Logo DBNL
Gedichten uit het Haagsche liederhandschrift (1896)

Gedichten uit het Haagsche liederhandschrift

(1896)–J. Aleida Nijland–rechtenstatus Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende

Hoofdstuk V.
De Natuur.

Het leven der natuur heeft zijnen stempel gedrukt op de middelhoogduitsche lyriek. Men vindt het in lente, zomer en winterzangen, in herfstliederen en in tal van beelden der natuur ontleend.

Bij de eerste onderscheide men in: liederen, waarin een wezenlijk verband bestaat tusschen des dichters liefde en den zomer, en andere, waarin de beschrijving der jaargetijden als rhetorisch middel ter inleiding wordt aangewend, hetzij in eenig verband gebracht met de gevoelens des dichters (overeenkomstig of strijdig daarmede), of als voorspel van het eigenlijke minnelied, zonder eenig verband met het volgende.

Beschouwen we eerst de liederen, waarin een dergelijk verband bestaat. Afgezien nog van den indruk, dien het ontwakend natuurleven steeds gemaakt heeft en maken zal op het menschenhart, waarin het machtig lentemysterie altijd weer dezelfde snaren trillen doet, dezelfde klanken en tonen wekt, was de zomer den middeleeuwschen zanger, als de tijd van liefde en schoonheid, dubbel welkom. Sumerzît bracht hem, aan de wintereenzaamheid ontvlucht, weder in het volle menschenleven: met dans en balspel vierde men den intocht der schoone lente284., en onder het geuren der bloemen, der vogelen zang, werden liefdesbetrekkingen aangeknoopt, die kortstondig en vluchtig, gelijk de zomer zelf, weder ontbonden zouden worden als de roos verwelkte, de nachtegaal zweeg (maibuhlen, mailehen). In de Oostenrijksche lyriek vindt men eenige voorbeelden van deze zomerliefde285..

De hoofsche minnedienst, met zijne strenge eischen van staete, moest in verzet komen tegen deze wufte, kortston-

dige liefde, haar geheel verwerpen. Met haar werd echter geenszins alle natuurbeschrijving gebannen, men wijzigde slechts, en bracht nu het karakter der jaargetijden in betrekking tot de gevoelens, de stemming van den dichter. Reeds bij Veldeke komt eene dergelijke betrekking voor. Hûsen verwerpt dit streven geheel en vermeldt slechts eens diu wunneclîchiu zît1), zonder rechtstreeksch verband met den verderen inhoud van het lied. Walther's natuurbeschrijvingen, waarin naast enkele phrasen betreffende het natuurleven ook vergelijkingen voorkomen tusschen het jaargetijde en des dichters gemoedsstemming, onderscheiden zich bovendien hierdoor, dat ze een wezenlijk bestanddeel zijn van de voorstelling in het minnelied gegeven: zij vormen den achtergrond van het tafereel, dat de dichter schilderen wil2).

Na Walther wordt schier elk minnelied door zulk eene stereotiepe natuurbeschrijving ingeleid, meestal in verband met des dichters gevoelens. In de lente vindt de feeststemming der natuur weerklank in zijn jubelend hart, of spot wreed met zijn bitter lijden, dat liever den somberen winter zag, wiens doodsch zwijgen beter passen zou bij zijne droefheid (waarbij zich een nieuw motief voegt: het leed door den winter veroorzaakt, is niet des dichters eenige smart286.), of ook, winterkou en kilheid kunnen zijn warm hart niet verstijven, en gelijk de liehten tage hem donker en somber zijn, zoo hij de geliefde frowe niet ziet, kan één blik, één woord van haar, sneeuw en winterkou in bloemengeur en zomergloed veranderen, en is des dichters stemming derhalve geheel onafhankelijk van het jaargetijde287.. De natuur stelde men zich voor, als leefde en gevoelde zij met den jubelende, den klagende meê, als verleende zij hem hare hulp288..

Dergelijke stereotiepe zomer- en winterbeschrijvingen komen in hoofdzaak hierop neer: lenteboden kondigen aan, dat de winter voorbij is met sneeuw en ijs; de bloemen, rood, blauw, wit en geel, dringen door het gras en schijnen in grootte en kleur te wedijveren; het vogellied weêrklinkt, alles noopt tot jubelen en reien!289. Of: de liehten tage worden korter, de winter is in het land; na hevigen strijd heeft

hij den zomer verdreven; sneeuw en ijs, rîfe en ânehanc hebben de heide betwungen, anger en ouwe zijn van bloemen en kruid beroofd, het woud is kaal en mist zijne schaduw, de vogels zwijgen; men verwenscht den winter en vergeet zijne ruwe stormen onder de vröude in den stuben, terwijl allengs weder de tijd nadert, dat zijne heerschappij zal moeten wijken290..

Soms evenwel staat eene dergelijke natuurbeschrijving, zonder dat er eenig verband wordt aangewezen tusschen het jaargetijde en des dichters gevoelen, als een geheel op zichzelf staand voorspel, dat aan het eigenlijke minnelied voorafgaat291..

Met Steinmar komen de herfstliederen in zwang, die de vreugde van den oogsttijd, diu erne, schilderen, als de bladeren afvallen en het gunstig getij voor de minnaere verloopen is Toch weegt de herbestwünne rijkelijk op tegen het leed, door de naderende koude veroorzaakt: als een gastvrij waard onthaalt herbest zijn gesinde en de esslieder schilderen met heldere kleuren het gastronomisch genot der vroolijke middeleeuwers; zelfs een aanzienlijk minnesinger als Wizlâv, vorst van Rügen (+ 1325) somt met blijkbaar welgevallen de verschillende heerlijkheden van den herfsttijd op292..

Eindelijk nog openbaart zich de natuurzin der dichters in tal van beelden en vergelijkingen; vaste motieven ontstaan, als: de schoone vrouw gesteld boven dc mei, zij geeft hooger, reiner genot dan deze293.; haar tugent bloeit en schittert294., zon, maan en sterren doen in glans voor haar onder1), aan bloemen (vooral rôse en lilje2)), en vogels (valke, swan, ar; diu nahtegal wordt de geliefde vogel) worden beelden ontleend295., verder aan de zee, het ijs, verschillende metalen en edelsteenen296.. In overdrachtelijken zin worden gebezigd: anger, blüendez zwî, garten, boum, kranz enz.297., en stereotiepe uitdrukkingen ontstaan, als daz vröut für des meyen bluot, für aller bluomen schîn298.


Vorige Volgende