Prozawerken in Maastrichtsch dialect

XXV. De lagere school.

'n Haaf iew geleije bestónt et gans onderwijzerspersoneel van eus stadslieger sjaole veur jonges en meitskes oet daartien stöks: twie direktörs, ach sjaolmeisters, twie meisteresse, ein juffrouw veur nuttige handwerreke. Op te stadssjaol veur betaalende gaove de twie dames lès aon de meitskes; op t'n Awwestiene veur de neet-betaolende waore et allein de hiere, die lès gaove ouch aon de meitskes, behalleve naturelek in de handwerreke, dao kwaom 'n juffrouw veur.

Et veurnaomste liermiddel bij hun onderwies waos veur de meiste sjaolmeisters (wie ze toen hèdde) ene regel, ene reetstek of zellefs 'n karwatsj. Ze pombde diech neet allein de wiesheid in, ze slooge ze debinne. Ene riet aon d'n haore of t'n oere huurde ouch tebij en es et nudig woort gevonde veur de bevordering van de ontwikkeling hollep tiech zellefs ene solieden tramp onder d'n echterste daobij veuroet.

[p. 62]

In de ‘Camera obscura’ zeet Hildebrand örreges, dat te sjaolmeisters en mie spesiaal de oetvinders van de rekenbeuk behure tot te aofstammelinge van keuning Herodes. Dee kós ziech sjins in de awwerwètse sjaolmeisters. Este góngs rekene lierdeste iers te Arabiese en de Romeinse siefers. Dan begós et optèlle en et aoftrèkke op et tèlraom. Dat waos gemeekelek, umdaste zaogs, waste doogs, mer dan kwaomste aon et vermenigvöldige, dat waos lestiger en lammenadiger. Lestiger, umdaste iers te taofel van vermenigvöldiging van boete mós liere en die zoe dèks veur de klas woort opgezag, tot te stomste knöl ze te lange lèste kós opzèGGe. Lammenadiger, umdaste ze noe eeder ougenblik es strafwerrek zoeväöl kiere aof te sjrieve kraogs. In de derde klas begós et deile.

Waore die veer regels in de drei ierste jaore d'rin geklop, dan góngste euver nao et veerde studiejaor. Dao kraogste d'n twiede meister, dee diech te wiskunde wijer d'rin stambde.

Nao zèsendaartig maond in dezellefde kamer te höbbe gezete, boevaanste alle detajls kós, tot te aoste in de plaanke en de sjramme in de baanke, zaotste op ene goojen daag in e nuij lokaal rond te loere, wie ene kanarievogel, dee ze mèt ze kuijke aon enen andere spieker gehange höbbe. Dao hóng 'n landkaart van Nederland en de kachel stónt op 'n ander plaots; dat waos te ganse varjaassie, um veur veerentwintig maond t'n aondach aon te wijje. Dat aon ene nagel 'n karwatsj hóng waos niks apaarts. Die huurde bij et ameublemint.

Alle attensie woort wijer aon et doen en laote van de nuije meister gesjonke. Heer droog lang blonte haore mèt väöl pommaad, loerde flaaw oet z'n ouge, snouvde en spraok, es et Hollands neet nudig waos, Mastreechs mèt te jonges. Dat lèste vónte ze plezeerig.

In enen hook van de klas gaof 'n deur tougaank nao 'n ander lokaal en die kamer, boe me neet in zaot en dèks genóg toch wel ingezat woort, droog t'n ongelöksnómmer 8. Ze droog tee naom mèt volle zjustigheid en ze hadde wel ‘wee!’ debij kinne zètte, want in nómmer ach heet minneg wee gesjriew geklonke.

Nao de zomerfekansie van drei weeke begós tan de sjaol weer en op ene frisse September-mörrege kraoge de nuij lierlinge in hun nuij lokaal de ierste lès. Et waos rekene. Nao et sjaolgebed, oet ene kajee veurgeleze, naom de sjaolmeister hiel seremonieel zene groete roeje zakdook, klobden-em euver de klas good oet, zat z'n neus tösse z'n twie han in et tougevawwe middel en snouvde ze oet, tot te zakdook wie ene veendel in de wind gollevde. Toen naom heer em bij de twie punte en veegde e paar lang streek temèt onder z'n neus, die noe veerdig waor um enen dikke prop snoof in ontfangs te numme. Nao die hersenopfrissing begós heer: ‘Nouw zullen we eens kijken, hoe ver jullie wel gevorderd bent in het rekenen. We zullen van morgen eens compositie houwen. Ik heb hier voor iedereen deeling op een apart stuk papier geschreven, dan kunnen jullie niet van mekaar afzien. Als jullie je proef op de som klaar hebt, kan jullie je werk inleveren. En dat ik er geen een hoor, of ik zal hem aaien, dat 't hem geel en groen voor z'n oogen wordt. Aan het werk dus’. De papèrre woorte rondgedeild en veur de res van de mörrege heel ziech te meister mèt te hoeger klas bezig, um die de poëzie van Hieronimus

[p. 63]

van Alphen te laote veurleze en de zinne te laote ontlede van ‘Jantje zag eens pruimen hangen’ of ‘Keesje zag eens Joden loopen’, ‘Zou ik voor den klepper vreezen’, ‘Cornelis had een glas gebroken’ of ‘Ach, mijn zusje is gestorven’......

De nuijelinge beloerde ondertösse iers hun eige deiling, daan die van hunne nevemaan, of et toch dèks neet tezellefde waor, en begóste stèllekes aon de siefers onderein te passe.

Et sloog tien oore...... et woort haaf èllef. Geinen eine had nog z'n som aof. Toen woort poos gehawe. Neet tot te kinder noe boete e kerteerke speule gónge, mer de meister reep: ‘Kris!’ Eine van de groetste jonges kwaom nao em tou, kraog 'n platte fles, die heer oet z'n binnetes haolde en e wöllemke en verdween door nómmer 8 nao 'n slijterij in de naobersjap. Wie Kris e bitsje later trökkwaom, verdween op zienen toer de meister in nómmer 8. Op slaag begóste toen de jonges allemaol tegeneinop te laveje of onderein te bakkeleije of et aongenómme werrek waor. Ouch te rekeneers lachte hun penne neer en keke mèt verbaazde ouge nao et tumölt van de hoeger klas. Dat waos noe ins 'n sjaol, boe, d'n hier de deur oet góng en de jonges meister leet. Lam genóg, daste toch nog tao rekene mós en zinne ontlede.

Mer opins vertuinde ziech te pommaadhaore en de flaw ouge van de meister um et heukske van deur nómmer 8 en ene regel vloog door de klas nao eine van de jonges. ‘Kooimans, bring de regel trök’, kommandeerde heer. Kooimans góng mèt e benajd geziech te regel bringe; de klas staakde enen ougenblik häör rumoer en in nómmer 8 hoort me Kooimans sjriewe: ‘oejoej, aj, ajaj, iej!’, boenao Kooimans jenkenteere nao z'n plaots trökkwaom.

Nog e paar kiere vloog te regel door et lokaal en de nuijelinge begóste de meister minder amikaal te vinde, al spraok heer ouch Mastreechs. Oet alle veurziechtigheid begóste ze mer weer door te siefere.

Wie heer z'n hallefèllefsje op had en weer veur de klas kwaom, begós er ziech ins nao de veurtgaank van de deilinge te imformeere. Heij en dao woort em 'n som ingelieverd, mer ouch vrooge-n-ers e paar nao 'n twiede vel papier, umdatse de ganse berekening neet mie op ei vel kraoge.

Wie et tege èllef oore leep waore de meiste ‘composities’ ingelieverd, allein zaote-n-ers nog twie mèt gleujetige köp van inspanning nog al mer door te penne. En, wie de jonges wiste, zjus te slumste en de stomste van et trupke.

- ‘Heb jullie die som nu nog niet af, knoeiers’, vroog te meister en heer trok e bedinkelek geziech, of heer dach, tot heer dao weer e paar uilskukes had gelaoje gekrege. De stomste sjöddelde mèt zene kop en de slumste verklaorde mismeujetig: ‘Ze komt niet uit’.

- ‘Dan moet jullie maar zitte blijve tot ze uitkomt’.

- ‘Eerbiedig! - bidt!’ Weer woort oet te kajee e gebedsje veurgeleze. De klok sloop twellef en de ganse bende böttelde de deur oet. De awwere veurop um de nuije mèt e pak zwens op straot in te wije.

De klas woort geslote en eus twie matematikers begóste iers 'n deunsje te beuke en toen hunne noed te klaoge. - ‘Die lam som wèlt mer neet oetkomme’, zag Snokkers, de stomste, ‘mien getalle weurde wie langer

[p. 64]

wie groeter’: ‘Dan vermenigvöldigste neet hoep genóg’, hollep em Ruipers, de slumste, ‘mer iech krijg mer gein ind t'raon. Iech höb al veer kante vol gesjreve en et blijf mer altied door etzellefde. En toch verdaol iech miech neet. Et is mer 3125 gedeild door 768. En iech meinde nog wel, dat tat zoe gemeekelek zou zien’. Ze rekende mèt horte en stu wijer. Et woort haaf ein...... Toen rammelde de sleutel in et sloot en kwaom de porteer vraoge, of et werrek aof waor. ‘Jao’, reup Snokkers en stèllekes mummelde heer tege zene kammeraot: ‘iech höb miech veur espres verdaold, noe moot ze oetkomme; doeg ouch zoe’. Mer Ruipers, bang veur straf en köpsig tegeliek, wouw ziech neet veur espres verdaole en rekende mer in z'n eintsje wijer, wie Snokkers em gesmeerd had.

Et trok op ein oor aon en heer beukde en rekende of rekende en beukde, tot er ouch nog voolt, dat zene maog begós te jeuke. Heer gaof te mood op. Dao rammelde op slaag van ein weer de sleutel in et sloot en op t'n dölleper versjeen de porteer mèt Ruipers z'n ajtste broor. - ‘De moos komme ete, heet meer gezag en ze heet miech gesjik um diech te komme hoole’, zag tee. Dat waos 'n verliechting. Noe zou meer ouch wel veur de mieres zörrege. Ruipers pakde z'n papèrre bijein en vollegde ze broor meuj en suf en al mer kuimenteere euver die som, die mer neet oetkwaom. 's Middags kwaom er neet nao sjaol.

De vollegende mörrege woort heer al dalek ontfange mèt te vraog: ‘Waarom ben jij d'r gisteren niet geweest?’ - ‘M'n moeder wou niet hebben, dat ik nog naar school ging. Ik had te laat gedaan met eten en ik had koppijn gekrege. En m'n moeder heeft ook gezegd, dat u me niet meer zoo lang moest laten school blijven’. - ‘Zoo, heeft dat jou moeder gezegd. Maak dan maar de komplementen aan jou moeder en zeg, dat zij baas is in haar keuken en ik in m'n school. En waar is je som?’

- ‘Hier, maar m'n broer heeft gezegd, dat die som niet kan uitkomme. Die kwam nooits uit. Hij zegt, dat is een repeteerende breuk’.

- ‘Zoo heeft dat jou broer gezeg. Dat hoef jou broer niet te zeggen, dat weet ik immers ook wel’.

Ruipers twiefelde toen erreg t'raon, mer heer wis noe ins veur altied, wat 'n repeteerende breuk waos.

Toen kraog heer Franse lès.