Prozawerken in Maastrichtsch dialect

XL. Insecten, planten.

Ze kinne heij anders te bieste ouch benaome.

Wie zou enen Hollender oploere, es ze 'm vertèlde, tot enen huijwagel euver ze bendsje leep, of es me-n-em wouw op z'n Hollands zèGGe, dat me ‘koeleköpkes’ gevange had of mèt sjietake waos goon vèsse um windele en kwakbolle beet te kriege, dat me abele kós snikke mèt 'n kietsj aon zenen angel en ziepuutsjes mèt e pieringske aon 'n dräödsje. Vertèlde me-n-em get van vuurbieskes, dan zou heer op et woord aof wel begriepe, dat van ‘glimwormpjes’ spraoke waor; mer es geer em vroogt, of heer neet 'n dozijn karkolle zou löste, dan vroog heer mesjien, of tat get van bij de sókkerbekker waor. Mesjien lagde heer ins es geer em kwaomt verzeuke, 'n donderbieske oet eur oug te blooze en es geer cm vertèldet, dat e gans nès wèl verrekes onder ene blompot zaot, meinde heer zeker, dat geer van Lorretsje getik waort. Góng heer dan oet kurjeuzeteit ins mèt kieke, dan zag heer: ‘o, dat zijn pissebedden’, al is tee naom noe ouch neet wie et zien moot, en es heer dan daobij zag: ‘kijk, daar loopt ook een duizendpoot’, dan zag te Mastreechteneer: ‘dee heet toch gein doezend pu, dat is enen oerwörrem, al vind me gein wörrem mèt pu en dee ‘wörrem’ ouch euveral anders es in de lui hun oere. Zoe zou me ouch ene goudsmeed ieder achter z'n winkelbaank zeuke es in e zweegeleduuske.

[p. 102]

Van waterinsekte zien t'ers väöl us onbekind. Waterkevers, sjrijverkes, waterspinne of sjaarserijjers zien gaw bijein getèld. De bloodzukers zien door de dokters gepensionneerd sints te lui gei blood mie in höbbe, mer iewe laank höbbe ze deens gedoon um teväöl of koed blood weg te numme. Es enen eggel aongelag woort en heer wouw neet pakke, dan zatte z'em in enen oetgehaolde zoeren appel en leet heer los (me mach em neet aoftrèkke), dan woort er in zuver water gezat um wat heer teväöl had weer kwiet te weurde. Me koch ze aan febriksprijze es me t'ers vêöl nudig had.

Van e bieske, wat haos gans in de loch leef, höbbe veer wienig las. Allein weurde veer wel ins bestriep door ze geweef, wat onder de naom zomerdräöj door de loch zweef. Al komme ze heij neet vreuger veur es hoegerop, toch heite ze in Holland tie dinger ‘herfstdraden’. Höbbe veer et good veur, dan komme die dräöj op te wind euver de Middellandse zie gedreve en zien ze et werrek van e spinneke, wat in Afrika leef. 'n Ganse reis um heij op euze jas te komme plakke.

In et ondersjeije van plante, die in et wèld greuje, is te Mastreechteneer neet sterrek. Wat em deensbaar kós zien of boe heer ziech veur mijje mós heet heer ene naom gegeve, de res leet heer liGGe es te puime en hèdde ze in ei woord ‘onkroed’, tenzij alweer de sjoen blomme devan em aontrokke of wel de eetbaar vröchte. Zoe kipt heer, umdat heer et gebruke kaan, et reet en de bieze veur steul te matte, lès veur tösse de droeve van de aome te veuge, mos veur de sjepe te briewe of veur de pomp swinters te stoppe, douwdistele en steinklie veur kenijnsvoor, hoeslook, wat op te aw struje taker greujt veur de kinderkes van et sjoel te hellepa, kattekieze veur aof te trèkke en zweretige vinger of tiene demèt te beje, of wel um de bruudsjes tevan op te peuzele, weekeplante um e stökske van de wortel in enen haolen tand te steke Lege de pijn of wel um van de lang tej blommesteele körrefkes te vlöchte. Bij kroetwès, wat me gewijd gebruuk um bij onweer in de kachel te branne of wel onder et voor kap van kraanke bieste, heet heer et ziech gemeekelek gemaak. Ene kroetwès is ene wès kroet en noe gief heer de ganse naom mer aon de twie plante, boe-oet te wès gebonde-n-is. De boerelui onderkinne teminste nog te geel knupkes es rijnvare en et gries es buimkeskroet.

Bliekbaar höbbe de blomme eus veurawwers mie aongetrokke en toch is et vreemp, tot ers nog zoe väöl, die toch ouch in de oug valle, ongeduip zien gebleve. Mer veer kinne: meizäödsjes, sluikes of kenijnsjes, boter-, pinkster-, kol-, kore- en pisblomme, de groete wollige keuningskeers mèt häör geel blomme, de geurige kamperfoelie en menta, de hiereleke fiejuulkes en lavendel. Alle witte sjèrremblomme, wie bereklaw hèt heer perreplukes en et groet hoofblaad, wat väöl langs et water greujt, neump heer perresolle.

Wèl eerebeize kint heer door de lekker vröchskes en de brómmele ouch, wijl heer die ouch mij je moot van weges te brieme. Veur nietele en distele wèt heer te waarsjouwe en duvelsgare in ziene klie heet heer dèks genóg verwins. Boe heer ziech gedeiltelek veur in ach nump en weer gedeiltelek gebruuk, is et duvelsvleis, naovenant ze eetbaar of vergiftig zien. Et aajt

[p. 103]

woort kernoeljes is door de Franse menu's verdronge gewoorde door ‘champignons’ en de meibottels door ‘morilles’. Jeh, es me van gewoen dinger get apaarts wèlt make, gief me al gaw ene vreemden drej d'raon. Zoe hèt allewijl Jenne en Nel: Jean en Corry, Puikes en Greet: Paul en Rita, Wöm en Meike: William en Mariette, Väös en Mechel: Servé en Mathiel. Van paosblomme höbbe ze narsisse gemaak, van peerdsroeze: pivoine en van strublumkes: immortèlle.