Prozawerken in Maastrichtsch dialect

XXVII. Bewaarschool. Prijsuitdeelingen.

Dee gein ‘bonne’ of ‘gouvernante’ d'rop nao heel en toch geere z'n klein kinder veur e paar oore kwiet wouw zien, sjikde ze nao de kattesjaol. Dao woorte de sjäöpkes eeder op e stäöfke gezat en móste ze stél

[p. 67]

blieve zitte. Me lierde hun ondertösse proper weurde, beije, e veerske opzèGGe, e leedsje zinge en ene kouselebindel strikke, dee door et lang kroevele van wit zoe zwart woort es te sjouw. Et groetste deil van d'n daag sleepe ze. Toen kwaom es ierste stap in de nuij riechting de Alexander-bewaorsjaol en later die van de versjèllende zusters. De kattesjaole verdwene en mèt hun de meisteresse mèt te plak, want, wie klein de kinder ouch waore, es ze stout waore, kraoge ze mèt te plak of te rooj. Hun allerierste onderwies sjeelde neet väöl mèt et dresseere van jong hun en katte en daodoor kraoge zeker die kinderbewaorplaotse de naom van kattesjaole. Had me de zès jaor bereik, dan woort me op te groete sjaol gezat. Dao lierde me, es me sjrieve góng, iers häökskes make, dun van ophaol, dik van neerhaol. Góng dat voldoende, dan kribbelde me rije o-kes tottat me de ‘haoke-en-ouge’ meister waor; dan kraog me de i's, n's, u's, m's, p's, d's enz., tot me de pansen alfabet van boete kós. Zoe sjreef me zeve jaor laank mèt tóssje, mèt veere en mèt staole penne. Me heel e ‘sjoensjrif’ t'rop nao; de awwers kwaome zellefs wies oet te nuijjaorsbreeve. Die geplenk hadde sjreve ziech al zellef op naom van peer of meer e breefke aon d'n onderwijzer, mer toch, kwaom me op te H.B.S., dan kós me dao weer in de ierste klas van väöre aof aon beginne, haoke en ouge te make. Dat zoe get te jonges van veertien tot vieftien jaor onder hun weerdigheid vonte, liet ziech begriepe. Góng me leze liere, dan kraog me het Spa-A-book en me begós mèt: ‘Met de spa-aa, in de slee-ee, drie-ie, ho! oo, hu! uu. Dan mós us heij d'n onderwijzer iers terech hellepe, want gein ei keend wis, wat 'n ‘spa’ waor; dat hèdde veer heij ‘'n sjöp’. Vroog us te meister: ‘hoe zegt de voerman tegen z'n paard, als het moet gaan?’, dan hadde veer moote zèGGe op z'n Hollands: ‘ho! ho!’, mer dan zag e jungske van ene mèllekboer: ‘dan krijg et ene smeereling mèt te smik’. Andere gaove veur antwoord: ‘dan zegt de voerman: alleij, hot!’ en dan hoort me de klank oo neet. Vroog heer us taonao vollegens et beukske: ‘Wat zegt de voerman tegen z'n paard, als het moet stilstaan?’, dan zag me: ‘juu!’ Nouw, of me noe ‘juu’ of ‘hu’ zag, me hoort toch in eeder geval 'n uu.

Me góng dan door mèt te twiede lès: kneu-eu, lei-ei, vrouw-ouw, pauw-auw, lui-ui. Nuij meujelekhede veur us, Mastreechter kinder, want woort gevraog: ‘wat is dat voor een vogel?’, dan zag t'n eine 'n sijs, d'n andere 'n mösj, d'n derde ene pötter, en et mós eigelek ene ‘kneu’ zien. Wat veur ene jong had noet oets ene kneu op z'n krök gehad!

Et woord ‘pauw’ móste veer oetspreke ‘paauw’, want anders waos et zjus etzellefde wie ou in vrouw.

Kós me de klinkers, dan kwaome de medeklinkers aon de beurt en dan lierde me 'n nuij serie lètters, die ziech bevonte in: tobbe, doode en zoe wijer. Aon de lètterkas woorte dan wäördsjes samegeveug en zoe sjoot me mèt spelle en leze-n-op. Dao gónge zoeget twie jaor mèt um. Kraogste in deen tied e nuij leesbeukske, dan kochste diech veur ene sent e stök tapiet en dan woort et tao proper mèt Bekaf.

Es ze allewijl enen daag op sjaol zien gewees, sjrieve ze alle deure en gievels vol mèt: roos en peer of gek.

Rekene begós me te liere mèt gekleurde bölkes op et ‘telraam’. Gesjie-

[p. 68]

denis, taole en aardrikskunde lierde me in de vollegende jaore door de hoeger klas zoe lang häör vaste lèskes te hure opzèGGe, tot te lieger ze al van boete kós es ze verhuug woort. Gelökkig had me väöl tied euver um te leze en dat woort tan ouch gedoon. Riep en greun woort verslonde, vanaof et Advertensieblaad tot te romans van Sue.

De meiste kinder van deen tied höbbe hun ierste vörreming en ontwikkeling te danke aon kanunnik von Schmid mèt z'n kinderverhäölkes van ‘Rosa van Tannenburg’ en ‘Hendrik van Eichenfels’, aon Conscience en Snieders mèt hun moreel romans; Gustave Aimard en Kapitein Maryat lierde diech land en lui van Amerika mèt hun prairieverhaole en Jules Verne de res van de wereld mèt z'n wonderreize. De Katholieke Illustraassie, die me toen in bijnao alle hoezer vont, hollep ouch al mèt door häör hoeseleke novelle van Van der Lans en van Banning en de aordige veerskes van Van Meurs.

Et beuk leze waos 'n ‘rage’ onder de sjaolkinder en et liene van beuk ouch. Gewoenelek kraog me ze neet mie trök. E gelök veur de kinder, die noe nog geere leze, is et, dat allewijl aon de meiste sjaole 'n biblioteek verbonde is en datse op sjaol zellef liere wat ze geere wete wèlle of kinne moote.

Mer kaan me noe van de liegste klas aofsjeid numme, zonder broeder Nikkela te gedinke? Sestig lang jaore heet tie gooj ziel et ei geslach nao et ander de ierste beginsele van onderwies ingeprint. Doezende Mastreechteneers heet heer ‘d'n tempel van de wetenschap’ binnegeleid, boe-onder huidige ministers en goevernörs, lede van de ierste en twiede kamer, van stad en raod, dekes en pastuurs, dokters en affekaote, tot zellefs professers tou. Of heer väöl daank tevan gehad heet, is neet bekind, mer zonder dat heet heer e groet plezeer op zenen awwen daag beleef, toen heer bij et klumme van z'n jaore wie langer wie miejer góng liekene op enen andere groete gelierde, nl. pous Leijo d'n daartiende.

In de hoegste klas kraog me ouch zaanklès 'n oor in de week en me kós teikene liere es mie wouw. Dee veer sjaoltied in de klas kwaom, moch of mós goon zitte teikene. De meiste jonges lierde et noets, umdat te groetsten houp pas te sjaol instörremde es te klok nege of tien bejerde. Meitskes hoovde-n-et gaar neet te kinne.

Me herde van e printsje appele, pere, bieste of landsjepkes naotrèkke mèt sjaduwe van striepkes, rech, dweers of euverkruus. De bèste teikeninge zouwe mèt prijsoetdeiling aon de moer gehange weurde, mer dao kwaom neet väöl van, want eeder jaor woort tao 'n serie geëkspozeerd, die de meister zellef jaore geleije gemaak had en die de ‘hiere’ van de sjaolkommissie al zoe dèks gezeen hadde, tot ze ze nog neet mie beloerde (mesjien waore ze dat ouch neet weerd). De jonges ouch kóste ze van boete. In de middel hóng 'n groete ‘ruïne’ bij maonesjien op gries papier mèt ene maon d'rop van witte kriet. Aon d'n eine kant taovan hóng e springend peerd op greun papier en aon d'n andere kant twie sjäöp op geel. De appele, pere, bieste en landsjepkes hónge rontelum. De ‘schoone kunsten’ waore dus neet bij et onderwies vergete. Gelökkig alweer, dat te

[p. 69]

leefhöbbers hun touvlöch kóste numme tot te printe van de Katholieke Illustraassie.

Zoe'n prijsoetdeiling had get te beduije. Daog teveur woort ze al gerepeteerd. Wieste buige mós, mèt te rechter hand te pries aonnumme, hiel hel zèGGe: ‘ik bedank u, mijnheer de burgemeester’, en dan weer buige, ieste nao d'n plaats góngs. Ofste noe al op t'n daag zellef tene pries kraogs van nemport wee, et bleef ‘mijnheer de burgemeester’, zoedat eigelek op stök van zake de kinder meinde, dat al de hiere, die achter de greun taofel zaote en prijze oetdeilde, börregemeisters waore. Op t'n daag zellef waore de klasse veers gesjrób en de roete gewasse. Op te borde stónt ene model-regel ‘schoonschrift’, bijv. ‘Water is de gezondste drank’, of wel ‘Die zijne kinderen lief heeft, kastijdt ze’.

De teikeninge hónge-n-op en de raome van de leije had eeder moote wit sjoore. De kinder waore op ziech Sondags, de meitskes mèt breid-oetgefrizeerde haore en de jonges mèt hun köp vol pommaad, zoedat t'n eine aon d'n andere zene kop góng ruke. D'n eine rook nao kaniel, d'n andere nao bergamot-olie en enen derde nao veerevèt; blinke dooge ze allemaol. De meisters waore neet minder deftig aongedoon mèt broen-luustere slipjasse of zwarte pakke mèt witte ströpdes. Dee mörrege sjijnde ze minder van hun kinder te hawe, want ze kastijde ze wieniger. Mesjien wouwe ze ouch liever gein bekrete geziechter in hun klas höbbe es te hierre of te awwers kwaome. Wel stravde ze mèt dobbel fekansiewerrek of dreigde ze mèt et neet kriege van ene pries.

De prijze bestónte veur de kleinekes oet 'n ‘Nieuwe Hollandsche Kinderprent’, die geel van d'n awwerdom waos. De groetere vanaof ach jaor kraoge Franse beuk, die niemes leze kós, mer ze hadde 'n sjoen kaf. Et waore oetgave van Alfred Mame et fils oet Tours of J. Leport, Lille-Paris. Et waore meistens dun beukskes mèt enen dikken umslaag van kartong, roed, greun, violèt, blouw mèt väöl koper drop gepeers en ze kozde per stök vanaof 35 sentiem tot ene frang. Koej tonge beweerde, datse zellefs aon onderhave frang de kilo gekoch woorte.

Op te Rijkslageresjaol waos gein prijsoetdeiling en op te stadssjaole kraog eeder lierling mer eine pries, mer bij de Urseline en de Broeders waos et väöl luuksueuzer. Dao kós me in eeder vak prijze kriege en zoe kwaome dèks te bèste lierlinge mèt kilo's prijze onder hunnen errem nao hoes gesleip. Die bij de Urseline nómmer ein van de klas waore, kraoge e wit kruunsje opgezat. Bij gelegenheid van dat fies woort tao ouch komedie gespäöld.

Op te Tössesjaol van de Broeders kraoge ze ouch mer per kop ene pries veur eeder honderd keertsjes, mer in hun Erremesjaol waos gaaroet gein prijsoetdeiling, mer daoveur kraoge de kinder mèt Sinterklaos 'n humme, ene steve en ene peperkooke maan.

Tege et geve van Franse prijze begós zoe stèllekes 'n oppoziessie te komme van de awwers, en zoe kwaom verandering d'rin, wie ins op te Stadssjaol 'n jongjuffrouw van de hoegste klas häöre pries trök gaof mèt te wäörd: ‘hawt tee klómmel mer, et is toch mer Frans’. En dan hadste die sjoen taol veer jaor gelierd!

Ouch et Gymnasium, wat vreuger et ‘Koninklijk Athenaeum’ hèdde,

[p. 70]

had tie plechtigheid en wel op et ‘plein’ van et Stadhoes. Ouch tao kraog te primus van eeder klas e greun kruunsje opgezat en dee zèsmaol achterein de greun kroen had gekrege, kraog tan es hoegste ondersjeijing ein van blomme. Veer zien de studente van et ‘Gym’ van allewijl al mèt zoe kruunsje loupe, à la Vergilius of Tasso, mer toen waos et 'n groete ier.

De primus van de hoegste klas mós veur et gemeintebestuur, de kuratore en genudigde 'n oraassie hawe in et Latien ezzebleef, euver 'n onderwerrep, wat heer zellef keeze kós. En zoe oreerde dee jongemins tan veur e groet, gelierd en deftig publiek euver Augustus of Caesar, euver Tacitus of Cicero. En dat allemaol ‘met de lauweren om, de slapen’.