get al veur de kos? boerum hèdde ze zus of zoe?’

Watse waore? Aoch, dat hóng devan aof. Dao waore-n-al hiel braaf zielkes onder, alloh, get invoudig, dèks get suf, ouch al ins suf gedronke. Andere hadde-n-al ins 'n striep tedoor loupe. Dao waore t'ers bij, neet gek. mer ouch lang neet wies: wie veer zoe zèGGe: haaf gaar of haaf getik. Dao leepe t'ers onder, die hun reputaassie noe zjus neet te danke hadde-n-aon hun veurbeeldig gedrag, produkte van slechte opvoeding, verkierde veurbeelde, errefelek belazde. Allemaol eigensjappe, boe et groet publiek gein rekening mèt hèlt. Dat ammezeert ziech mèt te lui, wie ze ziech veurdoen, zonder nao de oerzake te onderzeuke.

Watse zoe al dege? Jeh, van alles en nog get, meistens zoe get, wat eigelek geine naom had. En die zou me ‘gelegenheidskommersante’ kinne neume. Ze leepe mèt get fruit van et sezoen langs te deure of verkochte rijstartele, allemenek, kriet, leim, meulekes van ene sent, kroetwès, pospapier, lómmele-n-en kneuk, kenijnsvel. Ze gónge veur de lui nao de lommerd, drooge pekskes of waore zakkedreegers, ze dooge-n-ouch kom-

[p. 206]

missies, zaote mèt keerskes van ene sent aon d'n ingaank van de kèrreke en dooge beijweeg. Dao waore t'ers ouch, die zonge veur de lui, späölde monika of zoe get viool.

Ze zeukde aajtgood op et ‘Stort’, gónge de drekbakke nao, trokke de boer op um te geje of te zeumere. Versjeije devan gónge ziech get vraoge en kraoge-n-al get of naome ziech get. En es ze te kort kwaome, dan zörregde de Lómmerd, Kalvarieberreg, de dames van de ‘Charité’ en de hiere van Vincentius wel veur de mieres.

De meiste woende heij of tao in enen achteroet of op e zolderkeemerke, of wel ze sleepe örreges veur vief sent euver de lijn, wie me dat hèdde, of in de kazjematte veur niks. Dao waore t'ers ouch al onder, die dèks gratis lozjies kraoge in de spekkamer of in et pensjenaat gónge nao de Sjans. Tot me ze op ene goojen tied neet mie gewaar woort en ze stèllekes oet et leve verdwene waore, wie et wèld in et veld, dat ziech, es et z'n indsje veult naodere, in e verborrege heukske tröktrèk en dao ongemèrrek verdwijnt.

Wie ze eigelek hèdde wis me gewoenelek neet en loos me dan ouch al hun naome bij de ‘overledenen’ in de börregerleke stand, me wis toch neet, dat et tie luikes waore, die me zoe good kós bij hunne bijnaom, want ene bijnaom hadde ze allemaol. Daomèt kós hun eederein, dezonder niemes.

Wie ze aon die bijnaome kwaome?

Veuriers umtotse vreuger mie geweend waore, eederein, ouch oet te betere stand, mèt ene bijnaom te neume. Had er get apaarts aon ziech, e mankemint, e spraokgebrek, 'n apaarte maneer van doen, 'n bezunder kleur van haor, dat waor al genóg. Andere hadde hunne bijnaom te danke aon et bedrief, watse dooge en weer andere aon et ein of ander evenemint in hun leve, wat te algemein attensie op hun getrokke had. De meiste kóste wel getèld weurde onder de wrakstökke van de maotsjappij. Ze hadde 'n apaarte maneer van spreke. Hun taol is gewoenelek neet zoe hiel persijs weer te geve, mer mèt al häör rouwheid en sjouwheid dèks genóg vermakelek.

Iech höb te ier, uuch van aovend in ein van die sträötsjes binne te leije en, es der niks t'rop tege höbt, dan zètte veer us zwiegenteere onder zoe trupke, dat in ene werreme zomeraovend ziech bijein gezat heet, um ze leef en leid te bespreke, ie eeder in ze breujetig, dómpetig keemerke verdwijnt, boe heer dèks genóg nog neet te rös vind, die er gezeuk heet.

Et is Maondagaovend en innige höbbe ene vermeujenden daag achter de rök, want ze höbbe de runde gedoon, mer höbbe noe ouch e zeker kapitaol aon haaf sent in hun tesse. De vrouwlui zitte-n-oppe stóp of op te sjampstein, die heij en dao gezat zien, de manslui hange achtereuver geleund op hun steul mèt te röGGe tege de moer. Neve 'n aajt vrouwke, ‘meerke Kiekhoos’, steit 'n groete bleeke kroek en oet t'n dèksel kriege ze mèt en mèt ene slók beer, want ze höbbe bijein gelag en ziech van e paar stevige liters veurzeen. Glazer heele ze neet t'rop nao, wel nog ene koffiebak.

- ‘De daog beginne-n-al get te krumpe’, opende Stiene de komverzaassie, ‘vandaog höbbe veer weer ins ene sjoenen daag gegad.’

[p. 207]

- ‘Neer höbbe miech anders e pépke gehad’ zag Nol, ‘de Naos’, dee dee naom neet veur niks droog, want er had e model van neus wie enen opgerolde prop stopverref. ‘Veer höbbe mèt eus tiene vandaog e sjeep leeg gedrage’.

- ‘Doot geer dat mèt eur tiene?’,^*) mèrrekde Pouw op, dee mèt 'n kroukaar en 'n haaf vaat hieringe de boer op trok en ouch te naom droog van ‘de Bökkem’.

- ‘Jeh, zeker neet tezonder’, bromde ‘de Naos’, ‘iech allein höb veer en twintig zek van honderd kilo gedrage. En mörrege vreug beginne veer al vreug aon 'n ander. De moos miech vreug roope, Trui,’ riegde heer ziech aon z'n vrouw, die mèt e keend in häöre sjoet neve-n-em op te stóp zaot.

- ‘Es iech mer wakker weur’, waor et antwoord.

- ‘Es et keend mer neet tezier beuk vannach.’

- ‘Da's niks’, zag Trui, ‘dan lieste 'm mer aon d'n neus zoeke’.

- ‘De meins zeker, tot tat blijf doore. Et heet noe 'n lótsj; wat meint geer?’, riegde heer ziech aon de andere. ‘Este t'n hielen daag gepoejakkerd höbs totste d'n kneuk neet mie veuls, dan konste snachs ouch nog mèt zoe e jónk optrèkke. Jeh, en wat meint geer? Meint geer, tot iech altied zoe'n neus höb gehad? Meh vas! Dat gaan iech uuch ins vertèlle:

Wie veer deen achste van us gekrege hadde, waor et of t'r duvel demèt späölde. Koelek laog er neer in bèd of er begós te beuke. Iers stónt zij op, mer, of ze ouch al weegde en de haaf nach zaot te zinge, dat hollep neet. Dee wouw mer altied opgenómme weurde, anders heel heer die moul neet. Mer wie dat zoe e paar maond gedoord had, woort zij miech opins giftig. ‘Iech verdrej et’, zag ze, ‘iech staon neet mie op, doeg tiech et noe mer.’ Jeh, slaope kóste toch neet. Iech staon op en begin mèt tat hierke te wandele. Mer noe kindder dinke, enen andere, dee meug gewèrrek is en dan nog snachs mèt e keend moot goon sjouwe, dat is jummers gein doen mie. Iech had al zoeget op en neer geloupe en toen góng iech ins tege de deur stoon leune en...... iech begós te knikke mèt mene kop, zoe, al deeper en deeper, en opins dao heet miech te koejong m'n neus te pakke en begós tao-op te zoeke. Toen waos er stèl. Mer noe wouw miech teen aap neet mie slaope veur heer mien neus te pakke had en dat heet zoe lang gedoord, dat heer dao-op heet liGGe te zijvere, tot iech op et lèste 'n neus kraog wie ene sókkerstek, 'n aofgelek sókkerkindsje. En dee heij begint weer etzellefde deunsje, mer dee heet 'n ander lótsj. Iech laot miech toch noe al neet sjendeleere door m'n eige kinder’.

- ‘Wètste wat?’, zag Trui, ‘iech zal vrouw Preuveneers waarsjouwe, tot tie diech reup, die is toch alle daog um haaf zès op. Dan huurste ze al roope: Zjang, Pie en Meij,

Op alle drei!

Jao, um haaf zès geitse al veur enen have koffiewater hoole, en es te kinder nao et febrik zien, geit zij nao Sint Mattijs en es ze toes kump, drink zij ziech te koffie.’

*) Woordspeling van ‘tien’ = tienen en ‘tien’ = teenen.

[p. 208]

- ‘En dan krup ze weer in häör nès tot 'n oor of tien’, onderbraok häör Stiene.

- ‘Wat zou ze anders doen?’, góng Trui door, ‘et mins zuut haos geine steek. Lès leep ze op te Kleine Grach tege-n-e peerd op:

- ‘Höb iech uuch pijn gedoon, meister?’, zag ze. En et peerd knikde ouch jao.’

- ‘Da's toch 'n ongelökkig hoeshawe’, begós Tijske ‘de Weurs’, ‘heer is sjeel aon d'n eine kant en zij aon d'n andere. D'n ajtste is sjeel aon twie kante. Meij heet 'n haozelip en Pieke 'n kippeboors. Komp ins väör, ezzebleef!’

- ‘Mer et zien toch braaf lui’, besloot Trui en lag et keend ins van d'n einen errem in d'n andere. ‘Sjink nog ins in, meerke.’ En mèt doog t'n dèksel van de kroek weer de runde.

- ‘Wèdder, wee ze daostrak höbbe-n-ingebroch?’, begós Nelis ‘d'n Druge’, wie de runde gedoon waos en heer et lèste kletske oet t'n dèksel op straat smeet, bij maneer van oetspeule.

- ‘En?’

- ‘Janneske.’

- ‘Waos er zaat?’

- ‘Wat anders!’

- ‘En weerde heer ziech?’

- ‘Nein, ze móste-n-em sleipe. Heer waor sjteinkrimmeneel’.

- ‘Aoh!, dee geit anders neet mèt of er moot z'n humme oetgerete höbbe.’

- ‘Dee verstik nog ins in de zjenever’, betuigde Stiene en dronk ampessant häöre kómp beer oet.

- ‘Alloh, da's toch beter es te Pópstart’, vertèlde Tijske, ‘dee góng boete op ene brikkenove liGGe, dee aon 't branne waor en smörreges vónte-n-em de brikkebekkers verstik van d'n damp. Kazjeweel kwaom iech mèt nog e paar andere door et Bosserveld, wie z'em devanaof gehaold hadde en iech hób em nog mèt nao hoes gevare. Da's te zèGGe: de andere zachte tege miech: ‘gaank tiech veuroet en zèk et tege z'n vrouw, tot heer doed is, mer de moos neet zoe mèt te deur in et hoes valle, anders versfrik ziech tat mins tezier. Bring häör dat zoe get stèllekes bij’. Jeh, iech góng, en wie iech et sträötsje-n-in kwaom, stóntse persijs aon de deur. ‘Gooje morrege’, zag iech, ‘woent heij de wedevrouw van de Pópstart?’ Toen begós ze te lache tege miech: ‘Val in de zie, heij woent wel de Pópstart, mer toch gein wedevrouw.’ Iech zag: ‘jewel, heij woent wel 'n wedevrouw, de wedevrouw van de Pópstart.’ - ‘De bis getik, vent!’, zag ze. Ze wouw nog dispeteere. - ‘Deh daan, zuug zellef,’ zag iech, ‘of iech geliek höb of neet. Dao komme ze mèt tenen doeje kerel aon in et legerbèdsje. Bis tiech noe 'n wedevrouw of biste gein? Noe diech!’ En meinste, totse 't nog wouw geluive?’

‘Jeh’, zag Trui ‘de höbs van die lui, die altied wèlle geliek höbbe, van die dispetaars. Dao höbste noe d'n awwe Kluitmans 'oet te Huzarepoort mèt z'n aw Mechel. Die zien noe haos feertig jaor getrouwd en alle daog liGGe ze euverein. Euver 'n foetiebagatel kinne ze oore laank ensele. Es heer zeet: de zon sjijnt, dan zeet zij: et zijvent, en es zij zeet: et regent,

[p. 209]

dan zeet heer: e leef weerke.’ - ‘En es et kèrremes in de hèl is, höbbe ze allebei geliek’, lagde ‘de Naos’.

- ‘Dee jongste van hun zeen iech allewijl zoe dèks mèt tie Kaat van diech op en aof goon’, imformeerde Stiene ziech aon Trui, ‘dee heet zeker 'n gooj oug op häör.’

- ‘Dee wèltse vas!’ antwoordde Trui, ‘die heet et väöls te hoeg veur; die weurd väöls te gruuts. Wèldder wel geluive, tot ziech tie allewijl alle daag was?’

- ‘Dao geit niks bove de propeleteit’, betuigde meerke Kiekhoos.

- ‘Bis mer propel’, mopperde de Pouw. Este in 'n aw brak woens wie iech en de höbs van die slivvenierebieskes gelaoje wie iech, dan bis mer propel. Iech bin bang, es iech nao me bèd gaon, um in slaop te valle, want tan vinde ze smörreges niks mie van miech es m'n kneuk. Et is belachelek. D'n hoesbaas heet miech te heur opgezag, umtot veer em de boel oetwoene, zag heer. Mer iech zag tege-n-em: iech zal miech wel van get anders veurzien, want es iech neet gaw d'roet loup, dan löp et hoes wel eweg. Este tege de zon loers, zuuste de gievel bubbele.’

- ‘Foj, sjeij oet’, verzeukde meerke Kiekhoos.

- ‘Jeh, dat zien gein smoesjes,’ góng Pouw door, ‘lès is m'n vrouw nao d'n dokter moote goon en die heet häör mèt 'n tang de bieskes oet häör ouge gehaold.’

- ‘Jazzes Marante!’, keekde meerke Kiekhoos tetösse door.

- ‘Iech kaan wel 'n ander kamer kriege, oppe Verrekesmerret, mer die wèl iech neet. Dao is et ouch neet pluus. Dao heet te steefmoojer van me zuster häöre maan gewoend, en dao spookde-n-et. Dao kump te lange maan op te roete kloppe. Jeh, dat is zoe. Et aajt mins waor ins aon 't kook bakke en opins klobde-n-et op te roete - en et is op te ierste staassie - en toen hoort ze 'n stum en die zag: ‘Geef miech ouch get - geef miech ouch get’. En wie et minske de vinster ope dong um te zien, wat tat waor, dao kraog ze miech opins ene slaag op häör mótske.’

- ‘Gaank eweg’, zag Tijske, ‘dat zien e paar lolzek gewees, die opein zien goon stoon; d'n eine op t'n andere z'n sjouwers.’

- ‘Nein’, betuigde meerke, ‘dat zien gein smoesjes. Dat kaan iech miech nog good rappeleere, tot et spookde oppe Verrekesmerret. Dao zien lui genóg gewees, die de lange maan dao snachs op en neer höbbe zien loupe en heer reep ouch nog: ‘Geef te lui et hunt - Geef te lui et hunt’.

- ‘De kaans miech zèGGe waste wèls’, bromde de Naos, dee neet bang waos veur veer en twintig zek van honderd kilo te drage, ‘mer dao kraogste miech ouch neet in.’

- ‘En in et Borgoenje wouw iech ouch al neet woene’, góng meerke door, ‘dao löp snachs et mèllekwijfke. En in de Merrejestraot tao spook et ouch al. 'n Tant van Ageta, die mèt te mossele-n-op te Merret zit, laog ins snachs in de vinster te loere nao häöre maan en opins góng daotegeneuver 'n deurke ope in d'n Awwestiene en 'n ganse persessie kwaom dao-oet. Et waore-n-allemaol paoters en ze trokke-n-allemaol zingenteere de straot aof langs te Kenaar en dao gónge ze de poort weer in. En ze hadden-allemaol geine kop.’

- ‘En ze zonge? Wie is tat noe godsmeugelek?’ imformeerde ziech Pouw, dee twiefelde.

[p. 210]

- ‘Ze zal gedruimp höbbe vaan balle mossele, die piebde’, verklaorde Tijske ‘de Weurs’, ‘gaank eweg, dao bestoon gein spoke; dat is allemaol mer bazel. 'n Heks, dat wèl iech neet zèGGe. Iech höb entans ins te groete klok mèt gelojd en dao trok enen awwe maan mèt, dee góng zoe de lanteeries aonsteke en oetdoen, dee had zeleve snachs al van alles gezeen. Dee wouw ins ene kier de Maosbrök euver, en dao stónt opins e klei menneke en heer kós toch geine stap mie veuroet. Heer mós blieve stoon, boe er stónt.’

- ‘Mesjien steit teen awwe dao nog’, geksjeerde Tijske.

Pouw reikde neerslachtig ze glaas euver en meerke Kiekhoos sjonk em nog ins in. In eine slók sjödde heer et beer door ze keelgaat en mopperenteere góng heer door:

- ‘Vontste mer get anders, mer este veur 'n kamer kumps, dan is et: höbder kinder? höbder knijns? höbder enen hond? höbder 'n kat? En dan mooste ers zoe'n zeve höbbe, dan zien ze diech al aonkomme, dan wèl iech nog zwiege van me sjoenmoojer, die bij miech inwoent en de leefste van m'n ajtste meitske, dee zonder werrek is en dee ze in ze koshoes te deur höbbe-n-oetgetramp. Sjoene boel!’, besloot heer en reikde ze glaas nog ins euver aon meerke Kiekhoos.

- ‘Meh, Trui’, begós Stiene weer, die door et vertèlle van Pouw euver z'n dochter en häöre leefste weer op t'n apropo waor gekomme, ‘es tie Kaat van diech et taan allewijl zoe hoeg veur heet, boeveur trouwde ze dan neet mèt tee krollekop oet te Kókkesjroufstraot?’

- ‘Aoch’, zag Trui, haaf en haaf gezjeneerd, ‘dat is tee sjoene maan van miech z'n sjöld. Dee jong, dat waos zoene fatsoendeleke jong, dao kaan geine van us allemaol aon ruke, en iech hej geere gezeen, totse same getrouwd hadde, mer dee maan van miech, dat is zoenen aordige, zoe eine...... wèdder neet......, dee klets alles mer d'roet wie et veur zene mond kump. Kraak et neet tan bóts et.’ - Aller ouge riegde ziech nuijsjierig op Trui, die ondertösse häör neus ins oetsnouvde in de punt van häöre sjollek.

- ‘Jao’, zag ze, ‘et is tee van miech z'n sjöld. Veer hadde-n-al gezeen, tots'enen tied same leepe en lès zeet ze smiddags onder et ete: ‘van aovend kump mene leefste heij um d'n trouw te vraoge’. Iech, nog te goojer trouw, had smiddags nog te kamer get geregeerd en saoves kwaom er. Iech had ouch nog enen have liter Franse gehaold. En wie veer zoe get zaote te bazele, vroog heer opins: ‘boe is heij örreges et kabenèt?’ Et ‘kabenèt’ zag heer, zoe fatsoendelek waos er.

- ‘Mós er dan al dadelek e keske höbbe?’, vroog Stiene.

- ‘Dao huurste noe ein,’ sjimbde Pouw, dee wel wouw wete, tot heer z'n wereld kós, al woende heer ouch in e bubbelend hoes.

- ‘Jeh, wat is et tan anders?’, góng Stiene door, die get op häören tien getrooje waor.

- ‘Ba’, eksplikeerde Pouw, ‘e kabenèt, dat is jummers e kabenèt, wee wèt tat noe nog neet!’

- ‘Jeh, dat zal wel’, zag Stiene.

- ‘Nein, da's boe de keuning tevoot geit’, eksplikeerde Tijske.

- ‘Da's geine zawwel’, zag Pouw.

[p. 211]

- ‘Noe’, góng Trui door, ‘heer vroog nao et kabenèt en wèdder, wat miene maan toen tege-n-em zag?: ‘doeg et mer op t'n ummer, dao goon veer allemaol op.’ En de jong góng en heer is noets mie trök gekomme. Zoe fatsoendelek waos tee. Jeh, noe löp ze mèt tee van Kluitmans, mer dat is toch tát neet. Wat geer noe?’

- ‘Pu! Tot er löp mèt z'n stadhoeswäörd. Dat is jummers niks veur eine van us’, meinde Stiene. ‘Dee is zenen tied vergete, dat margerienegeziech; wie er klein waos góng er op te klompesjaol - en ze snouvde mèt hun zèsse in eine zakdook. En mèt tee, boe ze noe mèt löp, zal ze wel neet lang loupe. In et langsgoon, wie iech gistere ins kazjeweel in de vinster laog, hoort iech häöm tege häör zèGGe: ‘veer kaane gerös trouwe, e broed kos toch mer achtien sent.’

- ‘Totse Sondags ouch nog geere e mikske hadde’, lagde Pouw, ‘dao dinke ze zeker neet aon.’

- ‘Zwijg miech stèl’, zag meerke Kiekhoos, ‘iech bin vanmörrege al veur zès maan nao de Lómmerd moote goon. Es ze Sondags danse goon, höbbe ze 's Maondags al gein sent mie.’

- ‘Op et febrik zien ze al aon et oetlèGGe veur de kèrremes’, deilde Stiene mèt, ‘e wöllemke in de week.’

Trui leet enen deepe zöch en dach zeker nog ins aon de vervloge daog. Ze lag et keend weer ins in d'n anderen errem.

‘Jeh, jeh’, zag ze, ‘Kèrremes!, dat is niks mie veur eine van us. Es get te doen is kaanste toch neet mie oet. De höbs Sondags nog gein fatsoendeleke klómmele um op straot te komme. En daan häöm zaoleger heij!’, ze winkde mèt häöre kop op häöre maan, ‘da's toch zoene lollige gewoorde um mèt oet te goon. Lès bin iech nog ins mèt em d'ropoet gewees, wie de stad zoe sjoen geseerd waor, mer dan löp er neve diech zonder boe of ba. En toen leep er miech ouch nog mèt z'n sjeel herses mèt et keend tege-n-ene paol op. Et had zoe'n óts in zene kop en et keekde ziech et hart aof. Iech zèk mer zoe, dan biste veur de plezeer oet, dat zèk iech.’

- ‘Verrats’, koechelde Stiene, die et geval nog al lollig vont en ‘de Naos’ vroog: ‘is nog get in de tuit, mooier?’

- ‘Et is op’, zag moojerke.

- ‘Dan laote veer ouch mer slaope goon’, zag Trui, ‘este teminste mörrege vreug op moos.’

- ‘Jeh, slaope’, zögde Pouw, ‘dao is onweer in de loch en es et mesjien strak neet regene góng, dan lag iech miech net zoe leef in de werreke of heel de pómpjees get gezèlsjap. Alloh dan mer, gaank tiech tan mer vouw Preuveneers waarsjouwe. Iech begin ouch slaop te kriege.’

Heer stónt ziech rèkkenteere-n-op en et echpaar Naos & Co gaof et sein tot t'n algemeinen opstand.