Prozawerken in Maastrichtsch dialect

XXXIV. Geiten, varkens, konijnen.

Noe veer van d'n os op t'n ezel kinne valle, springe veer mer van d'n ezel op te bok.

Ene geitebok steit neet erreg in de geur bij et publiek (en boksboene mèt geitebóch ouch neet). Me zeet, tot heer stuut en zwèt en stink en tot sommige lui dat ouch doen: mèt eur permissie.

Tot enen awwe bok nog geere e greun bleedsje lös weurd em neet koelek genómme,.mer es eine de bokkepruuk opgezat heet is tat minder gewins. Gierebök en bokkeneeze zölle iemes neet euverlaoje mèt leefenisse en enen onbeleefde mins is en blijf ene bok. (Zouwe ze mesjien daoveur de Bokstraot höbbe aofgebroke?) Ene bakkebaard hèdde me, wie et mode waor, enen harikater, wat tan eigelek ‘Henri IV’ mos verbeele. Op bokkepu hadde de lui et ouch al neet erreg stoon, veural neet op wat t'rop löp es et geine bok is, want te lebendigen duvel weurd ummers temèt aofgesjèlderd.

'n Gooj honderd jaor geleije had me 'n sósjeteit, die veur hun ammuzemint op ene bok gónge rijje, mer boe de bokkerijjers naotou rijde, dao krejde dèks genóg te roejen haon oppe taak en verdwene de boere hun spaorpöt. Wie de bijdragende lede van die bende zoelang gerijje hadde, totse op et raad kwaome te liGGe um geradbraak te weurde of hadde goon rinksteke mèt hunne kop door 'n ströp, toen woort op et lèste de bok van de bende ouch levetig verbrand.

De bok z'n vrouw gief geitemèllek. Ze is väöl fatsoeneleker es häöre maan. Ze sjijnt nog al löstig van aard te zien, want, es e meitske väöl giechelt, weurd opgemerrek, tot ze lach wie 'n geit, die brómmele kwiet weurd.

Ene sjaopebok is geere gezeen, veural es hamelsvleis in de reubesop. Anders weurd heer noets ‘hamel’ geneump.

Ramme en ooje kinne veer neet; et is heij mer de sjaopebok en et sjaop ‘tuut cours’. De kinderkes van de sjäöp heite lemkes, en veer höbbe heij

[p. 88]

in vreuger iewe ins ene bissjop gehad, dee zeker op ze Mastreechs Lemme hèdde, want in et Latien neumde z'em Agnus. Deen hèllige maan heet toen langs et Vriethof et kloester van de Witte Vrouwe gestiech. Et ‘claustrum’ stónt toen op tezellefde plaots, boe tegenswoordig te sjelleme en spitsbove achter sloot weurde gezat, naomelek in et poliessieburoo. Wel e versjèl tösse 'n begijn en enen deender, en, es bissjop Lemme et hoort, tot ze zie kloester zoe hadde veranderd, dan zag heer, totse heij zeker van e raozetig sjaop hadde gevrete.

Mer ver hadde-n-et euver sjäöp, en noe zien de kuusjkes aon de bäört. Bij de verrekes komme versjeije titels veur. Me onderkint ze es biere en zooge, breulinge en sjeutelinge, baGGe en speebekskes. E bekske, wat nog neet gespiend is, maag op eeder gooj taofel komme, veur de res duijt me ze in hun kot. Mer, e smerig hoeshawwe is ouch ene verrekesstal en boe et erreg malpropel is sprik me van ene zwijneboel.

Aon 'n Mastreechter spijslies brink et verreke allerlei lekker bufkes bij. De Mastreechteneer hèlt wel van de verrekesstreek, zellefs weurd beweerd, tot heer in e komediestöck nog wel ins geere get van et verreke heet. Op euzen teleur zien veer mèt smaak e stok van de sjink of te rokkelaoj. Gepeerzde kop en huidvleis is neet te versmieje, al zinge de sjintonge:

Huidvleis van de boer,
Et zien gekabde pieringe,
Flets et tege de moer.

Laot m'et mer oetsjelle veur: ‘hawt em in de gater’. Al wandelt et in de zomer van d'n eine kiekoet nao d'n andere en zeet et ampassant te lui goojendaag, al moot ouch dèks et gans hoeshawwe nao väöre loupe um et vas te hawwe, es et steit te bubbele umdat 'n kaar langs veurt, et kaan toch lekker zien. Zoe sjimpe ze ouch op te gepeerzde kop, tot et malleber is, mer ze höbbe toch geere zoe'n plak tösse hun botram. En es et per ongelök neet gats is huurt 'n doorrege stök piekelspek in et zoermoos en in de ertesop ene poet en 'n hemke. Veur te brooje nump me geere kortelètte van et steelke en bij de botram e stumpke leverweurs. Kroepoet en ballekebreij raak oet te mode. Euver et algemein höbbe de lui liever, tot et verreke in de derrem zit es tot te derrem in et verreke zitte. Is et einmaol geslach, dan is et aal good wat t'raon is; nao z'n doed deit et 't mieste däög, wie ene gierigaard ouch. De kinners bewere, tot et spek van e gebrand verreke lekkerder is es tat van e gebreujd, mer veur get sjoens kump et gaar neet in aonmerreking.

Verrekesuigskes zien zeker gein van de zeve sjoenhede. Is et hiel sjouw, dan is et zwijnerij. Veur de mieres beuk ene slechte zenger wie e mager of e sjeel verreke.

Iemes is zoe lui, zoe madzjetig, zoe vèt, zoe onnöttig, zoe smerig, zoe stom wie e verreke; zellefs wie et achterind van e verreke, wat nog erreger is. ‘Heer is zoe zaat wie e zwijn’, zeet me, en es zoe iemes et te bont maak, weurd er in de spekkamer gezat. Heet eine get in de gater, wat em geit, dan zèGGe ze, tot em z'n neus krolt wie e verreke, wat vreutele wèlt.

Zien ein häör kroezele mislök, dan weurd opgemerrek, tot häör haore krolle wie ene rechte verrekesstart. Smeert ze dan nog get veerevèt t'rin

[p. 89]

um ze blinketig te kriege, dan is et hielemaol ‘louwlone’. Dreug ze ene nuijen hoed op 'n aajt kleid, dan steit tat wie 'n tang op e verreke. Kump et veur, tot ene rieke e vèt bäönsje nog krijg, dan sjimpe ze, tot e vèt verreke z'n vot mèt boter gesmeerd weurd. Sjókkeere ze op eine, tot er zeker achter d'n troog oetkump, dan wèlt me neet rechoet te kinne geve, tot heer e verreke is.

Zoud geer wèlle geluive, tot tao spekslachters zien, die 'n haaf verreke slachte? De ander hèllef weurd tan zeker nog get gemas veur later.

Um et spek sjoen doorrege te kriege laote ze de verrekes bij et maste de ein week vaste en de ander week völlig vrete, zoe wissele ziech te striepe mager en vèt et bèste aof.

Geregeld heet eeder koejong al ins aon 'n slachtersvrouw komme vraoge, of ze ouch verrekespu had, en, zag et mins te goojer trouw ‘jao’, dan vollegde gemeinelek t'rop: ‘dan zölt geer wel lestig in eur sjeun komme’, mer dèks genóg heet te medam 'n ander antwoord gereid en moot ziech te strabbender d'n heere aof make, wèlt heer ze neet oetgesmeerd kriege. Van ene Waol, dee e persesverbal gekrege had, umdat zenen hond e verreke gehete had, weurd vertèld, tot heer ziech veur de rechbank alzoe verdeidigde: ‘Menhier de rech’, zag heer tege de rechter, ‘par exemple, geer zeet teen hond en iech bin dat verk. Es iech noe toujour, toujour kwaom knor-knor doen aon eur gaat, zoud geer miech tan neet biet?’ De maan kraog geliek; zoe get deit ziech ouch neet. E verreke kaan dweers zien. Trèkst'em aon z'n oere, dan löp et achteroet, trèkst'em aon zene start, dan wèlt et veurroet. Dat zuut me dèks genóg 's Dinsdags oppe Merret aon et Stadhoes.

Tot veur innige jaore had me de Verrekesmerret boe noe et Lakeweversplein lik en in de Maos laog et Verrekesweerdsje. Dao-op greujde zoeväöl wisse, tot te opbrings taovan genóg waor um de gemeintekas te völle, zoedat te aw Sint-Pieteneere gein belasting hoovde te betaole. Veer höbbe ouch nog et Breulingesträötsje, mer dat lievert allewijl neet mie väöl op.

‘Wie dan gezag is’, zèGGe de klappeje, höbbe veer heij enen Ezelemerret en ene Verrekesmerret gehad. Dao besteit nog o.a. de Zwaonegrach. Bès meugelek, tot tie häöre naom gekrege heet, umdat vreuger ouch zwaone d'rop gezete höbbe, mer dat wèlt niks zèGGe, want tan móste in et Kattesträötsje ouch katte gehous höbbe, op te Kommel kommele gezete höbbe en in et Viefhieringesträötsje 'n familie van die piekelbieskes. Zeker is et, tot te mieste straote hunne naom gekrege höbbe nao 'n hoes, wat zoe hèdde en in die straot of op t'n hook laog. Van sommige kaan me nog te gevelstein zien, wie op t'n hook van de Koojstraot en van et Kattesträötsje. Zoe zal et ouch wel gewees zien mèt te Kapoenstraot, de Wolfstraot en et Eekstersträötsje. In de Hondstraot woende wel hun, want tao laoge vreuger de kennels van de graof van Waldeck-Pyrmont.

Langs te Wallemoer van de Pieterstraot nao de Zwingelpöt hèdde-n-et te Kenijnsberreg, en al is tee naom verdwene, kenijnspiepe höbbe veer nog mie es teväöl. Ene kenien is 'n hiel taam bieske, al heet me ouch wèlle, want es ene zachzinnige mins ziech koed maak, dan zeet me: ‘er

[p. 90]

is zoe giftig wie ene wèlle kenien’. Es tee ziech ouch al giftig maak, dan riech heer nog neet väöl koeds oet. De mindere maan, of, wie dee allewijl mie betiteld weurd, ‘de economisch-zwakke’, heet altied e zwaak gehad veur kenijns en mennige moor of remmeleer woort veur de kèrremes opgezat um te maste, etzij op zolder of in de kelder, op steiweeg of zellefs onder et bèd, mer dao preuf me toch niks van op 'n kenijnspartij, zellefs neet es e paar taakhaoze mèt gestaof zien. Tot ene kenien mèt kèrremes op taofel zien moot bewees ziech nog ierdaogs, wie 'n vrouw tege de ander zag: ‘Jao, Berreb, ene kenien moot iech höbbe, al mós iech mene struzak nao de lómmerd bringe.’

Et vel is ouch nog ze geld weerd en es Morits door de straot löp te keeke: ‘kenijns-fjel!’, dan zuut me van alle kante de lui bijkomme mèt te pèlsjeskes van menier Hans, dee ondertösse gedöldig in d'n azien lik te wachte of aon de vinster hink oet te vreere um tot e lekker bufke geprepareerd te weurde.

'n Tien à twintig jaor geleije had me kaffee's, die de naom hadde van lekkere kenien te lievere en dat tao nog al get peursikes gegete woorte zaog me o.a. in de Viefhieringestraot, boe in 'n zaak mèt witten Donderdag te rije gestruibde kenijns oetgewinkeld hónge van op te grond tot aon de ballek.

Veer zien noe zoe get van de bieste op veer pu aof, die es hoesdiere gekind zien, mer dao deit ziech nog e kurjeus geval veur en dat is, tot ze veur de klein kinder haos allemaol enen andere naom kriege. Kump 'n moojer mèt häör meideke op t'n errem bij 'n kooj of e kejfke, dan zal ze nog vraoge: ‘boe's et kejfke?’ of ‘wie deit te kooj?’. 'n Ander woord es te bies häöre naom zal ze neet neume. E kaaf blijf e kaaf en 'n kooj 'n kooj. Gaans anders is et, es ene vajer mèt zene bengel op t'n errem bij e peerd kump en de bies ins op t'n hals of 'n bats klop. Dan vraog heer prónt wie et tan klink: boe's te baj, menneke?’

En zoe sprik eeder tege de kleinsjes van e metteke, e sikske, e miemeke, e wouwke, 'n henske, e pieteke, de weelekes, de roekskes, et kuusjke. d'n annik, d'n i-ao, de kókkelenhaon, de kókkepel, al naovenant ze bleffe of mawwe, piepe of ‘annik’ roope of wel wie ze aongeroope weurde, wie de geite of te kenijns. Kókkepel maak te oetzondering op te regel. Zoe veer es me wèt kókkele die neet en dee ze vange wèlt reup neet t'rop.