Prozawerken in Maastrichtsch dialect

II. Oude zeden en gewoonten.

In de zomer zatte ziech te drinkers aon de deur of wel achter op te steiweeg en daan gebäörde-n-et dèks, dat t'n ein of t'n andere muzikant mèt z'n viool of zenen harmonika dao de lui kwaom ammezeere mèt zien deunsjes en leedsjes. En leedsjes maakde ze op alles wat gebäörde.

[p. 11]

Bereump waore in deen tied Flaatsje en de Sjeele mèt z'n viool en Pletteneer, dee zong, op z'n klarenèt späölde en de zevesprunk tebij danzde. Trouwens in de zomeraovende zaot riek en errem aon de deur en es te naobersjap ziech good verstónt waos tao genóg plezeer. Ouch tao woort tan um de bäört e literke beer gehaold en ze zaote mèt hun gleeske onder hunne stool te baorebinde tot t'n torewachter op et aajt Stadhoes begós te toetere, es t'n awwe ketel (dee altied vief menute väör leep) tien oore sloog. Dan pakde eeder zene stool, boe-op heer de gansen aovend had zitte te waggele van weges te ongelieke kejstein, en dan waos et: de geröstige nach same.

's Mörreges stónt ouch nog wel ins ene vergete stool aon de deur of e leeg sjöpke op 'n vinsterbaank.

De spekslachters slagde nog toes op te steiweeg en es et Dinsdags en Friedags groete slagdaag waos, dan kós eeder, dee zoe e stök of tien slachters in d'n umtrèk had woene, e paar oore laank et aofgrijseleks konzèr bijwoene. En es et ei verreke oetgebeuk waor, begós weer e nuijt, dèks wisselde-n-et aof van solo's tot kwintètte.

De rindsslachters boje mèt Napoleongs, mer betaolde mèt frangs en kahotte. Hunne fiesdaag waos Witten Donderdag. In et begin van de goojweek woort te winkel obbenuijts gewit en geverref. 's Goondags woorte de paososse door de sad geleid, sjoen geseerd mèt papèrre blomme (et bij-öske leete ze in de stal stoon). De slachter zellef leep telangs op, tot me zien kós, van wee die sjoen bieste waore (zjus wie noe nog sommige sjrienewèrrekers neve 'n sjoen zerrek, die de knechs örreges goon bezörrege).

Donderdagsaoves waore alle slachterswinkels geseerd mèt blomme en greun en ekstra verleechting en dan hónge de prachtige viedele, de sjoen vètkranse, de Kempese kaver en de Paoslemkes allemaol mèt blomme bestoke aon de haoke.

Bij de spekslachters waore de sjinke geseerd mèt gekleurde klatspapèrre nètsjes en de verrekesköp laoge veur de roete, sjoen gesjore, mèt 'n sitroen in hun ope moule. Soms zaog me ouch wel ins te ganse verrekes aongekleid achter de winkelbank stoon of t'rop liGGe. In et Viefhieringesträötsje en Achter et Vleishoes waos taan gei doorkomme-n-aon en veur de winkels stónte dan de lui te giepe, tot hun et water in de mond kwaom, want enen awwerwètse vaste waos neet van de poes.

Slachtersjonges mèt witte buiskes op ene fiets en medanime mèt witte boezelaars en morsjmouwe waore nog neet bekind.

Es te slachter de boer op trok um bieste te koupe, dan kóste z'em dadelek aon zene lange blouwe keel mèt perrelemoere knuip en zene mispeleere stek mèt e reemke.

De sjeunmeekers höbbe ziech toen sjijns miestal bij hunne leis gehawwe; die heele gein apaarte gebruke d'rop nao. Wel waos et Mastreechs leer wied en breid bereump. Et water van den Eker, zag me, waos zoe bezunder good veur de vel.

In tegenstèlling mèt te bekkers, die Saoterdagsmiddags oetsjeide mèt wèrreke en daan bekkerkesaovend gónge viere, wèrrekde de sjeunmeekers, meubel- en sjrienewèrrekers, geweermeekers en ander vaklui neet op Maondagmiddag: die heele Maondag.

[p. 12]

De snijders en nejeerse wèrrekde neet op Sint-Jaokob en Sint-An. Die troffe ziech tan örreges op St. Pieter, later op te ‘Champs Elysées’ en ammezeerde ziech tao onderein door ziech te trakteere en 'n denske aof te rape. Die fèstiviteit hèdde ze ‘loessjeete’.

De meiste groete ambachte höbbe nog stand gehawwe, al is väöl handwerrek verdronge gewoorde door de masjiene. Väöl lui beveurbeeld verdeende ziech al get bij door et strikke veer de winkels. In de meiste sträötsjes zaog me dan ouch te vrouwlui mèt te strikkous aon de deur stoon. En wie strikde die! Mèt errem en bein wèrrekde ze um mer te laote zien, dat ze 't gaw kóste. Mer ouch väöl kleinder ambachte en neringe zien teneet gegange. Me had lui, die hesje maakde, fraanjele knuibde, knuip drejde, mötse ploejde, die köp gónge zètte en bloodsukers verkochte ‘aan fabrieksprijzen’, die breukskes maakde veur de greunvinke en lanteerensjes van tapiet veur de kinder, die raove en eeksters et veemke snooje um ze te liere klappe, lui, die blouw verrevde, die kanneklitse verkochte en gebakke pere.

Me had nog lanteeriemennekes en umroopers en, neet te vergete: de krieters. Es enen deftige mins gestorreve waos, dan woort te doed aongezag door de krieters. In et midde van de straote trok 'n trupke rond, dat alle fieftig meter get stoon bleef, onderwijl 'n ander gedeilte de hoezer aofleep en aonzèGGing doog. Ze hadde-n-allemaol ene wijje zwarte mantel um en ene groete slaojbak van enen hood op, mèt witte sluijers t'raon, en ze móste doen of ze krete, teminste ze heele ene witte zakdook veur hun geziechter, mer zjus zoe, datse d'reuver weg kóste loere. Dan doog et ziech wel ins veur, dat zoene krieter, dee nog al get ander pöskes tebij had, impassant ene kinnes winkde en van achter zene zakdook mètdeilde: ‘dat saoves repetiessie waor van de ‘Harmonie royal’ of euvermörrege soepee van de doevemèllekers.

Ouch achter de liek leepe ze veur de familie, die dan persijs zoe tougetakel waos wie zij. Ze sleibde de rouw dèks in de wèrrekeleke zin van et woord en bij al de tristigheid waos et dèks belachelek te zien, wie jonges van daartien, veertien jaor onder enen hood gezat waore, dee wied euver hun oere zakde, zoedat te luif op hunne rök hóng en de mantele hun naosleibde. Ouch te maander, die de kinderkes gónge begraove, waore zoe gekleid. Ze drooge dan et zerrekske mèt e sjoen kruunsje d'rop onder de groete mantel de Tongersepoort oet. Mer noe gebäörde et ouch wel ins, dat hun de weeg get laank veel en datse ondertösse ziech eine gónge pakke of wel ins e keertsje lachte en et zerrekske onder de taofel leete stoon.

Es te awwerwètse Mastreechteneers mèt hun hoeshawwes oet wandele gónge en neet te wied van hoes aof wouwe, dan maakde ze 'n tuurke rontelum de stad euver de wallemoer. Heij bleue ze ins kieke nao de jonges, die van de beuvenste richel aof in de kanaal spronge, dao weze ze ziech te plaots, boe de Iezere Juffrouw gestande had, ze drejde-n-ins um de dikke struje taak van d'n ieskelder of gónge eve röste in de Werreke, boe ziech ‘Café Nooit-gedacht’ bevont. Kaome ze door et Parek trök, dan leepe de kinder ziech te spiegele in de groete zèllevere bal, dee aon de Maos stónt en ze goejde et lèste reske van hun bruudsje in et

[p. 13]

klein, rond vijverke veur de goudvèskes. Gónge ze get wijer van honk, dan trokke ze van aof Paosmaondag tot mèt Kèrremes St. Pieter op. Op te Bleikerij woort gekeigeld of mèt te baog gesjote, op te ‘Champs Elysées’ de koffie gedronke en de lui doorgetrokke, in de ‘Roej Hin’ woort spek en eijer gegete of gebakke vès en in Terneje dronk me veur die verandering ins e glaas faro of lambiek.

De beijweeg en kèrremesse van de umliGGende dörrepe woorte ouch regelmaotig bezeuk, mer dan mós me zörrege, bijtijds trök te zien, wouw me neet in et veld blieve lozjeere. Um kerteer veur nege lojde de klein klok van St. Jaan, um te waarsjouwe en um negen oore marsjeerde van de Hoofwach de suppoos mèt te sleutele, umgeve door 'n wach seldaote, en dee sloot te poorte; allein ei deurke opzij bleef ope, et ‘klinkèt’, en daovan kós me gebruuk make tot tien oore; daonao waos veur de nach allen tougaank onmeugelek. Toen spoojde ziech te jong lui um veur negen oore binne te zien en noe gein poorte mie zien trèkke-n-ers vaöl tege tien oore zjus t'roet.

Um tien oore blaozde d'n torewachter z'n ierste sienjaal en reep te kleppermaan, dee z'n ierste runde begós:

Tien oore heet te klok,
De klok heet tien!

En dan reepe-n-em de kinder, die nog neet nao bèd waore, nao:

Luf t'n hond ze stertsje-n-op
Dan kaanste ze vötsje zien!

Es brand oetbraok, sloog heer de klep verkierd en begós et brandklökske op et aajt Stadhoes te loeje. Daan mós te sjötterij in uniforrem ziech nao de plaots begeve, um die vrij te hawwe. Gedeenstige lui gónge-n-op rije stoon van aon de brand tot aon de naoste pomp en ze gaove ziech van hand tot hand te leere brandummers euver, boemèt te hand-brand-spruite gevöld woorte. Dee aon de spruite pombde, kraog later fieftig sent.