Prozawerken in Maastrichtsch dialect

[p. 81]

XXXII. Kanaal en Maas.

En Pierlala laog in de kis
Al sints versjeije jaor.
Toen kraog heer hiele groete...... (wat t'rop rijmp)
Toen sprong heer gaw op, dat is klaor.
Mèdein keek heer ins in et rond,
Noteerde ziech ins ter deeg,
Wat heer al zoe veranderd vont bis.
In eus good aajt Mastreech. bis.

De Bokstraot is noe gans eweeg,
Dao lóp noe et kanaal,
Dat maak eus errem Maos gans leeg
En wie 'n göt, zoe smaal.
De sjeepvaart t'rop is intressant,
Ekspeditörs mèt mach......
Mer die stoete minnige kier van waal bis.
Mèt hallef of gaar gein vrach. bis.

Zoe zonge veur 'n fieftig jaor de Mastreechteneers e leedsje van enen onbekinden diechter, boe-in ene zekere Pierlala alle groete veranderinge opsomde, die in d'n tied te stad had ondergange.

Es Pierlala noe weer ins nao fieftig jaor oet z'n kis kroop, wat zou heer neet allemaol te bezinge höbbe.

Veer zien al aon eus twiede gaasfabrik, aon eus derde nuij poskantoer, aon eus veerde nuij staassie, aon eus veer en daartigste nuij sjaol (behalleve 'n nuij muzieksjaol). Straote komme mèt et jaor bij. Dat evels 'n straot van et aajt stadsplan verdwijnt, gebäört zelde. Wel is al ins ein verbreid en 'n ander van naom veranderd, wie de Hierestraot en d'n Anker, mer de Bokstraot is verdwene, te zèGGe, de naom gaans en de straot haaf. De euvergebleve hèllef hèt noe deftig te Kesselskade (in 't begin zachte de lui: de Kesselskadee!).

Kwaom me de Maosbrök aof, dan had me rechs langs te Maos te steine wal, zjus wie detegeneuver noe nog in Wiek, en dan kwaom de Bokstraot. D'n aofgebroke kant vertuinde niks bezunders. Dao woende ene kopersmeed, ene koutseverheurder en modemeekers of ene winkeleer, prónt wie in alle ander straote. Aon de Honderstraot laog e soort plein, boevaan me nog eve veurbij die straot te verbreijing zuut. Dat waos t'n opvaart nao de groete Maosmeule, die tougaank had mèt 'n poort. De meule laog nog e flink stök wied in de Maos en deilde de Green, et sjèlderechtig eiland mèt z'n zwoer buim, in twie stökker, de kleine veur en de groete Green achter de Meule. Veurbij de Meule begós te Meulewal en aon de Maoskant tegeneuver de Kleine Grach et Bad, boe de greunteboere van St. Pieter mèt hun pónte aonlachte es ze mèt hun waor nao de Merret kwaome. De lui zachte, dat et tao snachs spookde. Aon de Sint-Teunisstraot góng me de Meulewal aof en de Biezewal op. Dao wees me de plaots aon, boe de Iezere Juffrouw zou gestande höbbe. Op te plaots van et Papierfabrik laog ene groeten hoof: de bongerd van juffrouw Ruyters.

[p. 82]

Wie ze de Bokstraot gónge aofbreke, wouw eine neet oet z'n woening. Mèt e geweer dreigde heer eederein, dee binne dorref te komme, mer wie de wèrreklui onder z'n veuj de grond weg begóste te graove tot zene kraom bouwvallig woort, besloot heer dan mer liever te verhuize. Tot twiemaol tou woort beweerd, dat te grondwèrrekers ene sjat hadde gevonde, dee verdonkeremaond waos gewoorde. Et hèt dèks ouch al gaw ene sjat!

De sjeep, die in et begin op et kanaal voore, waore zeker mer de hèllef van, die van allewijl. Mèt gemaak gónge e paar Braobantse klompe tegeliek in de sluis um gesjöt te weurde, terwijl me vandaog t'n daag iezere motorsjeepe zuut, die persijs tösse de sluisdeure passe. De sjeepvaart op te kanaal, die vollegens Pierlala toen spottenderwijs ‘intressant’ geneump woort, maag allewijl tot aon d'n oorlog zeker intressant geheite weurde, want jaoreleks passeere doezende sjeep en boote. En zeker neet mèt haaf of gaar gein vrach.

Sloog me links aof es me de Maosbrök aofkwaom, dan góng me onder 'n poort door en kwaom me op et Kolebad tösse de Maos en de Wallemoer in. Dao had me de groete magazijne van de badraove - zoe woorte toen de treffelekste kolekouplui geneump - en ouch zaote dao vrouwlui, die de klötsjes en et gruus in et klein verkochte. Góng noe e jungske veur z'r meer veur vief of tien sent kole hoole, dan reepe z'em aon: ‘Kom heij, menneke, iech gereef tiech good’.

Umdat te kole en de lui doorgaons zwart waore en op et Bad hun kommers dooge, waore ze mèt te naom badraove geduip. Later góng de naom euver op te losse wèrreklui, die nog altied in de naobersjap van de Brök ziech ophawe en die vreuger ouch tao te vinde waore es te kolesjeep van de Luiker koule kwaome en gelos móste weurde. Zoe vertèlde ins enen awwe Mastreechteneer, dee nog es aonkommende jong veur z'n meer de kole góng hoole bij de badraove op et Kolebad: ‘Jeh, jeh, in de goojen awwen tied kós me nog kole veur z'n sent kriege. Mer allewijl? Kom neet! Noe Zuid-Limburg eiges 'n haaf dozijn koule heet en doezende Limburgers kaolpötters zien gewoorde, krijg me twie ummerkes in de week of gaar gein’.

Aon Slevrouwepoort vertrok geregeld te trèksjuit en ouch te boot, of, wie de lui in et begin tege de stoumboot zachte, de ‘vapör’, en aon et parek, tegeneuver de bastion, dee haaf in de kanaal lik, woende de bröGGewachter onder de lèste buim van de kastanjelelaon. Aon de bloodbak van et aajt slachhoes, boe d'n Eker onder de kanaal doorgeit, hóng 'n bel, die gelojd woort van aon Slevrouwepoort um de bröGGewachter te waarsjouwe, es e sjeep in aontoch waor en dan drejde dee de brök ope, die van de Parekweeg nao de Zwaonegrach laog en boe et kanaal nog hiel smaal tösse dobbel mör mèt enen èllebaog nao St. Pieter op leep. Et kanaal waor dao vreuger zoe smaal en hookig, tot veer ins ene lijntrèkker, dee aon e sjeep trok, in et veurbijkomme hoorte moppere: ‘Die zijn vader en z'n moeder vermoord heeft is nog te goed om 'n schip door Maastricht te trekken’.

Veur d'n ingaank van et parek laoge steine aofritte nao de Maos. Dao lachte de bootsjes aon, die van Vinlo kwaome en langs et parek hèdde

[p. 83]

de strourn de ‘Baojmaos’, umdat ze dao de peerd, leete baoje. Veural Sondagsmörreges waos et tao drök, es um acht oore al de peerd van et fabrik van Regout nao de Baojmaos gónge mèt te voorlui d'rop. Dat waos toen 'n ganse kavalkaad, die in et water terech kwaom.

Op te Maas, aon de Wiekerkant, boe et aajt gedeilte van de ‘Céramique’ oetsjeijt, laog et houte badhoes, wat ziech ouch wel ins van tied tot tied verveelde aon z'n ankers en dan veur de verandering ins te Maos aof kwaom gelaveerd en tege de erreke van de Brök góng liGGe.

Es te boot te stroom op kwaom, móste ze nog e peerd teveur spanne en zoe woort tan ouch et zwerrevend badhoes mèt twie peerd weer nao z'n aw plaots trökgesleip.

Langs te Wallemoer van aof Slevrouwepoort tot aon de Zwaonegrach leep 'n dobbel rij buim en veur dat et Stadsparek aongelag woort waos tao de geprefereerde wandelplaots van de Mastreechteneers. Aon et ind van de alleij waos te Sjineese brök euver d'n Eker geslage en daoeuver wandelde me St. Pieter op. Et later parek waor iers neet groeter es van aon d'n ingaank tot en mèt te weeg, dee vas achter de tent löp. Väör op te Maospunt stónt et huiske, boe me de kaarte veur de boot mós numme en achter de tent lange nog get vestingmör en grachte, die et gans terrein van aon de Maos tot aon de Kómpe völde. Dao laag ouch et ‘pepèrre zölderke’, boe me ziech swinters mèt sjaarserije ammezeerde.

De Maos zellef en häör breurke, d'n Eker mèt tee z'n haaf breurke de Zooj, kwaom de stad geregeld bij hoeg water bezeuke. Es et groet water waor, stónt Slevrouwestraot, de Steinebrök, de Taofelstraot, de groete en klein Lurestraot, de Luregraof, de Witmeekersstraot (tot aon de Kapoenstraot), d'n Heksenhook, de Pieterstraot en de Heijestraot enen have meter onder water. Ouch kwaom de Maos door et Waterpeurtsje in Wiek op, de kelders leepe vol en 'n deil van de Rechstraot en de Hoegbrökstraot stónte blaank. Zellefs te staassie woort ins onder water gezat. Op te Boschstraot kwaom de Maos tot aon St. Mathijskèrrek en dan woorte de wèrreklui mèt kare euvergehaold.

D'n Eker euverstruimde ins et pas aongelag Villaparek en zat ceder villa op 'n eilendsje, tot groete verrassing van de nuij villabewoeners.

In de tachetig voore ze mèt puntsjes door de geneumde straote um de lui et broed te bringe en in Lummel en Heugem zaote de boere mèt hun bieste op zolder. (Wie ze die d'rop höbbe gekrege is e raodsel, mer neet onmeugelek, want in Wiek kroop ins e brouwerspeerd te zolder op). In de stad woorte dan langs te hoezer, boe et water neet te hoeg stónt, planke gelag op tonne en kiste en zoe onderheel me de kommunikaassie. Et liekende dao swinters wel op klein Venetië, veural es saoves nog 'n muzikaal familie in de Koojstraot ‘“serenata”s’ gaof. Et waos hiel aordig veur te zien, mer es et water eweg waor, móste de lui mèt sjöppe ene voot hoeg te sliek van de vloer steke. Dat vonte ze minder aordig. Ouch waore dan d'n eine de pu onder z'n taofel oetgeweik, zoedat et blaad plat op te grond lang mèt t'n Herrense kies onder de stöllep nog t'rop. Enen andere waore z'n bökkeme weer goon zwumme en hadde de weeg van de Pieterstraot weer trök nao de zie gevonde. Weer enen andere, dee trouwe

[p. 84]

mós, kwaom in ze broedspek op stelte de Heijestraot aofgezat en de wach van de St. Pieterskazerne begós per kamiong, de runde.

Boe d'n drif neet te sterrek waar ammezeerde ziech te jonges op et water. In tonne en koepe, op kelderdeure en lèdders mèt planke d'rop zaog me ze rondlaveere, en es tan mer eine umsloog waos tat 'n apaart vermaak veur de bewoeners van de ondergeloupe straote, die niks beters te doen hadde es oet te vinsters van de ierste staassie dat waterspeul te besjouwe. Op te Maosbrök stónt et tan ouch zwart van de lui, die loerde nao al wat naom had, wat te stroum kwaom aofgedreve en ampassant keke ze ouch ins nao de katte, haoze en kenijns, die in de hoeg buim van de kleine Green gevlöch waore en dao mer gedöldig móste wachte tot et water gezak waor.

Sints de Maosmeule aofgebroke is en de groete en kleine Green aofgegraove zien en eeder jaor de nudige kiezel oetgebaggerd weurd is te stad van et Maoswater bevrijd gebleve, mer noe deit ziech somers 'n ander versjijnsel veur, naomelek dat et bèd van de Maos, veural veur de Brök, gans bloet kump te liGGe. Op tat zomereiland heet me al ene vootbalmatsj kinne besjouwe en ouch al ins 'n trupke, wat mèt taofel en steul en et onmisbaar pintsje beer dao op ene Zondagmiddag hiel gemoedelek zaot te kaarte. Et is mèt et water in de Maos allewijl alles of niks en dao zal nog väöl water de Maos aof moote loupe, ie de Maos weer bevaarbaar is ten allen tijje. Noe reskeere-n-et wel ins 'n rij sjeepe achter ene sleipboot um mèt hoeg water aof te zakke en dan löp alles bijein um te kieke, of ze onder de lèste errek good doorkomme, want e paar maol is et al gebäörd, tot t'n drif e sjeep meister woort en tot et tege d'n ierste pileer aon Wiek stoot. Ie et tan aon de ‘spoorbrök’ waor, waar et gezonke en dan kós te sjipper mèt z'n familie mer zörrege, wie heer nog levetig aon de kant kwaom.

Van d'n Eker en de Zooj is allewijl in de stad niks mie te zien. Ouch taovan is te loup verbeterd en ze hawe ziech veurhands koesj. Of tie nog späöls zölle make, moote veer mer aofwachte.