Prozawerken in Maastrichtsch dialect

XXXIII. Runderen, kalveren, paarden.

Noe steit wel bove dit artikel: ‘Van stad en lui veur 50 jaor’, mer veur de varjaassie zölle veer et noe ins höbbe euver bieste en plante, euver vie en gevöchelte en veugel, buim en struuk, vröchte en fruit, gemeus en greuntes, vès, insekte en ongesiefer. En dat boeveur? Umdat, jaommer genóg, eus jong lui wie langer wie miejer beginne eus aw eige taol te verbastere mèt allerlei vreem wäörd en verhollands Mastreechs.

Zoudder wèlle geluive, tot ein van dees daag ene jongemins neet wis, wat 'n sjroet waor en 'n jong juffrouw gein aomezeike kós? Et eint hèt allewijl kalkoen en et ander deftig miere, wie labberdaon landonie is gewoorde en gepeerzde kop preskop. Daorum is et ins good, totse zjus tie wäörd weer ins onder hun ouge kriege, die veural mèt et Hollands e versjèl make en karakteristiek Mastreechs zien.

Laote veer ins beginne mèt et vie.

Meint geer, tot ene rindsslachter vie zag? Dee zag bieste en e speebekske is gein bies, dat is e klei verreke.

[p. 85]

Enen deur is wel 'n bies, al hèt heer allewijl mie ene stier. E peerd is ouch 'n bies, mer es et geslach weurd neet mie, want ene peerdsslachter is nog lang geine biesteslachter. In de wandeling neumde ze bieste aal wat heures dreug of ze kriege moot en bij et rindsvie behuurt. Zoe is ene geitebok weer gein bies en e kaaf mer haaf.

'n Kooj sjijnt wienig benöl te höbbe van vreem taole, want es ene Mastreechteneer slech ze latien sprik, dan zeet me, tot heer dat kint wie 'n kooj Spaons. Wat ze beter kint is häör eige kaaf lekke, want e kaaf is nog et keend van 'n kooj en moot tege enen os nónk zèGGe. Wie geer wèt, gief ze mèllek op ene mèllekbong en es tie mèllek wel ins get blouw oetzuut, dan is et ers zeker van 'n blouw kooj.

Zoe lang de bies nog gans is heet ze mer eine naom, mer is 'n kooj geviedeld en gestökkerd, dan krijg ze allerlei lieleke bijnaome, wie: lómmel, sjeel, pans, moes, menningsvaat, geelhaor en plattedun. - Plattedun? Of et 'n mager jongdochter is. Ze weurd ouch wel ins oetgemaak veur tuijkesvleis, pees en zeene of lapleer.

Entans et Mastreechter lapleer waor wied bereump. Dat ze et wel ins sjagrijnleer hèdde, kwaom mie door de sjeunmeekers, die dèks te sjeun te ing maakde. Eus Lurestraote en de Luregraof höbbe eigelek hunne naom nog aon et lapleer te danke, want tao woort et vel van de keuj bereid, mer 'n eigeleke Koojstraot höbbe veer ouch en die deit zeker neet onder veur de Amsterdamse Kalverstraot, want kaafvleis is mer haafvleis. Toch is ene kallefsboog neet te versmieje, zoe min es ene kallefskop in zjelei en zeutselkes. Lever-en-poet mèt get olie en azien, peper en zaajt is 'n aw ech Mastreechter traktaassie.

Es z'n meer al neet te gelierd is, is e kaaf ouch neet van de slumste, veural es et nog neuchter is. Steit eine debij te loere wie e kaaf of wie e kaaf-Mozes, dan beduijt tat, tot heer neet van et nöGGerste is. Ene lummelechtige jong vind me nog e kaaf en kaverleefde weurd ouch nog es kinderazje besjouwd, al sleit ouch et hart van de desbetreffende jong lui wie ene kalleverstart.

Es destijds ene boer e Kempes kaaf nao de stad brach, droog heer dat vas op zene rök, want, es te kinder kejfkevèt speule, dan hink et eint nog et ander um de nak. Wel zaog me ze nao de Merret komme mèt e kejfke op 'n kroukaar. Mèt truwèsse waore-n-et kop en start aoneingebonde en zoe sjörregde z'et oore wied. Gelökkig veur de kaver is tie maneer van verveur verbooje en noe zuut me ze op hun plezeerreis nao et slachhoes proper neve de slachter op te boote zitte es ze neet achter em in et weegelke stoon. Enen deur mós gespazeld weurde; dee liet neet mèt ziech speule.

Et peerd sjijnt altied väöl indrök gemaak te höbbe, want allerlei dinger, die zwoer en fors van veurkomme zien, höbbe de bijnaom van ‘peerds’ gekrege, zoe wie: peerdsroeze, peerdsneut, peerdsraove, peerdsboene, peerdspu en peerdsoug (e stök van f 2.50) en dan heet me nog peerdsviege, wat e bezunder dik soort is. Dao woort gesproke van e peerdsgeweld, 'n flinke juffrouw is e vrouwmes wie e meulepeerd, löp ze evel waggelenteere, dan is et e sjoggelpeerd, mer dans ze onbehouwe, dan zeet me, datse häör echterste de loch in gooit wie 'n akkermeer; raak ze daobij boete-n-aosem, dan hèt et, dat ze kuimp wie 'n aajt peerd.

[p. 86]

Enen achkentige boer is ene boerenhings of wel ene karenhings en wat klophingste zien, kint ger wel raoje.

Mer neet allein et veurkomme van de bies, ouch z'n kwaliteite deene bij vergeliekinge, wie z'n vlökheid, zenen appetiet of wel zenen toustand. Me wèrrek, trèk, tramp, zwèt, heet honger of doors allemaol wie e peerd. Me heet geloupe wie e pospeerd. Ene kribbebieter van ene maan gief z'n vrouw sleeg wie 'n danspeerd. Zeet me van iemes, tot et 'n aw krak is, dan is tat zjus gei komplemint. E mager lijndrieverspeerd is e reipemagezijn, 'n karkas of ene knookekerrelejong.

Et landbouwersspreekwoord zeet:

'n Vrouwmeshand en ene peerdstand
Moote noets stèl stoon.

en:

Dee mèt e peerd umgeit, geit mèt zene meister um.

‘E blind peerd deit gein sjaoj d'rin’, zeet me, es me van 'n kaal gemeubileerde kamer sprik of van e slech gefoerneerd betikske.

E peerd sjijnt ouch al ins benajd te druime, want et gebäört wel, tot ene peerdsknech et smörreges naat vind van de benajde zweit en dan zeet heer, tot te bies et nachzweit gehad heet en heer hink twie euverkruuzde brikke aon de ballek op um...... jeh, um de koej geiste aof te were, die snachs te peerd plaoge. Es veer zellef zoe geplaog zien gewoorde, dan heet us get bezwuurd en veer zèGGe, tot us te maar heet berijje en enen Hollender klaog tan, tot heer de nachmerrie gehad heet.

De bies heet ouch te apaarte ier, 'n eige kèrrekhof te höbbe, de peerdskoul. Dao weurd et begraove es et oetgejoecheld is, teminste es veer neet zellef te funksie van peerdskoul vervölle en d'n awwen hodju in de vörrem van ‘delicatesse’ in euze mond stoppe, in plaots van in de grond. Et ezelke en dee demèt veurt weurde altied es gebreurs aongesproke. Gooje morrege same’, klink et, es me de voormaan mèt zene kammeraot tegekump, mer dan heet tee zien antwoord gereid en zeet tege d'n ezel: ‘Broor, de familie zeet goojen daag’.

Es laankoer, zjus wie zene baas, et verdrejt um dinger te doen, boeveur heer neet gesjik is, dan vinde ze dat van zene meister hiel slum en van häöm hiel stom. Wèlt heer gein kunste make of aan wedrenne deilnumme, dan beweert me, tot heer köpsig is en is ene mins apaart köpsig, dan weurd tee veur moelezel oetgemaak.

Mèt alle gedöld trèk broor z'n laste. Et geit wel stepke veur stepke, op z'n èllef en daartigste, mer et geit toch gestiedig door en daodoor verklaort me ouch ene mins, dee ummerdoor aon de slaag is, veur ene wèrrekezel. Van ze gedöld is bij de lui neet väöl te speure, es t'n eine ziech ins op t'n andere leune liet, want tan zeet tee seffes: ‘meinste, dat iech geweend bin, enen ezel te drage?’ Dao kump te familietrèk weer bove.

Van ene gaodsblok, dee mer op alles jao en nein zeet, zèGGe ze, tot heer debij zit wie 'n ezelke, wat jao knik, wie me ze wel zuut bij kinderspeulegood op rölkes.

Gaof eine in d'n awwen tied op t'n doer väöl sent oet, zonder dat me de herkoms tevan kós snappe, dan woort onderein gekonkelfoes, tot heer zeker 'n ezelke-sjiet-geld had, mer allewijl zèGGe ze: et is ene smokkeleer.

[p. 87]

Dao weurd nog al ins beweerd, tot enen ezel, dee et te good heet, op et ies geit danse, mer dan sjijne de ezele van de lèsten tied neet mie zoe bretsig te kinne weurde, want in gein jaore heet me mie ene veerveutigen ezel z'n kabriejoele zien make op et ies. Aocherrem, ze zien allesbehalleve bretsig allewijl. Noe de peerd en de ezels door de ‘rijksveevoederdistributiecommissie’ op törref getrakteerd weurde, vergeit hun de brets wel en höbbe ze väöl kans um tot fomme-fabrikante gepromoveerd te weurde. In kort krijg zeker eeder grijske e kolebekske onder zene start, um de brandstoffe neet te laote verlore goon. En boerum neet? In de woestijne kooke ze wel op gedruugde kemelemès um de gaas te spaore en ene kameel weurd neet ins mèt törref gevoord.

Vreuger moote väöl ezele in Mastreech gewees zien, want me heel heij ene spesialen Ezelemerret t'rop nao. 'n Ezeleweegske hadde ver ouch op St. Pieter. Boe noe de Keuninginneweeg löp góng iertijds e smaal pedsje nao bove en van Slavante haolde ze mèt 'n ezelke et water aon de Maos, wat ze bove nudig hadde.