Gedichten uit het Haagsche liederhandschrift

[p. 39]

Inhoud der Middelhoogduitsche lyriek.

Minnelyriek.
Inleiding.

Bij eene nadere studie der middelhoogduitsche minnelyriek valt terstond in het oog, welk eene groote tegenstelling er bestaat tusschen het werkelijk leven en wezen der ridders en hunne liederen, waarin zij gewagen van de teederste, schuchterste liefde, de reinste vereering. Deze gevoelspoëzie is dan ook in lijnrechte tegenspraak met alles, wat de geschiedenis omtrent deze onbeschaafde, en nog ruwe middeleeuwsche samenleving leert. ‘Der Ritterschaft gehört sie an und wie wenig atmet sie von dem ritterlichen geist! Selbstgefühl und trotziger Sinn, frohes Gepränge und munterer Waffenschall tönen uns aus diesen Liederen nicht entgegen; kein Thatendrang, keine Waffenfreude, kein Ritterstolz, keine Lust an Abenteuern; nur Minnewerben, nur Preis der Geliebten, Klagen über ihre Härte, Freude über gehofften Lohn. Die Minne allein herrscht! (Willmans).

De streng hoofsche lyriek is dan ook geheel ongeschikt om een eenigszins getrouw beeld te geven van de middeleeuwsche samenleving, want wat ze ons van toestanden en verhoudingen schildert, is geheel onwaar en bloot conventioneel; terwijl in de epiek het ridderleven zich tot in de kleinste bijzonderheden afspiegelt, verleent dit der lyriek kleur noch toon. Eerst als door Walther's liederen en Nîthart's poëzie de frissche adem van den volksgeest is gevaren, en de ‘liebesreflexion’ voor het reëele leven des harten moet wijken, wordt ons de dichter een mensch van gelijke beweging als wij: zijn hart voelt men kloppen in zijne poëzie, men ziet de plaats, waar hij leefde en liefhad, en men begrijpt zijne

[p. 40]

liederen des te beter, nu men de omstandigheden kent, waaronder ze gezongen zijn.

Deze tegenstelling tusschen poëzie en werkelijkheid vindt hare verklaring in de ontwikkelingsgeschiedenis der lyriek. Zij was eene plant van vreemden bodem, niet wortelende in den grond, waar men haar wilde doen groeien en bloeien; waar zij weliswaar leefde, doch als eene kasplant en eerst tot vollen wasdom zou komen, indien men haar de lauwe atmosfeer, waarin zij ademde, deed verlaten en in de frissche buitenlucht plaatste, waar zij nieuwe levenssappen kon opnemen.

In Zuid-Frankrijk toch had de lyriek zich krachtig en frisch ontwikkeld, en was een wezenlijk bestanddeel der ridderwereld geworden: de voordracht van een kunstig gevormd minnelied behoorde er tot de eischen, den hoofschen ridder gesteld. Ook in de Duitsche riddermaatschappij, geheel op Romaansche leest geschoeid, werd het lyrisch gezang eene modezaak, en gelijk de ridder zich in het hoofsche leven moest kenmerken door kunstzin, galanterie, sierlijke taal en manieren, werden hem ook voor het minnelied, zoo nauw met dit leven samenhangende, dergelijke voorschriften gegeven. De etiquette wees der lyriek den weg, dien ze gaan moesten, stelde haar grenzen, die ze niet mocht overschrijden.

Gelijk bijv. in Zuid-Frankrijk de afstand, die bestond tusschen de dompna en den dienenden trobaire nooit uit het oog mocht worden verloren, vindt men tusschen den Duitschen ridder en zijne frowe eene dergelijke verhouding, die in een Germaansch begrip wortelde. De vrouw toch stond buiten de oud-Germaansche samenleving en moest in strenge afzondering en terughouding hare reine deugd bewaren. Zoo ook treedt zij op in den minnezang: onverschillig voor de klachten harer vereerders, koud en onbuigzaam, zonder genade en hard, hierin tevens de herinnering bewarende aan de Provençaalsche dompna, die, hoewel met welgevallen luisterende naar het lied van den trobaire, nimmer tot hem mocht afdalen.

Het middelhoogduitsche minnelied moet het ideaalbeeld schilderen van het hoofsch verkeer tusschen man en vrouw (Willmans) en daar nu eenmaal een bepaald thema ge-

[p. 41]

geven was, en iedere ridder, die op hoofschheid wilde bogen, zijne krachten aan het minnedicht met dit gegeven thema moest hebben beproefd, spreekt het vanzelf, dat allengs stereotiepe beelden, gedachten, zinswendingen in zwang komen, zelfs typische rijmgroepen ontstaan. Zoo is de inhoud der Middelhoogduitsche lyriek terug te brengen tot bepaalde rubrieken en vaste motieven, waarvan er verscheidene ook in de Romaansche lyriek voorkomen^134..

134. Diez, Poesie der Troubadours, blz. 235 vgg.; Michel, Heinrich von Morungen und die Troubadours.