Leven en werken van Jacobus Bellamy (1757-1786) (2 delen)

5. Jan.- † 11 Maart 1786.

Wen één beminlijk meisje ons beweent, is onze nagedachtenis heilig.
Bellamy aan Kleyn, Julie 1782.

Zoudt gij den afgematten Bellamy vergeten? aan Fransje 20 Febr. 1786.

Ruim een maand blijft Bellamy in Zeeland, gelukkig bij zijn Fransje, aan wie hij allerlei, ook enige kopie voor de Spectator voorleest. Op een avond is hij met haar bij Gosardus Zandleven; geestdriftig prijst deze Dorinde¹⁾ - ‘Ja, Fransje’, zegt de dichter, ‘dit zult ge mogelijk in korten tijd ten aanzien van mij kunnen leezen’. En als hij, midden Januarie, hoort, dat de Duitse ‘popular-

1) Zie blz. 138.

[p. 307]

filosof’ Mozes Mendelssohn is overleden¹⁾, voorspelt hij somber, ‘dat het nieuw aangebroken jaar ook wel eens zijn sterfjaar zou kunnen zijn’²⁾.

Tegen midden Jan. wordt het hoog water...‘ik heb gehoord dat wij met er haast zullen kunnen verzuipen - spoed u tog uit Zeeland!’ schertst Antony v.d. Woordt Vrijdag 13 Jan. in een postscriptum van een briefje³⁾, dat hij met een ingesloten vers - ‘een mijner Ebbedinges’ - aan Bellamy's huis heeft bezorgd....‘daar ik hoorde dat gij als er gevaren wierd zoudt vertrekken’. De jonge dichter had het hem graag zelf overhandigd, als Bellamy, volgens belofte, even bij hem was geweest, maar,....

het moet u zeer hart gevallen hebben eens een uur van Nigt af te blijven, anders zoud gij uw belofte gehouden hebben - en is er geen gewigt(ig)er reeden, die u weêrhouden heeft, zal ik regt kwaat op u zijn. maar daar ik van belofte gesprooken heb - ge hebt mij belooft mij uw Vaderl. Gezangen (den 2^den druk) te geven....is uw woord geen zegel? antwoord mij eens als gij 't hart hebt. - ik heb geen afschrift van mijn vaers - bij geleegenheid te rug, als 't u belieft nu ik wensch u een voorspoedige reis; en vaar wel. daar ik ben,

Uw onveranderlijken vriend - -

Het vertrek wordt toch nog uitgesteld en 'n week later bezorgt de ‘avondbode’ van Middelburg ‘cito’ een klein episteltje in de St. Jacobstraat⁴⁾:

Amicissime!

Naardien wij heden morgen niet vertrokken zijn en in de onmoogelijkheid waren naar Vliss. te koomen - zoo hebbe ik de eer U te berichten dat onze reis op aanstaanden Maandag ten 9 uur bepaald is. Wij hoopen U tot onzen reisgezel te hebben en blijven des na verzekering onzer achting

T.T.
Van Deinse⁵⁾
Midd. den 21 st. v. Louwm. 1786.

1) † 4 Jan. 1786 (Hettner, Lit. Gesch. des 18^ten Jhrh. III. 1. blz. 190 vgg.). van Goens vertaalde van hem: Verhandeling over het verhevene en naïve in de Schoone Kunsten (1769; 2^de dr. 1774; 3^de dr. 1775).

2) Kopie Sonsb. blz. 271 en 272.

3) hs. Z.G.

4) hs. Z.G.

5) Waarschijnlik Anthonie van Deinse, theol. stud. te Utrecht (Nagtglas, dl. 1 blz. 151).

[p. 308]

Maandagmorgen 23 Jan., om 9 uur, zal Bellamy afscheid hebben genomen; diepgegrift in Fransjes droeve herinnering blijft ‘die rampzalige morgen van zijn vertrek..dat vertrek dat laaste vaarwel’¹⁾.

Dinsdagavond ligt het schip nog voor Veere, Woensdag tegen den avond komt het in Dordt. Donderdagmorgen om 9 uur vertrekken de studenten met een rijtuig van Papendrecht naar Utrecht,

zodat deze reis kostbaar en lastig geworden is - (naar de eerste brief aan Fransje meldt²⁾) - maar dat is voorbij! Thans ben ik op mijn kamer en vrij wel, als nog wat verkouwd. Eerlang meer.

En Maandag 30 Jan.³⁾:

Ik heb dezen nagt een sterke koorts gehad, en nog heb ik eene verveelende pijn in alle mijne leden. Mijn hoest is ook nog al dezelfde. De D^r zegt mij, dat ik niets doen kan, dan mij onthouden van vleesch en van alle sterke spijzen. Ik eet zeer weinig, en mijn drank is zuiver water. De reis heeft mij, zo ik denk, niet beter gemaakt - maar geduld! - - - Mijn ééne kat is, kort na mijn vertrek ook weggegaan; het spijt mij! mijn hospita denkt dat het is, omdat ze mij niet vond, want zij liep gedurig op mijn kamer en op mijn bed, en schreeuwde gedurig; eindelijk is zij de deur uitgelopen, en niet terug gekomen. - - - Ik ben zeer droefgeestig, en mijne ongesteldheid doet het mij nog meer zijn. - -

Onze vriend voelt zich ‘gansch niet wel’, maar kent geen rust! Er moet nu voortgang worden gemaakt met de Spectator, en Dinsdag 31 Jan. meldt hij aan Mens⁴⁾, dat hij de volgende dag

ter derde uure aan de Beerebijt (hoopt) te zijn, om overmorgen ter eerste uure weder van de beerebijt te vertrekken.
Ik ben gansch niet wel - doch ik hoop op beter. hoe vaart gij benevens uw Beminde? - deze vraag kunt gij mij morgen beäntwoorden.
Zoo dat - als gij mij één nagt wilt herbergen zal het wel zijn.
Maak dat ik die geist der teutschen Litteratur⁵⁾ kan zien - en al wat eenigsints onder de nieuwe dingen, aanmerkelijk is. - dat boek van Corver⁶⁾ - de nieuwe Young⁷⁾ &c. &c.
Vale! - -

1) Brief 13 Des. 1786.

2) Kopie Sonsb. blz. 354.

3) Ibid. blz. 355.

4) hs. Z.G.

5) ?

6) Tooneel-Aantekeningen, vervat in een omstandigen Brief, aan den Schrijver van het leven van Jan Punt enz...door M. Corver, thans rustend Tooneelspeler (Leyden, Corn. Heyligert, 1786), in gr. oct. à f 1-5-0.

7) ‘Verbeeterde en vermeerderde nieuwe uitgaave in gr.-12^mo, van de Nachtgedachten van den Heere E. Young, uit het Engelsch vertaald, en met aanmerkingen opgehelderd door J. Lublink den Jongen, 4 Deelen’ (P. Meyers en G. Warners, Amst. 1786).

[p. 309]

Uit Amsterdam terug, voelt Bellamy zich zo ziek, dat hij 's anderendaags zijn kamer moet houden en zijn vriend Dr. Abraham Harlingh verzoekt ‘van hem te komen zien’. Ds. v.d. Palm toevallig weer eens in Utrecht, vindt hem wel verzwakt, maar denkt aan geen levensgevaar: de jonge Zeeuw is immers zo sterk!

‘Ik vertrok dus naar mijn eenzaam dorp’, vertelt van der Palm in 1820¹⁾, ‘en vermeed destijds zoo veel ik kon, het gewoel van het gedurig onrustiger Utrecht’, waar juist in die dagen de demokraten alles in het werk stellen, om Ondaatjes ‘Concept-Reglement op de Regeeringsbestelling van de Provintie Utrecht’ als ‘provintiale grondwet’ te doen invoeren en beëdigen²⁾.

Ik ben niet wel mijn schat: - (schrijft de arme zieke Maandag 6 Febr. naar Vlissingen³⁾) - 't Is reeds de derde dag dat ik purgeer: mijn hoest is nog dezelfde, zo niet erger. ik ben genoegzaam nooit zonder koorts; dat maakt dat ik een ondraaglijke hoofdpijn heb, die met vlagen minder is. Mijn enkel doet ook nog veel pijn. Ik eet genoegzaam niets dan gestoofde pruimen. Als die hoest maar beter wordt, hoop ik weder schielijk hersteld te zullen zijn. - De Zeeuwsche reis heeft de schuld, zegt de D^r, en ik geloof het ook. eerst zoo lang op mijn kamer, en dan ten eersten op reis.....Ach! ware ik thans bij u! mijn krank hoofd zou op uwen boezem rusten, en uw lieve omhelzingen, zouden mijne smart verligten. Bij u, mijn meisje, zou ik zelfs in mijn verdriet, vreugde hebben. - - ondaatje vertrekt eerst half maart.

En Maandag 13 Febr.⁴⁾:

Mijn hoest blijft nog al even hardnekkig en droog. Ik doe niets dan dranken gebruiken, die mij ook geduurig met een geweldige braking, weder uit de keel komen. Ik eet volstrekt niets. Gisteravond had mijn hospita wat aalbessenat met een beschuitje gereed gemaakt, dat mij door de frisheid nog een weinig smaakte, dog zoo als ik in het bed ging kwam er alles weder uit. De d^r zegt, 't is een van tijd tot tijd vergaderde koude, die nu vast zit, en niet dan door het lossen van slijm kan verdreven worden. - Gisteren had ik pijn in de zij, nu is het beter, anders had de doctor mij doen aderlaten, en hier ben ik juist niet voor. o! wat verveelen mij die dranken! een glas water is al mijn verfrissing. Ach! zoo gij wist, hoe zeer mij het hoofd doet! ik kan haast niet verdragen dat men over mijn kamer gaat! Ik zit ook

1) Herinneringen blz. 249. In 1785 en '86 was v.d. Palm zelf volbloed Patriot, maar spreekt hier in 1820 liever niet over.

2) Wat 20 Maart zal gelukken.

3) Kopie Sonsb. blz. 355.

4) Ibid. blz. 356.

[p. 310]

meest alleen, dat ik verkies. - - - - P.S. Hebt gij de Historische Courant¹⁾ gelezen? houd dat voor u!

Fransje, ontsteld door de laatste berichten, schrijft ‘onbedaard’, heftig bewogen; maar Bellamy antwoordt²⁾:

Weer maar 4 woorden, mijn Eenige! wat hebt gij mij daar een onbedaarden brief geschreven! Doe toch niets dan 't geen met de voorzigtigheid, welvoeglijkheid en ons geluk overeenkomstig is. Bedaar, mijn Engel! God wil het zoo. - Eergisteren is tusschen mijn schouderbladen een spaansche vlieg gelegd, die gisteren avond opengemaakt is, en nog zeer sterk draagt. - Ik ben nog doodlijk zwak, en dat kan niet beteren, want mijn maag wil niets inhouden. het hoesten is zomtijds wel iets minder, maar de slijmen willen nog niet schieten. Eerlang hoop ik zal er verandering komen. - Bij elken postdag, zoo 't zijn kan, schrijf ik hoe ik ben. vaarwel, mijn Eenige! wees bedaard, en bemin toch
uwen Bellamy.
Groet mijn en uw moeder. Ieder zend mij verfrissingen, kerssen, Barbarissen, China's appels, Galeij &. Ik kan niet meer. - -

De postdag brengt hem die week met de Landpost³⁾ geen brief uit Vlissingen, maar Dinsdag 14 Febr. heeft Fransje toch met de schipper over Rotterdam een pakje (‘verfrissingen’(?) en een brief) meegegeven, en zij berekent dat dit alles tegen het eind der week in Utrecht moet zijn! Maar dan is het er nog niet: vorst begint de vaart te stremmen - en de arme zieke snakt naar bericht uit Zeeland. Maandag 20 Febr. schrijft hij, bijna onleesbaar, zijn laatste briefje⁴⁾:

Maar 4 regels, zo ik nog zooveel schrijven kan. vandaag gisteren en eergisteren gelaaten. heele nagten verschriklijk hoesten, zonder dat er iets voor den dag komt. De D^r begrijpt niet hoe ik het uithou, en ik ook niet. Spijs gebruik ik in den eigentlijken zin volstrekt niet. Ik ben te zwak, dan dat ik mijne oogen ophef. En, in geen drie postdagen hebt gij mij geschreven, Fransje! Zoudt gij den afgematten Bellamy vergeten? -
Zeg het eens aan mijn moeder.

1) Vermoedelik bedoelt B. het patriotties relletje in Utrecht op Woensdag 3 Febr., vermeld in de Holl. Hist. Courant van Dinsdag 9 Febr.: ‘in het Concert van den Heer Berkenhoff, in de Stads Muzijkzaal’, trok een dronken student 'n ‘Burger-Officier, Dirk Jan de Ridder, de pennas van de hoed en (verbrandde) ze aan een der lusters’. Ik kan niets anders vinden.

2) Donderdag 16 Febr. Kopie Sonsb. blz. 357.

3) Over Steenbergen (van Overvoorde, Geschiedenis van het Postwezen in Nederland voor 1795, blz. 390 en 413).

4) Kopic Sonsb. blz. 337.

[p. 311]

Mens weet intussen nog niets van de ernstige toestand; op verzoek van de zieke schrijft Willem Carp - schertsend noemde Mens hem eens Bellamy's ‘schildknaap’¹⁾ - Vrijdag 24 Febr.²⁾:

Mijn Heer en Vriend!

Het doet mij leed, dat ik genoodzaakt ben u te schrijven, ten minsten dat ik u eene tijding melden moet, die mij zo onaangenaam is en u

Ds. Willem Carp † 1822.

voorzeker ook niet onverschillig zijn zal. - Onze Bellamy, op wiens verzoek ik u schrijve, is ziek, zeer ziek, reeds omtrent drie weeken is hij in die ongelukkige omstandigheid en men kent zijne ziekte niet. De Doctor staat er voor stil³⁾. in 't eerst verbeelde men zig dat het eene rhumatismus was, maar alle aangewendde middelen zijn van geen effect: hij hoest onophoudelijk zo sterk, dat geen mensch zig kan verbeelden hoe hij het uithoudt, reeds tweemaal is hij adergelaaten, men heeft een spaansche vlieg gelegt: die ook wel getrokken heeft, maar 't is alles vrugteloos, het geeft hem geen de minste verligting, hij word van dag tot dag zwakker, door dien hij al dien tijd niets wat men spijze noemen kan heeft kunnen gebruiken, de maag wil niets verdraagen. Wat zal er nog van worden! ik vrees het ergste, dezen morgen heb ik hem gaan zien, maar vindt hem niets beter, zijne kragten nemen daaglijks zichtbaar af, zo als ik bij hem zat begon hij te schrijen en zei: Ja Carp ik kom er niet weer van op. Gij kunt denken hoe mij te moede was, ellende te moeten zien zonder de minste hulp te kunnen toebrengen, valt hart.

1) In het onuitgegeven briefje (hs. Z.G.), vermeld blz. 303, noot 3.

2) hs. Z.G.

3) Zie Dl. I blz. 325, de ongerustheid van B.'s vrienden over het ingeslikte stuk lemmet.

[p. 312]

Mag ik verzoeken dat gij mijn broeder¹⁾ hier van communicatie geeft en hem van mij groet: ik hoop hem in 't kort zelf te schrijven. - -

Wanhopig klinkt Fransjes brief van Zondag 26 Febr.²⁾:

Ach, B.u mijn toestand te beschrijven, is mij onmogelijk! neen, dat gaat alle verbeelding te boven. Ik ben als een vertwijfeld mensch: met een bevend verlangen zag ik uw brief tegemoet, mij vleiende, dat gij niet erger wezen zoudt. maar groote God welk een tijding las ik! ik meende te bezwijken. Nooit ben ik in zulk een omstandigheid geweest - razend! - ik kon niet tot bedaren komen. Het was alsof alles voor mijne oogen wegzonk. Ik zond om Zandleven, even of dat mijn smart verligten zou. hij was aangedaan en poogde mij te vertroosten, maar dat zou eeuwig tevergeefs zijn. Hoe is het met u? ach, God, B.! hoe is het met u? Dat roep ik somtijds overluid, even of gij het hooren kondt. Gij zoo gevaarlijk ziek, zoo zwak, en ik kan u niet zien....goede hemel! dat is meer, dan ik dragen kan. neen! alle toegang tot u is voor mij geslooten, Holland toe....anders, mijn dierbare, zou ik kunnen besluiten naar u toe te komen, zo gij het goed vond; geen gevaaren zouden mij te groot zijn, om bij u te wezen. 1000 levens, zo ik die te geven had, gaf ik voor uw gezondheid. 3 maal gelaten! goede hemel! B.! heeft de laatste lating u niet een weinig verligt? zijt gij nog niets beter? ach! dat ijsselijk hoesten, wat heeft mij dat al lang ontrust! 's nagts niets slaapen, niets ach, wat moet dat worden! vader der menschen! u, u is het alleen bekend. Ik kan haast niet meer schrijven, mijn tranen verstikken mij: dat duurt dagen en nagten, en het verligt mij niets. 1000 angsten verscheuren mijn ziel. Ach mijn hoofd! ik kan niet meer. ik ben afgemat van het schreijen. mijn beenen weigeren mij bijna te draagen. ik zie er uit, alsof ik lang ziek geweest was. Ik kan niet eeten, 's nagts niet slaapen, als eenige oogenblikken. o! welke rampzalige nagten zijn dit! Moeder wilt al hebben dat ik zou bedaard zijn, ik zou voor mijn gezondheid zorgen. Neen, ik kan niet. ik geef mij geheel aan de grievendste droefheid over. zou ik mij zelv in acht neemen daar gij zoo ziek zijt? mijn leven is mij alleen dierbaar om uwent wil. zonder u kan of wil ik niet leven. het is mij nu reeds onverschillig. - o mijn eenige! mijn alles! zulke schokken kan ik niet uitstaan. Grote god! als ik u moest verliezen..-..mijn bloed verstijft in mijne aderen. dat ik liever het morgenlicht nooit meer aanschouw dan dat te overleven. het zou toch niet lang zijn. neen mijn leven, dierbare schat! is aan het uwe verknogt. o! god voorziet er in. Mijn gezondheid zo gij lang zoo blijven moest, zou schielijk ondermijnd wezen. Ik heb geen bewustheid van

1) Johan Carp, zie Aant. 50.

2) Kopie Sonsb. blz. 358. Dit is de enige brief, die v. Sonsbeeck in zijn geheel overnam, ‘om te doen zien welk een gevoelig meisje de dichter had’.

[p. 313]

mij zelven. nergens kan ik mij mede bemoeijen. ik zie of hoor niets dan u. dan zie ik u bleek en vervallen voor mij. ik zou zoo naar u toe vliegen. o hemel! dan worde ik wanhoopig: nooit heb ik gevoeld, dat ik thans gevoele; o God! sterk mij! - hoeveel gebeden zend ik tot God voor u op! ach, dat ze verhoord worden! Ach! B. word gij wel opgepast? ô! laat u toch niets ontbreeken! hebt gij iets nodig, laat (het) mij maar weeten. zal ik vandaag van u hooren? o ja, anders wat zal er dan van mij worden? misschien zijt gij te zwak. uw laatste brief!......hemel wat schrift! ach! ach! B.! maar laat het dan een ander doen. Ik moet van u hooren. Hebt gij nu nog dat pakje niet? dat is de reden, mijn schat! dat gij een postdag geen' brief van mij gehad hebt. Dingsdag wordt het 14 dagen dat het hier afgegaan is. wie zou dat gedagt hebben? Ach B.! dat de maate van mijne droefheid nog volder meet, is, dat gij vraagt of ik u vergeete. ô! u vergeten....de gantsche waereld mij zelven zoude ik vergeeten; maar u - o mijn eenige dan mag God mij vergeten!¹⁾ - maar welk een brief! hoe zal die u verveelen! en wie weet of gij hem eens lezen kunt. zielverscheurend denkbeeld! ach mijn B.! wist gij regt hoe ik thans ben, gij zoudt in al uw zwakheid in al uw smarte medelijden met mij hebben. uw moeder weet het: zij is bedroefd, egter bedaard²⁾. met ziddering zie ik een brief tegemoet, en tog zou ik alles geven wat ik heb om vandaag van u te hooren. Ik bid u, mijn B.! zo gij medelijden met mij hebt, laat mij dan alle postdag weeten, hoe het met u is. nu mijn schat, God sterk u! - en

uw bedroefde
F. Baane.
P.S. Bij acht! nog geen post aan: wat zal het zijn?
Hemel! sterk mij.....ik kan niet meer.

Als de arme zieke zelf niet meer kan schrijven, doet Dr. Harlingh het voor hem en meldt Maandag 27 Febr. aan Fransje³⁾:

Mejufvrouw!

De hartelijke vriendschap, die gij reeds lang voor Bellamy gevoed hebt, en u het meeste deel doet neemen in alle zijne lotgevallen, doet u natuurlijk verlangen naar een berigt omtrent den toestand van zijne ziekte, waar over hij u op mijnen raad de twee voorige Postdagen geschreeven heeft. Het is voornamelijk ook op mijne afrading, dat gij thans geen berigt van hem zelfs ontvangt, 't geen hem veel moeite zou gekost hebben, en hem wegens zijne zwakheid zeer schadelijk zou geweest zijn; waarom ik op zijn verzoek heb op mij genomen u daar over te schrijven.

1) Zie Dl. I blz. 114, noot. Fransje blijft haar vriend in herinnering trouw; ongehuwd sterft zij, 80 jaar oud, in 1837. Zie Aant. 14.

2) Zie Dl. I blz. 149.

3) hs. Z.G.

[p. 314]

Dezelfde verkouwdheid, die hij gedurende zijn verblijf in Vlissingen reeds gehad heeft, is hem aanhoudend bij gebleeven, de hoest van tijd tot tijd vermeerderd, en deeze ongesteldheid is, gelijk meest altijd, van te wijnig aanbelang geoordeeld om door diëet of geneesmiddelen dezelve tegen te gaan.
't is ruim 14 dagen, als de zieke mij verzogt van hem te komen zien; hij was toen reeds in een dag of 5 niet uit geweest. Ik vond hem door hevig hoesten vrij wat gefatigeerd, en de eetlust zeer vermindert. De beste geneesmiddelen wierden vrugteloos gebruikt, en derzelver werking gedeeltelijk belet door vermoeiende brakingen, die aanleiding gaven tot eene vermeerderende zwakheid daar zij de noodige voeding van den Lijder verminderden. Het is die zwakheid, die hem belet van zelfs te schrijven, en schoon deeze morgen en ook thans nog de staat der ziekte volstrekt niet verergerd is, zouden nogthans bijkomende toevallen de zwarigheid kunnen vermeerderen, waar om ik u het geval liefst niet op het allergunstigst gemeld heb.
Ik stel al te veel belang in den Lijder, van niet nevens u en allen, wien hij lief en waard is, hartelijk na eene gelukkige herstelling te verlangen: God, hoope ik, zal ons hier meede verblijden, en u zulks te melden, zoude mij de aangenaamste bezigheid zijn.
Ik neeme de vrijheid van mij in uw gunstig aandenken aan te beveelen, en noeme mij met alle hoogagting

Mejufvrouw!
UWelEdwdienaar A. Harlingh.
Utrecht.
27 Febry 1786.

P.S. op 't ogenblik heb ik met D^r Römer¹⁾ in consult den zieken weder bezogt, en niet erger gevonden.

Tegelijkertijd aan de Wed. Bellamy²⁾:

Mejufvrouw!

Ik heb op mij genomen van u eenig berigt te zenden omtrent de ziekte van uwen geliefden zoon, en dit des te gereeder, daar ik hem wegens zijne zwakheid het schrijven ten hoogsten had afgeraaden; 't zou mij een bijzonder genoegen gegeeven hebben, zo ik u met eenige beterschap had kunnen verblijden; maar, daar de tusschenruimte van hier naar Vlissingen te groot is om daaglijks tijding te kunnen zenden, heb ik beter geoordeeld van u onbewimpeld de tegenswoordige omstandigheid meede te deelen, dan u door gunstige berigten te veel te vleien. Het is dan zeker, dat de ziekte sedert de laatste Postdag, wanneer Bellamy zelfs geschreeven heeft, niet verminderd is, maar de kragten van den Lijder zo door 't aanhoudend hoesten als

1) Dr. Everard Römer, stadsdokter in Utrecht. Hij was patriot (Gedenkschriften van Gijsbert Jan Hardenbrock, IV blz. 509).

2) hs. Z.G.

[p. 315]

door 't wijnige voedsel, dat hij gebruikt heeft, zeer zijn afgenomen, 't geen de reeden is, dat 'er zeker omstandigheden aanwezig zijn, die de ziekte beginnen bedenkelijk te maaken, schoon 'er van de andere zijde ook meer dan eene reeden overig blijft, die veel hoop kan geeven, zo blijft, bij voorbeeld, 't voedsel, 't geen gebruikt wordt, thans bij aanhoudenheid, binnen: ook is de gepasseerde nagt vrij geruster geweest, als eenige voorgaande; de hoest is deezen dag ook niet zo vermoeiende: en de zieke volkomen bij zijn kennis. Ik heb aan Jufvr. Baanen geschreeven, van wien UE. nog meerder bericht zult kunnen hooren.
Voor 't overige kunt UE. gerust zijn, dat hij alle mogelijke goede oppassing en verkwikking heeft; de veele goede Vrienden, die hij hier gemaakt heeft, interesseren zig allen even zeer om hem alle adsistentie te bezorgen.
Ook heb ik sedert gisteren een van de oudste en beroemdste Doctoren van deeze stad verzogt van benevens mij den zieken te visiteeren. - -

Beide brieven sluit hij in bij een schrijven aan Gosardus Zandleven, om zijdelings van de Moeder te kunnen vernemen, hoe er, in geval van sterven, moet worden gehandeld: hetzij er voor de nodige schikkingen iemand uit Vlissingen overkomt, of dat de vrienden in Utrecht een schriftelike regeling mogen verwachten.

Donderdag 2 Maart schrijft Dr. Harlingh opnieuw, nu alleen aan de Moeder¹⁾. Zijn woord klinkt warm, hartelik-deelnemend, en, zonder iets van de zeer ernstige toestand te verhelen - zodat de angstig bezorgden in Vlissingen wel moeten begrijpen, dat er eigenlik geen hoop op herstel meer is - weet hij toch, telkens als hij iets droevigs meldt, tegelijk zacht te troosten met wat misschien een vleugje beterschap zou kunnen heten, wat voor het ogenblik althans gunstig is - een flauw lichtstraaltje van hoop!

Mejufvrouw!

Ik kan niet nalaten om UE. wederom berigt omtrent de ziekte van uwen Zoon toetezenden; hoe gaarn had ik u dezelve allergunstigst gewenscht te geeven, maar, dewijl de geleegenheid tot schrijven zeldzaam is, verwagt gij met regt naauwkeurige tijdingen; en vinde ik mij hierom ook verpligt van u te melden, dat de ziekte, sedert mijnen laatsten brief, niet gebeeterd is, en niet zonder gevaar kan geoordeeld worden. Het zal voornamelijk daarop aankomen, of de kragten zig lang genoeg zullen staande houden om de Natuur de hardnekkige ziekestof

1) hs. Z.G.

[p. 316]

te helpen bestrijden en te onder brengen; wanneer dit plaats heeft, blijft 'er hoop op eene gelukkige herstelling; maar, daar de kragten door de langdurigheid der ziekte en daarbijkomende vermoeiende toevallen grotelijks zijn verminderd, oordeelt men niet zonder reeden den Lijder in aanmerkelijk gevaar. Onze hoop wordt zekerlijk opgewakkerd, doordien sedert 2 dagen ons de kragten niet verminderd schijnen, de pols vrij gereegeld en de Lijder volkomen present blijft. Zelfs scheenen de omstandigheden dezen dag enigsints gunstiger dan gisteren, maar met dit al geloove ik, dat het altijd beter is om eerstgemelde reedenen, zig de ziekte liever te zwaar voortestellen, dan zig te veel te vleien. Voor 't overige kan ik u op nieuws gerust stellen, dat het den zieken nergens aan ontbreekt, zo het geen tot zijne geneezing als verkwikking enigsints kan dienen.
De tijd verbied mij wijdlopiger te zijn, waarom ik ook aan Jufvr. Banen noch de H. Sandleven schrijven kan; UE. verzoekende van Hun Ed. den inhoud dezes ten spoedigsten te communiceren.
Ik blijve met alle hoogagting
Mejufvrouw
UEdwdienaar A. Harlingh.
Utrecht
2 Maart 1786.

P.S. op 't ogenblik koom ik van den zieken, en vinde zijn kragten dezen dag niet vermindert; hij had een wijnig gerust.

Zaterdag 4 Maart Willem Carp aan Mens¹⁾:

Mijn Heer en Vriend!

Op 't oogenblik koom ik van onzen kranken Bellamy, hij lag in de koorts, uiterlijk kan ik weinig verandering bespeuren en met dat al vinden hem de Doctooren gansch niet beter, dezen avond heeft men hem 2 Spaansche vliegen aan de beenen gelegt, me dunkt dat zij(n) van die laatste remedies: God weet hoe lang hij er nog zijn zal. Ik stel mij niet veel anders voor dan dat hij het niet lang meer maaken zal, maar zo lang er leven is, is er nog hoop, elk is er even zeer mede gemoeit, er word alles aan gedaan wat mogelijk is; zo hij door menschelijke hulp of raad te redden was, was er geene bedenking op, beveelen wij hem aan de genade van een almagtig God, dat zal onze beste toevlugt zijn. Profr. Bonnet is deze middag weer bij hem geweest, maar vond hem slaapende, en wilde hem dus niet spreeken.
Ik hoop u morgen zo 't eenigzints mogelijk is weer te schrijven, gij zult zo goed zijn, mijn broeder van dezen kennis te geven, hij zal ook verlangen te weeten, hoe het is - - -

1) hs. Z.G.

[p. 317]

De zieke ligt herhaaldelik buiten bewustzijn, maar Zondagochtend vraagt hij, of ‘Rau alweer in de stad’ is; en Carp schrijft aan Mens¹⁾:

Mijn Heer en Vriend!

Er is weinig hoop, of laaten wij ons niet vleijen, ik zeg liever geen hoop voor onzen ongelukkigen vriend, een der Doctooren, die tot heeden toe nog moed gehouden had, heeft ook gedeclareert, dat hij ten einde raad was en den patient zeer slegt vond. Hij is nog volkomen bij zijn verstand, ten minsten meestentijds, nu en dan, zo als die nagt toen ik bij hem gewaakt heb, wanneer hij in de koorts ligt: praat hij wel eens wat verward, egter mag het geen naam hebben, het ergst van allen is, dat men niet eens met hem spreeken kan, als men van iets weezenlijks begint te spreeken, krijgt men of geen of een zeer onvoldoend antwoord. hij heeft nergens veel weet van, nog van zijn vrienden nog van zijn moeder, nog van zijn Fillis dat ongelukkige meisje! dezen morgen egter vroeg hij mij of Rau al weer in de stad was. Gave God dat wij ons nog eens mogten verblijden, was het al niet door zijn herstel, ten minsten met de hoop, dat hij op goede gronden eene eeuwigheid kon te gemoed zien. - Vaarwel, ik kan niet meer. - - -

Maandag 6 Maart schrijft Dr. Harlingh weer aan Moeder Bellamy, ‘P^r Landpost’²⁾ - het blijft besloten vaart:

Mejufvrouw!

Ik vinde mij wederom in de onaangenaame noodzaaklijkheid van UE. geene gunstige berigten omtrent de ziekte van Uwen geliefden Zoon te moeten doen toekomen. De kragten zijn sedert mijn laatsten enigsints vermindert, schoon wij gedurende de laatste 24 uuren daar niet aan verloren hebben, op 't ogenblik vonden wij zelfs de pols enigermate gunstiger, dan gisteren, en den Lijder, die de voorgeschreevene medicamenten en voedsel reedelijk wel inneemt, volkomen bij zijn kennis; het een en ander t samen genomen, oordeelen wij den zieken bij aanhoudenheid in geen gering gevaar; evenwel niet buiten alle hoop. Hoe zeer verlange ik, dat het den Hemel behagen mogte van UE. en ons allen, die het meeste belang in hem stellen, met eene gelukkige herstelling van den Lijder te verblijden! weest intusschen op nieuws verzekerd, dat 'er in allen opzigte alles met de meeste zorgvuldigheid wordt aangewendt, 't geen tot zijne verkwikking of geneezing zou

1) 5 Maart. hs. Z.G. Links boven de ondertekening U.S. (Ut Scis?).

2) Volgens het adres; hs. Z.G.

[p. 318]

kunnen verstrekken. D^r Römer, die mij verzogt heeft UE, schoon onbekend, van zijn respect te verzekeren, behandeld den zieken met alle mogelijke attentie.
Ik noeme mij met alle agting
Mejufvrouw!
UEdwd^r.
A. Harlingh
Utrecht
6 Maart 1786.

UE. zult wel de goedheid hebben den inhoud dezes aan Jufvr. Banen & DH. Zandleven ten spoedigsten te communiceren. de tijd ontbreekt mij van in 't bijzonder aan die vrienden te schrijven.

PS. na 't schrijven dezes aan den Lijder vragende, of hij ook iets te belasten hadt, verzogt hij mij UE. & jufvr. Banen van zijnentwegen te groeten.

Aan Jan Hinlópen, die hem zo trouw verpleegt, vraagt de arme zieke herhaaldelik naar bericht uit Zeeland, met zoveel ‘bezorgde tederheid’, dat de vriend zich schreiend afwendt: het is zo hard telkens weer te moeten antwoorden, dat de Zeeuwse post wegens ‘besloten vaart’ niet aankomt. Zijn kontubernaal Ondaatje heeft hij gevraagd Ds. Jacobus Hinlópen aan zijn ziekbed te willen roepen, en sedert bezoekt de Oranjegezinde predikant Zelandus dageliks. ‘Eén en andermaal’ komt ook de door Bellamy zo ‘vereerde’ Prof. Gijsbert Bonnet persoonlik naar zijn toestand vragen en, zo mogelik, met hem ‘spreeken’¹⁾. De arme zieke bidt ‘gaarne met Vader Hinlópen’; als deze hem de woorden van I Tim. 1 vs. 15 voorleest - Dit is een getrouw woord, en aller aanneming waardig, dat Christus Jezus in de wereld gekomen is om zondaren zalig te maken, van welke ik de voornaamste ben - en vraagt: ‘Bellamy, gelooft gij dat?’, dan is het antwoord: ‘die waarheid is te eenvoudig, om ze niet te gelooven!’

Het spreken wordt steeds moeiliker en de vrienden vermijden al wat antwoord vordert: de zieke dankt met vriendelike blik en handdruk. Bij allengs zwaarder lichaamslijden, eens nog een felle smartkreet, dat hij graag wil blijven leven ‘voor zijn vrienden, zijn moeder, zijn Fransje - zijn God’, en hij ‘heft den blik op, vergeefs om bijstand smeekend’, daarna blijft hij ‘stil en gelaten’²⁾.

Donderdag 9 Maart schrijft Dr. Harlingh zijn laatste brief naar Zeeland³⁾:

1) Gedenkzuil blz. 213, noot 2; Brief van Carp, blz. 316.

2) Brief van Hinlópen aan Fransje, 1 Julie 1786, Gedenkzuil blz. 212 vgg.

3) hs. Z.G.

[p. 319]

Mejufvrouw!

De toestand der ziekte van uwen waardigen Zoon wordt van tijd tot tijd bedenkelijker: de kragten zijn wijnig, en neemen bij de verheffingen der koorts telkens af. Hij is thans buiten tegenspraak in een groot gevaar, en, schoon 'er nog eenige teekenen, die goed zijn, zig opdoen, heeft men zekerlijk geen minder reeden van vrees, dan van hoop op zijne herstelling, waar naar wij zo zeer gewenscht hebben, & waar toe, ook nog bij aanhoudenheid, alles, wat nodig kan zijn, wordt werkstellig gemaakt. Ik hebbe UE. in mijne voorigen niet te veel gevleid, en ik zoude ongetwijffeld niet wel doen, zo ik UE. thans het gevaar verzweeg, waar in hij wezentlijk is; hierdoor zoude het UE. meer treffen, als gij, minder bewust van den zorgelijken toestand, de tijding van zijn dood vernemen moest; en, behaagde het den Hemel onze ijverige pogingen tot zijne herstelling te zeegenen, zo veel te meer reeden van blijdschap zoud zulks voor u zijn.
Men heeft zeer verlangd naar antwoord op een voorstel, 't geen ik in mijnen brief, voorleden Maandag, voor 8 dagen aan d Hr. Zandleven geschreeven, reeds gedaan heb, om UE. alstoen van ter zijde te communiceren: te weeten, men wenschte zeer gaarn, dat 'er iemand uwer goede vrienden of bekenden herwaards was gereist, of dat men andersins door eenen brief was geinformeerd geweest omtrent UE. verkiezing in de beschikking van al dat geen, 't welk vereischt zoude worden, zo de ziekte doodelijk wierd, nadien zulks, bij gebrek van naastbestaanden alhier, eenige moeielijkheid zoude kunnen veroorzaken: mogelijk wel is hier op reeds geantwoord, nadien gisteren noch van daag de Zeeuwsche Post is aangekomen; dan daar wij zulks niet zeeker weeten, herhaalen wij dit verzoek uit voorzorg, en wagten met de eerste Post UE. antwoord.
Ik noeme mij met alle achting
Mejufvrouw!
UEdwdienaar
A. Harlingh
Utrecht.
9 Maart 1786.

UE. zult de goedheid hebben van 't gecommuniceerde aan Jufvr. Banen en d. H: Zandleven te doen weeten.

Vrijdag 10 Maart hoort Ds. v.d. Palm, toevallig in Utrecht, van Bellamy's ‘gevaarlijken toestand’ en snelt naar zijn kamer. De arme zieke kan nu niet meer spreken: zijn ‘oog is open, strak, en (schijnt) verder te zien dan de aarde’. Even ziet hij met bewustzijn de vriend aan, die ‘bij het bed geknield, zijn koude hand’ drukt¹⁾. Ook Rau keert nog tijdig terug voor ‘een laatsten blik van zijn stervenden vriend’²⁾.

1) Herinneringen blz. 249.

2) Zie blz. 317.

[p. 320]

In de sterfnacht waken Jan Hinlópen en Willem Carp. Wel geeft ‘de lieve lijder’ nog enige ‘blijken van tegenwoordigheid van geest’, maar hoe ze zich inspannen, zijn vrienden kunnen ‘hem niet meer verstaan’.

Zaterdagmorgen 11 Maart, ‘even vóór 4 ure’, ontslaapt hij ‘zachtelijk’, en ‘verlaat’, naar het eigen geloofswoord, ‘deze woestenije der rampen met een geruste vreugde’¹⁾.

‘Weinige dagen voor zijnen dood’ door Bellamy, bij notariële akte, ‘tot redderaar van zijne boedelzaken’ aangewezen, zal Hinlópen de droeve tijding wel naar Vlissingen hebben gemeld.

Op de sterfdag schrijft hij aan Kleyn²⁾:

Na veel sukkelens en smarte gedurende den tijd van vijf weken, ontsliep onze vriend Bellamy dezen morgen. Even vóór 4 ure zag ik dien waardigen mensch - sterven. - Carp en ik stonden voor zijn bed, en hadden den laatsten nacht bij hem gewaakt. - Zijn arm ongelukkig meisje, zijne oude moeder, hebben sinds twee postdagen geene tijding van hem kunnen hebben, noch wij van haar. - Wie weet, hoe veel zij geleden hebben, en nog lijden zullen! - Zijne vrienden zullen voor zijne begravenis zorgen. Zijne ziekte was eene koorts- en slijmziekte, uit zware [en verwaarloosde] verkoudheid ontstaan.

Door ‘eene kiesche inteekening onder vrienden en hoogschatters’ van de overledene zorgt Hinlópen voor ‘eene deftige begravenis’³⁾. Als hij 's dichters schrijftafel opent, vindt hij ‘in een laadje een verzegeld pakje: Aan mijne Vrienden!’ en daarin met het opschrift: ‘Koningen der verschrikkinge! eenige nog onbetaalde rekeningen’; in een ander ‘laadje: (de) Broeders der Vertroostinge - quitanties’. ‘Onder eene mengeling van treurige en blijmoedige aandoeningen’ worden de ‘schulden onverwijld voldaan’⁴⁾.

1) Nagedagten op den Bededag, 1 Maart 1780; hs. Z.G. (Dl. I blz. 45).

2) Gedenkzuil blz. 205 en 215.

3) Ondaatje vermeldt zichzelf als door B. met Hinlópen ‘aangesteld tot verzorgers zijner begrafenis’ (zie blz. 324).

4) Kopie Sonsb. blz. 189 wijkt hierin enigszins af van Gedenkzuil blz. 216 en Boekzaal der Geleerde Wereld, Okt. 1848, blz. 452. Ik heb het een met het ander aangevuld.