Prozawerken in Maastrichtsch dialect

XXXVII. Vogels.

Eederein hèlt van veugel. Ene vogel is tan ouch e kwik vief bieske; altied eve glad in z'n veerkes (es heer neet aon de ruzel is), aordig van kleur

[p. 95]

en sjoen van teikening. Mèt allerlei soort van zaank brink heer meziek in eus häöfkes en pareke, in bos en velder. Es nao de stèlle winter in et vreugjaor et jónk greun euveraal oetbot en de veugel daotösse fluite en zinge, piepe en kwinkeleere, dan deit us tat good aon et hart. Dat is 'n leefhöbberij.

Es me get leef heet dan gunt me-n-et geere alle goods, mer God bewaort alle veugel veur de leefhöbbers. Ze numme-n-em alles aof, boe heer et meiste op gestèld is. Ze sleete-n-em op in e kuijke, boe-in heer ziech koelek reure kaan. Ze hange-n-em in 'n benajde kamer, in d'n haven duuster of gans in de moer. Soms weurd heer geblind, getóp, gesnooje of geleewiek. In ei woord, ze zètte-n-em gans op zwart zaod.

De zaodveugel, die ziech et bèste laote hawe, deile-n-et meiste in dat tristig lot, de insektevreters, die toch kapot goon, komme beter devan aof. In et naojaor trèkke de veugelvengers d'ropoet mèt hun slaagnèt of springnètsje, mèt klippe en liemrooje, mèt reur- en lokveugel en dan weurde de klein zengers versjallek. De póppe of wat neet zink weurd zonder kompleminte et hart ingeduijd en de mieres in de vlöch gezat en aon de leefhöbbers verkoch. Wie mie de vogel in trèk is, wie mie heer weurd getrazjaak.

Ene nachtegaol kump in 'n kouw te zitte, die rontelum mèt dook is tougemaak, en in plaots tot z'n trillers en rollers in de blommegeur van de lentenach klinke, huurt me ze noe in e beruik kaffeeke, boe heer ene gewidde plafong bove zene kop zuut in plaots van de wijje starenhiemel. Heer krijg taan ouch veur z'n meujte 'n hel ei mèt gestoete besjute, get miereneier of ene meelwörrem.

'n Liewerrek, ene meelder, ene spriew en 'n kwartel komme in 'n ope kouw te hange. Wel kriege ze ene lap bovenin gespannen, totse hunne kop neet zouwe kapot vleege en 'n groos op te boojem, die veur 'n wei moot doorgoon.

Die ziech et meiste kaan verhäöge in de leefde van häören eigeneer, is 'n bookvink. De kleinste kuijkes weerde veur häör oetgezeuk en ouch zij deilt te ier mèt te doeve um op wedstrijd te goon. Dan weurd ze iers e paar weeke in de moek gezat. Veur dee neet wèt, wat tat is, wèlt tat zèGGe, totse häör al deen tied in d'n duuster zètte te moeke.

Op te bookvinkekonkoer kump ze dan weer ins in d'n daag en dan weurd mèt punte genoteerd, wieväöl kiere per vief menute totse ‘pink, pink, distrewiet!’ reup en of ze 't sjoen achterein deit, anders ontsteit dispuut t'reuver en vind t'n eine beter 120 kiere achterein es 140 mèt onderbrekinge. Sommige leefhöbbers vinde, tot 'n blin vink beter zink en strieke van hun leevelinge mèt 'n heit strikiezer de ouge veer good tou. Es taan de geblinde vink neet mie wèt, of et aovend of mörrege-n-is en in et midde van de nach begint te pinke, dan vinde ze dat fameus. In de lèsten tied weurde gein geblinde distrewies mie op wedstrijde tougelaote en mesjien zien de leefhöbbers hun eige ouge opegegange, wie ze eindelek mèrrekde, wie gemein ze handelde en tot väöl lui ziech stiekem veur hun in esse heele, umdat tie neet väöl goods verwagde van lui, die oet toeter plezeer 'n bies zoe kinne transeneere.

Fovètte, vinke, berrebkes, greunvinke, mieskes, geelgorze en pötters zuut

[p. 96]

me nog al ins veur de varjaassie in 'n voljèr zitte, en heij en dao tröf me ouch nog wel ins ene meelder aon, dee ‘Wilhelmus van Nassouwe’ begint te zinge, mer et noets wijer brink es t'n ierste regel.

Veugel in kuijkes begint me wie langer wie minder te zien, wie vreuger had eeder jong z'n greunvink of ze sijske of z'n vink veur de krök en besteide heer eine van z'n Sondagssent um e mäötsje kempzaod, vloerzaod of 'n tröske witzaod bij Pit-Nahon te goon koupe.

De veugel, die levetig voor moote höbbe, ontsnappe aon de leefde van de leefhöbbers, mer weurde weer op 'n ander maneer leef geduijd. Vluig enen iesvogel wie e levetig zjewielke euver d'n Eker of langs te Maos, dan weurd neet gerös, veur dat me-n-em beter kint bewondere, es heer opgezat, vol stöb en vleegesjeet op e paar sigarekiskes in 'n slijterij aon de kiekoet steit. Enen uil, dee noe persijs gei zjewiel is, kump ouch op zoen iereplaots aon d'n eine kant en aon d'n andere ene verruzelde sperrever mèt 'n opgemaak stök mösj in z'n klawwe. Ene raof en 'n eekster komme beter devan aof. Es tie hun vleugele getóp höbbe en op drei Vriedage achterein et veemke gesnooje kreege, dan mage ze door et hoes huppele en probeere um te klappe.

In eeder geval doen dat te lui beter, want es me zeet van e keend, tot et klap wie 'n eekster, dan zeet et mie es Annik of Zjaak. Steult et wie ene raof, dan hink me dat neet aon de groete klok, mer es et zink wie 'n liester, dan is tat get anders.

Nog versjeije eigensjappe van veugel weurde aon de lui tougekind. Zoe kaan eine tegeliek zien: zoe gries wie 'n douf en zoe dôûf wie 'n kwartel, heer kaan loere wie ene sperrever en doorsloon wie 'n blin vink, zoe stom zien wie enen uil en zoe zaat wie 'n snip. Zellefs 'n hóp en ene reiger kaan debij te pas komme. 'n Aw taatsj kaan nog 'n snip tebij zien. 'n Kwispelkónt van e keend is ene kwikstart en daobij nog zoe nöGGer wie e vinkske.

Wie 'n taatsj in et Hollands hèt, wèt t'n doezendste maan neet en dee ins wouw enen Hollandsen tema make euver eus veugel zou dèks al lang raoje, ie heer wis, wat ene kweeker waor en ene kókkelevie, 'n regemösj, e wientepperke en ene sjouweveeger, ene kroenekraon en ene merrekof, 'n däölke en e koetsjke. Wie zou heer vertaole, tot ene sjouweveeger in e spongaat getummerd had en tot zien kakjonge al vlök gewoorde waore? Of tot ziech boeg in de loch twie steinbök gebeursteld hadde, tot eine op te straot veel en de krejemarsj geblooze had?

Eeder, dee väöl van veugel hèlt, zaog ze toch et liefste in Gods vrij natuur bewege. En al deit t'n eine of t'n andere al get sjaoj, alles is toch ouch neet veur de lui allein gesjaope. Es ze gevange zien, koste ze ouch sent. Mer, me heet good preeke veur d'n uil en opplakke: ‘Spaar de vogels’. Dee d'rop tèlt, tot te leefhöbbers ziech t'raon steure, maak ziech blij mèt 'n doej mösj. Ze laote-n-em nao de koekkoek loupe.

Wat heij veur good doed is, dat is te groete peerdsraof. Veur daartig jaor zang me dee nog al ins rondstappe euver et veld, mer dee is in Europa haos gans oetgeroejd. Jong raove zien veur väöl lui e welkom peuzelke.

Van vreem veugel blieve de naome wied etzellefde, allein ene stroesvogel drejt me heij um tot ene vogel-stroes.

[p. 97]

Veer kinne de veugel neet loslaote, zonder d'n have vogel eve bij ziene vlörrek te pakke, dee me fleermoes hèt. Es ze in de sjiemer oetkump gefladderd, zinge de kinder:

Fleermoes

Kom toes,

Iech zal diech e bèdsje make
Van twie gesjäörde lakes.

Kump ze per ongelök get kort bij, dan weurt ziech keekenteere gaw ene zakdook um de kop gebonde, want ze zou hun ins in de haore vleege, mer noe vluig 'n fleermoes liever euveral anders es op e keend ziene kop. Väöl mie kans heet me, tot ziech twie hagenaadsjes onderein in de haore vleege, want koed deit et bieske gaaroet neet. Wiste de lui beter, wie ieverig ze zjus jach maak op te uilkes, boevaan de wörrem in de appele en pere komme, dan leete ze häör geere ongemeujd.

In de geng van eus mellegerberreg hous nog e gans apaart soort, mèt 'n neus wie hartenaos. Väöl zien 't ers neet mie en, es tie oetgeroejd weurde, zien ze nörreges mie in de wereld te vinde, want ze zitte heij mer allein. De gelierde lui kinne ze es ‘hoefijzerneus’, ene naom, dee ze neet bij us gekrege heet. Et gief ziech twie soorte, prónt wie bij de lui: groete en kleine.