Prozawerken in Maastrichtsch dialect

De gaajssoepee.

E zwaak van väöl Mastreechteneers is, totse geere lekker ete. Allewijl zuut me ze zoeväöl neet mie, de hiere, die de merret dooge. Et waor gaaroet neet vreemp, es me Jaan tegekwaom mèt 'n hin of 'n koppel kukes, Pie mèt enen haos en Kläös, dee veurziechtig leep mèt e viedel eijer in de slippe van zene jas, e paar dozijn karkolle in zene zakdook geknuip of ene meivès aon zene vinger. De meiste rèstoratörs dooge zellef hun inkuip en sleibde de benudighede veur hun keuke in e nètsje eiges mèt. De fienpreuvers leepe zellefs te spekslachters aof um ‘väörste’ verrekespuutsjes te kriege en wiste op hun duimke, boe ze et lekkerste lever-en-poet veerdig maakde en boe ze de bèste rommedoekes kriege kóste.

Tot vandaog-t'n-daag woorte hieresoepeekes geregeld in de kaffees gehawe. Bij ziech toes of mèt dames móste ze dao niks van höbbe, want et waor 'n twintig jaor geleije nog abseluut gei gebruuk, tot dames in de kaffees kwaome.

Mosselpartije organizeerde de hospesse geregeld eine kier per jaor veur hun klante, mer de lekkernije waore dèks genóg wel ins van twiefelechtigen aard. Soepees van katte, raove, kaafsouge, kwakvorsebetskes en ander neet te neume delikatesse vonte leefhöbbers genóg. Ouch minnigen das of vos vont te weeg van alle vleis en zellefs woort ins in de Bassing enen ezel, dee zeker daartig jaor aajt waor en ziech opgehange had, mèt te nudige pötsjes beer doorgespeuld.

Versjeije kompenijkes bespraoke zoe geere et prepareere van allerlei gerechte, totse bij de res van de kaffeebezeukers ‘de kooktaofel’ geneump woorte. Oore laank kóste die ziech bezig hawe mèt ziech onderein te vertèlle ‘wat nog lekker waor’, tot zellefs eine in gedachte aon zene nevemaan vroog: ‘geef miech te sajs ins aon’, es heer ze beer meinde. Zoe zant ouch ins. enen aovend örreges zoe'n kooktaofel bijein. Es et zien mós waor et eigelek 'n zaanksósjeteit, mer in de regel maakde ze mie werrek van etgeen hun keelgaat ingóng es van wat t'roet kwaom.

‘Zjang, wat höbste te ete?’ imformeerde ziech ‘de Witte’ aon de ‘garçon’, en dee begós op te neume. De käös bepaolde ziech tot 'n kreefteslaoj mèt ‘mayonnaise’, die de Witte smakelek begós nao binne te speule, ondertösse tot te andere debij begóste te giepe.

- ‘Dao bin iech noe naets ene groete leeföbbber van gewees’, verklaorde ‘de Greune’, ‘geef miech mer enen teleur ertesop’.

- ‘Es ze good is veerdig gemaak mèt 'n hemke en 'n oer en ene poet’, mèrrekde ‘de Roeje’ op.

- ‘Wat meinste wel, dat is zoe'n kuns neet’, mingde ziech ‘de Zwarte’ in et gesprek. ‘Wie lès m'n vrouw op reis waor en de maog miech kraank woort, höb iech ertesop gekook en de kinder höbbe neet gegete devaan, mer gevrete, köstelek, köstelek!’

[p. 150]

- ‘Wat meinste’, zag toen ‘de Geele’, ‘es veer toes ene rosbuf hŏbbe, moot iech em altied brooje. M'n vrouw lök heer noets zoe good’.

- ‘Es veer ene sjaopebout höbbe, lèk iech em altied zellef in de kruije’, deilde ‘et Grijske’ mèt.

- ‘Dao höbste noe vès’, zag ‘de Gouwe’, ‘dee koup iech altied zellef. Meinste, tot mien vrouw ziech in vès kint? Die liet ziech 'n berreb veur ene snook in häör voes stoppe. Friedagsmörreges bin iech al vreug oppe merret en dan ammezeer iech miech mèt e peursike te bakke veur bij de koffie’.

Zoe góng et te taofel rond. Eeder prees z'n eige op zienen toer euver etginnige heer kós veurtbringe in de edel kookkuns. Et water kwaom hun debij in de mond.

- ‘En iech garandeer uuch’, betuigde de jongste, ‘dat geine zoe good 'n gaajs wèt veerdig te make es iech. ‘A l'instar de Visè’ mèt knóflook en 'n witte sajs......

- ‘Dan kóste us wel ins laote preuve, waste kins’, onderbraok em ‘de Blouwe’. ‘Wèt ger wat? Ver zölle-n-onderein oetlèGGe veur 'n koppel gejs en Tuur zal ze veerdig make’.

Tuur ze geziech betrok e bitsje, want heer had wel get hoeg opgegeve van z'n kinnes, um neet achter te stoon bij z'n kammeraote.

Zoe gezag, zoe gedoon. De portmenees kwaome veur d'n daag. Tuur ontfong et nudige geld mèt te opdrach, te zörrege, tot me gei klaoge euver em zou höbbe, en d'n aovend van de soepee woort vasgestèld; mer, ein kondiessie woort tebij gemaak: medam noch te döchter mochte-n-in de keuke komme um em te hellepe en twie kollega's woorte-n-em aongeweze veur de kontrol.

Wie Tuurke later in ze bèd laog begós er te prakkezeere, wie heer dat zaakske mós opknappe. Gaajs allein kós me toch neet prezenteere, dao mós nog get bij zien, naturelek eerappele en umtot heer zellef zoeväöl van paolertsjes heel en die oet te bösse gemeekelek waore veerdig te kriege, besloot heer, de menu same te stèlle oet gaajs, paolertsjes en eerappele.

E paar daog later al tege-n-oor of vijf versjeen Tuurke in de keuke van de kaffee en ontfong nog van de medam de nudige aonwijzinge euver ketele, kasserolle, potte-n-en panne, peper en zaajt en zoe wijer. Op 'n taofel laoge de twie slachoffers, umgeve door de bösse paolertsjes en daoneve ene groete körref eerappele.

Wie eve later de twie kontrolörs ziech aonmelde, bont em medam nog ene wij je blouwe sjollek onder z'n errem en ondertösse tot z'n vrun et ziech gemeekelek maakde en ziech eeder op hun gemaak in ene zedeleer neve de kwiezenjèr zatte, begós er z'n veurbereidende wèrrekzaamhede. Mèt enen iefer van vrouw Dasse begós er de gejs te plökke, die heer zellef in Heugem had goon koupe. Wie mie de bieste evels oet hun veere kwaome, wie mie tot bleek, tot ‘te kringe’ - wie heer ze neumde -- broedmager waore, vel en kneuk. Ze waore gaw geplök, aocherrem, en wie heer ze oethaolde zaot gei loed vèt t'rin.

Nao et plökke begós er oet t'n treure veur twellef maan eerappele te sjèlle, naturelek väöl te väöl, want heer had bang, tot te gaste neet genóg

[p. 151]

hadde. Es me noe zellef twie meeg heet en doezende eerappele heet zien bewèrreke, dan is et nog neet alles um eine behurelek te sjèlle. Wat heer doog waos mie rontelum stökker devaan snijje en es er 'n oug t'roet mós hoole, baorde heer looker d'rin, tot er aon d'n andere kant oetkwaom. Heer sjèlde mer raak en de andere zaote-n-in e zaolig niksdoen tou te kieke, tot eine op et idee kwaom, 'n slaopmöts van medam te vŕaoge en em die op zene kop zat.

Ouch aon et sjèlle kwaom 'n ind. Toen maakde heer de bösse paolertsjes nog ope en sjödde die in ene kómp en zat ze in enen hook van de keuke op ene stool, totse aon d'n toer kwaome um gewerremp te weurde.

Ene reuzeketel woort op et vuur gezat en de kookerij begós. Et waor e vuur wie 'n hèl, mer Tuurke waor neet van de ketel aof te sloon. Mèt et kookbook van z'n mama in ein hand en 'n versjèt in de ander, umgeve door ene warboel van veere, sjèlle en allerlei keukegerei, bestudeerde heer de veurtgaank van ze gebraojs. Heer zwèdde devan.

Et oor van de soepee naoderde en in de kamer achter de kaffee verzamelde ziech te kompenij al um de sjoen gedèkde taofel. Et woort al later en later en hunne maog begós daonig te jeuke. Tuurke kwaom 'n ougeblik in mèt sjollek, slaopmöts en versjèt um vol azjietaassie ter kinnes te bringe, tot te ‘kringe’ nog neet gaar waore, umdat em et vuur haos waos oetgegange en verzeukde um nog e bitsje gedöld.

Eindelek kaom de kemissie van oet te keuke, tot te smölpartij kós beginne. Triomfantelek droog Tuurke ze gerech binne en prezenteerde ene groete kómp, boe-in me oet 'n dikke witte pap heij en dao ene knook zaog oetsteke.

Koelek lepelde d'n ierste evels z'n poorsie oet te pap, of heer deilde mèt: ‘iech konstateer verdachte bestanddeile op menen teleur’, want door de witte sajs baorde ziech ene lange zwarte snavel van ene kop, dee wel zeleve gekwaak had, mer noets gesnaterd.

Wantrouwend begós nómmer twie in de kómp te reure en al gaw dook enen twiede zwarte snavel oet te klunters. Noe vèzde eeder op zenen toer ene knook op, of get vel of 'n raovekarkas. Van alles kwaom oet te kómp, behalleve e fatsoenelek stök gaajs. Ene störrem van verontweerdiging góng rontelum de taofel op. Allerlei op- en aonmèrrekinge woorte aon Tuurke z'n adres geriech in verband mèt te leefelekste benaominge.

- ‘Knoejert, gifmenger, aofzètter, prutser, knuddeleer! Is tat gaajs? Wat knótsj! Et is leerelap. De höbs tiech get in d'n voes laote duijje! De höbs us tao Bet onderein gekeuteld, klómmeleer!’

Tuurke weerde ziech nao alle kante. Heer begreep niks tevaan, wie die raove in zene ketel waore gevloge, mer de andere hadde gaw door, tot tat et werrek van de twie kontrolörs waor gewees.

Mèt e mismeujetig geziech kwaom Tuurke noe mèt twie kómpe oettrein gekookde eerappele aondrage en e paar sajspanne. De kammeraote hadde-n-appetiet, en al waor van gaajs zellef neet väöl te vinde, ze zouwe ziech tan mer mèt 'n eereppelke en de sajs kontent stèlle.

Mer noe waor Bet vreemps gebäörd. Wie eine ene lepel oet te sajspan wouw numme, bleef te pan d'raon hange; ouch te andere kraoge de lepele neet mie oet te dikke pap in de kómp. Zjus kwaom de medam binne en

[p. 152]

vroog aon Tuurke: ‘Höbt geer ouch get oet tat pötsje genómme, wat op te sjouw stónt?’

- ‘Jao, medam, iech höb einige lepele meel d'roet genómme veur in de sajs te reure’.

- ‘Aoch! en iech had tat zjus vanmörrege gehaold veur m'n beeldsjes te plakke; et waor gips’.

Dao vloge kneuk, pu, snavele, vlörreke en karkasse nao Tuurke zene kop. Krietenteere van de gif vlögde-n-er de keuke-n-in, smeet slaopmöts en sjollek tege de grond en verdween zonder spoor nao te laote. Op te stool in d'n hook van de keuke vont medam sanderendaogs nog te kómp mèt te vergete paolertsjes stoon.