Prozawerken in Maastrichtsch dialect

Wie me veur honderd jaor in Mastreech dokter woort.

Munie, zoe hèdde ze de maan, waor in Veldweselt gehore. Es keend góng heer bij de köster, dee de kinder leze lierde, op sjaol. Heer deende de Mès bij de pastoer en dee, ene geweze paoter, dee de Franse oet ze kloester hadde verjaog, had zien aordigheid in Munie, umdat heer zoe bijderhand en braaf waor. De pastoer wouw ene geistelek van em make en gaof em lès, mer ongelökkigerwijs trok te jong ene slechte nómmer

[p. 192]

en mós goon deene. Bij de huzare woort heer ingelijf en trok mèt et leger van Napoleong nao Duitsland. Bij et ierste gevech, wat heer mètmaakde, woort er geblesseerd en, wie er geneze waor, trok heer mèt e bein en woort aofgekäörd. De zin um nog pastoer te weurde waos em onder et vollek vergange en noe kwaom heer nao Mastreech en vermeijde ziech bij enen dokter es knech. Munie pazde-n-et peerd op, pódzde de sjees en de sjeun, droog et hout en de kole bij veur de maog en trok smiddags mèt t'n dokter de boer op. Es bij d'n dokter aon hoes kraanke kwaome, die 'n aojer móste gelaote weurde, moch heer d'n teleur vashawe, es eine 'n sjouwer oettrein had, mèt hellepe trèkke um ze weer op häör plaots te kriege en van tied tot tied moch heer ouch hellepe verbinde.

Zoe woort Munie al van allein veur get hoegers aongezeen es ene simpelen hoesknech.

Et waos e stök broed van ene jong en de kookmaog, die al aon de lieleke kant van de daartig waor en die nog geine leefste had kinne kriege, kraog zoevzäöl respek veur Munie, tots'em de bèste bufkes in han späölde. En de weeg nao et hart löp bij väöl manslui door de maog.

's Aoves vertèlde z'em, totse good in de kleijer zaot, ene sjoene sent had opgespaord en nog twie rooje land van häör awwers had, die verpach waore. Waore-n-et noe de lekker bufkes, de twie rooje land of te muilkes van de kookmaog sjöld, tot Munie besloot, ze jonkmansleve te verlaote, of wel alles bijein, heer booj häör hart en hand aon in de plaots en nao Paosse woorte ze e paar.

Munie bleef bij d'n dokter en z'n vrouw begós enen èllewinkel van water en vuur, denneknup en hout en stökskes boter en babbeleers. Daobij woort ze meegvermeijerse. Zoewel väöl dames es väöl meeg kóste Trijnsje, de aw kookmaog van d'n dokter en in kort had ze dan ouch 'n oetgebreide klandizie. Ze kós mèt eederein oet te veuj. Kwaome de meeg, dan luusterde ze nao de klachte euver de mevrouwe, kwaome de dames, dan hoort ze nao de reklames euver de domestieke.

- ‘Wèldder wel geluive, Trijnsje’, vertèlde Betsje dan, ‘tot veer de snijkes broed oetgemete kriege en es ze binne zallem of meivès ete, dan kriege veer in de keuke enen hiering. De appele tèlt ze us veur en, es ze gesjèld zien, kump mevrouw de paartsjes naotèlle um te zien, of veer neet e stökske devan opgegete höbbe. Veur hun zellef is niks good genóg en veur us sjut niks euver. Alles geit achter sloot. Me deent toch neet veur de rok, mer ouch veur de brok, wat geer noe?’

- ‘Dan zal iech tiech noe ins ene goojen deens bezörrege’, truuzde häör Trijnsje, ‘bij de slachter Nieste. Dao moot wel ‘poet-aon’ gespäöld weurde, mer op ete-n-en drinke weurd neet gelèt’.

- ‘Me leef Trijnsje’, kwaom Anneke vraoge, ‘hellep miech toch aon enen anderen deens. Dat is tao neet um vol te hawe. Daag of nach höbste gein rös. Mien mevrouw heet te pótskrenkde. Veermaol in et jaor hèlt ze de groete póts. En este Saoterdags aon de lèste kamer gedoon höbs, kaanste 's Maondags weer aon de ierste beginne. Dat geit te godsganseleken daag mer door: ‘Anneke, daar ligt een vuilnisje, Anneke, kom eens even hier met stoffer en blik, kijk eens, wat een stof daar nu weer ligt’. Geluifste wel, tot menier neet dörref te rouke van d'n angs,

[p. 193]

tot te gardijne geel weurde of tot heer get as liet valle-n-op et karpèt? Iech zèk et tiech! D'n hielen tied lik ze achter diech te zanikke euver alle meugeleke kiksjozerije. En dan mooste ins 'n ougeblik mèt tene ‘mins’ aon de deur stoon of ins 'n kemissie goon doen. Kinder-Gaods! dan huurste miech ins e leid!’

- ‘Dan zal iech tiech rikkemandeere bij mevrouw Oliemans, die loert zoe nej neet; die wandelt te gansen daag op straot en somers geitse de stad oet’.

- ‘Heij, Trijnsje, iech kom diech te meijpenning weer trök bringe’, zoe veel Truike bij häör et hoes in. ‘Nein, iech gaon neet nao mevrouw Kremp; iech kom dao zjus Betsje tege, die häör heur heet opgezag, umtotse häöre boek neet vol krijg en iech gaon zjus eweg bij mevrouw Sjraolleger, umtot me bij die ouch niks euver d'n tand krijg. Eine kabeljawskop veur zès maan en wat euversjut is veur de keuke. M'n ganse heur geit t'raon um miech achterbaks get ete te koupe; de zouws van de graot valle. En daan weer bij zoe e spinselek vollek? Nein, Trijnsje, merci!’

- ‘Jeh, de wouws toch absoluut enen deens in e geslote hoes’, mèrrekde Trijnsje op; ‘dan zölle veer ins wijer zeuke. Iech zal et mevrouw Sjraolleger laote wete. Wèl iech tiech bij mevrouw van Wel rikkemandeere? De wèrrekmaog geit tao vórt umtot te jongenhier zoe'n ‘hierke’ is, mer, diech bis al get op jaore, dee zal diech wel neet mie lestig valle’.

Zoe planeerde Trijnsje mèt väöl minsekinnes te meitskes en dan kwaome de mevrouwe:

- ‘Trijnsje, iech mós 'n nuij kindermeitske höbbe, höbste eint veur miech?’, imformeerde ziech mevrouw Spit, ‘bezórreg miech noe ins e fatsoenelek modes meitske, mer gein van boete. Es ze zoe pas oet te klute komme, kinne ze niks en este hun get gelierd höbs en de knabbe devaan gestoete, dan wèlle ze dalek mie heur höbbe of ze trèkke-n-eweg’.

- ‘Trijnsje, bezörregt miech 'n flinke twiede maog’, verzeukde mevrouw Dinges, ‘mer ein, die wel häör han kaan oetsteke, mer neet häör lang vinger. Iech höb miech tao e kanaalje gehad! Die redzde miech alles watse griepe-n-en vange kós. En Sondags góng ze parmantig mèt m'n eige onderrokke-n-oet en m'n gooj ‘glacees’.

- ‘Zouwder et wèlle geluive!’, betuigde Trijnsje. ‘Es me ze zoe veur ziech zaog stoon, zou me zèGGe, tot me Slivvenier bij zenen tien had’.

- ‘Jewel’, góng mevrouw door, ‘en me had t'r duvel bij zene start. Bezörregt miech noe ins get ordenteleks’.

- ‘Trijnsje, doeg miech noe ins 'n gooj kookmaog aon de hand; mer ein, die kooke kaan. Dat gief ziech allewijl mer allemaol oet, totse kooke kinne en ze kinne nog geinen eerappel tegooj aofsjödde. Iech höb miech tao zoe e meubel, die miech werempel de kukes gebrooje had en vergete, de derrem d'roet te hoole, en veer hadde nog lui deen daag te ete. Asperrejes zèt ze us ongesjèld veur en kulerabe brink ze op taofel, of et stökker zien oet te koojketel. Et is alles altied verbrand, haaf gaar of verzuijeld. En zeet me häör get, dan krijg me z'n antwoord. Et is zoe get vrechs. Ze is zoe astrant wie de beul. Mer sjik miech ezzebleef gein oet G......, die zien allemaol getik’.

- ‘Trijnsje, iech mós 'n maog höbbe veur alle werrek’, kwaom medam

[p. 194]

Kweekers aonzèGGe, ‘mer get e propel meitske. Die iech noe höb wèrrek t'n hielen daag mer op häöre kop um dee op te flikke en in et hoes liet ze alles mer reile-n-en zeiles wat höb iech aon zoene propelen onnöt?’

Ouch te dames stèlde Trijnsje kontent.

De vrouw van Munie waos good beslage en neet verlege veur e präötsje en zoe kwaom et ouch al ins veur, tot al de ein of ander ziech beklaogde, dat zij of häöre maan pijn of las hadde en dan zag Trijnsje: ‘komt vanaovend mer ins aon, dan kint geer ins mèt Munie spreke’. Dan leet Munie hun de tong oetsteke en, waos tie dik en beslage, dan zag er: ‘gaot nao d'n aptieker, haolt veur tien sent senesblajer en ingels zaajt, trèkt tao tee van en numt tao smörreges neuchter 'n tas van en nao 'n oor nog ein en zoe gaot geer mer door, tot et effek gehad heet’.

Ene slummerik dronk et teepötsje inins leeg en vertèlde later aon z'n vrun: ‘Munie dee höllep tiech gaw. D'ee gief teminste krachtige remedies. Gein haaf oor had iech t'n tee in me lief, of iech kraog boekpijn, tot iech miech rolle mós en enen haven daag höb iech op te brèl gezete en mer ‘toezjoer door, Lewie’. De vollegenden daag waor menen appetiet trök en aot iech 'n dobbel poorsie zoermoos mèt verrekeskop’.

Zoe laanksamerhand kwaome-n-al mie en mie lui um raod en Munie gaof em en wouw dao niks veur höbbe, mer d'n dokter, dee dat ter oere kraog, vont, tot em dat z'n ier te nao kwaom en zag Munie zenen deens op. ‘Bleefstiech nog lang heij’, zag heer, ‘de kwaoms miech achter et fijne van de zaak’.

Manie bleef toes en hoovde ziech noe neet mie veur d'n dokter te zjeneere. Väöl lui, die neet gedeend waore van de drökke feziete van d'n dokter (die N.B. ene sjèlling, 28 sent kozde), kwaome bij häöm um raod.

In deen tied bestónt nog gein wèt, die et dokter speule verbooj en Munie praktizeerde mer raak. De aptiekers hadde benkelek et land aon em, umtot Munie niks es hoesmiddele veursjreef. Ze verkoupe kóste ze doen of laote. Mer ze dooge-n-et.

Munie woort ene spesialis in de geelverref. Z'n ierste remedie waor: zeve eijerdoojers aongereurd mèt e bakske Franse brandewien en veur veertien sent sefraon; veertien daog laank op te neuchtere maog tao 'n dröpke van te numme. Hollep tat neet, dan waor de twiede remedie: ene veerse gajzekeutel op zjenever gezat en daovaan smörreges 'n dröpke. En al waos ene mins noe zoe geel wie 'n kweipeer, ze vel mós lelieblaank weurde, ‘zoe wit wie de gejs zellef’, zag Trijnsje.

Die de koors hadde, móste reziene neuchter ete. Veur de kiekhoos kelderslekke-n-op sókker. Lui die aongemaak waore mèt koppijn, kraoge de raod, um ziech, es ze nao bèd gónge, twie annieswaffele onder hun errem te binde, dao trok tan 's nachs te koppijn in. Veur maogpijn kraog me-n-e zekske kruije, dat me ziech bij nuij leech op zene maog mós lèGGe en liGGe laote, tot et volle maon waor. Dan mós me-n-et zekske örreges begraove, en es et verteerd waor, mós ouch te maogpijn verdwene zien. Ene zweretige vinger mós in de werrem pens van 'n pas geslagde kooj gestoke weurde, mer dan moch tao gein rolpens mie van gemaak weurde (van die pens altied).

Lui, die mèt hun lever sukkelde, móste-n-e louwke op hun hart drage,

[p. 195]

zoe lang es z'et vol kóste hawe. Wel kraoge ze e ‘luchje’ aon ziech wie de vèsmerret op ene zomermörrege, mer hun lever kwaom in orde.

Door et adreskantoer van Trijnsje woorte de wonderbaarleke genezinge van dokter Munie door de ganse stad bekind en op et lèste had heer de oetgebreidste praktiek van d'n umtrèk. De meiste medikaminte kós me beter in ene kruijeneerswinkel koupe es in 'n aptiek en in eeder geval storreve de lui ieder aon de kwaol es aon de remedie.

Munie en z'n vrouw hadde mer ei keend, ene jong, dee kop genóg had um in Leuve te goon studeere. Heer doog tao z'n doktersekzame en plaodzde ziech in Mastreech.

Gek is het, dat väöl kraanke liever nao d'n awwe Munie bleve loupe es nao de gediplomeerde zoon en dat waor de reije, tot tee later liever 'n hoeglieraarsplaots in Leuve aonnaom es door Munie te weurde-n-euver-vleugeld en in Mastreech op zwart zaod te blieve zitte.