Gedichten uit het Haagsche liederhandschrift

Hoofdstuk II.
De hoofsche minnezang in de 13^de en 14^de eeuw niet langer beperkt tot den adel, maar ook in handen der fahrenden als middel van bestaan.

Dichters aan de vorstenhoven van Oostenrijk en Thüringen.

Gelijk in Z. Frankrijk, O. Spanje en N. Italië vindt men ook in Duitschland enkele hoven, waar de dichters samenkomen en onder hooge bescherming des vorsten de kunst dienen^76.. Zoo ook hadden de Babenbergers in Oostenrijk als beschermers der dichtkunst een' goeden naam.

Aan het hof van Leopold VI vertoefde Reinmar, die hem in 1195 den boven genoemden schoonen klaagzang wijdde. Zijn jongste zoon Frederik, 1198 in het Heilige Land gestorven, was Walther's vriend en beschermer, hoewel bij diens broeder Leopold VII (1198-1230), dien de bijnaam gloriosus et liberalis sierde, dezelfde Walther in ongenade viel en steeds gebleven is¹⁾.

Ook Frederik II Bellicosus, in 1246 bij de Leitha tegen koning Bela van Hongarije gesneuveld, was een dichtervriend, en zelf ook dichter^77.. Onder zijne regeering, hoe weinig schitterend ook, bloeide toch de dichtkunst in Oostenrijk, vooral van Nîthart en zijne school^78..

76. Ook het hof van den milten Welf, broeder van Hendrik den Trotsche, te Memmingen, door Walther in één' adem genoemd met dat te Weenen en Aquileja, had reeds eenige vermaardheid (Pf. 119).

1) Zie blz. 22 n. 90.

77. Tanhûser MSH. 2. 81 vgg. str. 15 in zijne lofrede op Frederik. Volgens Nîthart 85. 35, zong hij ze sumer minneliet. - Nîthart's klachten over zijn bandelooze regeering, zie blz. 32. Lichtenstei herdenkt den vorst in zijnen Frauendienst 1659 vgg.

78. Roethe, blz. 33; Kummer (Wildonje) blz. 52 vgg.

[p. 20]

Nog treden als beschermers der dichtkunst de vorsten van Thüringen op. Zij hadden reeds vroeg betrekkingen met West-Europa aangeknoopt; zoo zond Lodewijk de IJzeren o.a. (1140-'72) twee zijner zoons naar Parijs en beval ze Lodewijk VII aan; deze zoons behoorden later tot de eerste Duitsche vorsten, die als beschermers der uit Frankrijk afkomstige hoofsche poëzie beroemd zijn geworden^79.. De oudste Lodewijk de Vrome († 1190) was gehuwd met eene gravin van Kleef, een huwelijk van veel belang voor het letterkundige leven in Thüringen, daar het de aanleiding van Veldeke's verblijf aldaar werd. Lodewijk's jongere broeders, Frederik en Herman, spoorden Veldeke aan zijne Eneide te voltooien, wat op Herman's slot ‘Nouwenborch bî d'Onstroet’¹⁾ geschiedde. Deze Herman is later, als regeerend vorst († 1217), de veel geroemde zangersvriend. Aan zijnen Wartburg knoopt zich de sage vast van den sängerkrieg ‘eine der leersten und doch berühmtesten’ (Willmans), die schilders, dichters en musici rijkelijk stof voor heerlijke kunstwerken verschaft heeft.

Een eigenaardig beeld van het leven op dezen Wartburg geeft ons Walther in zijn: der in den ôren siech vor ungesühte sî, daz ist mîn rât, der laz den hof ze Dürengen fri²⁾, en met een wanhopig: ich hân gedrungen unz ich niht mêr dringen mac! verlaat hij hem. Het is er den dichter te druk, te woelig, en het schoone beeld, dat de moderne kunst van het leven en den persoon des landgraven ontworpen heeft, moet veel van zijnen glans verliezen, als de historie bij monde van tijdgenooten ons de naakte werkelijkheid voor oogen stelt. Ook Wolfram von Eschenbach, die aan het Thüringsche hof vertoefd heeft^80., laat zich in dien geest uit, als hij van den Wartburg sprekende des fürsten ingesinde liever ûzgesinde zou willen noemen, en de drukte, die er steeds heerscht, als smaehlich gedranc voorstelt³⁾.

Toch heeft ook Walther later (1213)^81. jubelend uitgeroepen: ich bin des milten lantgrâven ingesinde!⁴⁾ en handhaafde hij Herman's onvergankelijken roem door dien eenen

79. Willmans Leben, blz. 65.

1) Eneide vs 13477.

2) Lachman 20, 4, Pfeiffer 99.

80. Bartsch, LD. n^o. 22.

3) Parz. VI 526 vgg.

81. Willmans Leben, blz. 71.

4) Lachman 35. 7.

[p. 21]

voortreffelijken regel: der Dürnge bluome schînet dur den snê!

Hoewel nu in Thüringen dichters als Veldeke^82. en Morungen vertoefden^83., Walther's zangen, waarschijnlijk ook Wolfram's schoone tagelieder op den Wartburg klonken, schijnt de lyriek er geen wortel te hebben geschoten. Toch zou men uit eene plaats bij Wolfram¹⁾, waar gesproken wordt van niuwe(r) tänze, der uns von Dürengen vil ist komen tot een' betrekkelijken bloei kunnen besluiten. Nog worden later enkele Thüringsche dichters vermeld, als der hêr von Kolmas (± 1200); der Tugenthafte Schrîber (± 1220); Kristân von Hamlê (± 1225); Kristân von Lupîn (± 1300) en Heinrich Hetzbolt von Wîzensê (± 1325)^84..

82. Vóór Veldeke wordt in Thüringen een Hûc von Salza vermeld. Wackernagel, DLG. § 68. 38.

83. Michel, blz. 8.

1) Parz. XIII, 367.

84. cf. Wackernagel, DLG. § 43. 25-27. - Horheim en Steinach zagen we in het gevolg van Hendrik VI; Hûsen had zich in de gunst van Barbarossa verheugd, Walther genoot die van Frederik II; aan het hof van Hendrik VII vertoefden Nîfen, Hôhenvels en Wintersteten. Andere beschermers der dichtkunst (voor Zuid-Duitschland, zie Kummer, blz. 60) zijn Dietrich von Meissen, Wenzel I en Ottokar van Bohemen; verder nog vorsten, die ook zelf als dichters zijn opgetreden, als Maregrâve Heinrich von Mîssen † 1288 (Dietrichs zoon), Herzoge Heinrich von Presselâ † 1290, Künic Wenzel II von Beheim † 1305, Maregrâve Otte von Brandenburc † 1308, Wislâv von Rügen † 1325 enz.

Walther von der Vogelweide.

‘Der nahtegalen der ist vil’ zeide Gottfried von Strazburc ± 1210, en terecht, want door geheel Duitschland klonken in de 13^de, ja nog in de 14^de en 15^de eeuw, de lyrische zangen van tal van dichters, uit alle standen, wier namen grootendeels met de liederen zijn bewaard gebleven. Toch komen ook vele naamlooze liederen voor, terwijl aan den anderen kant enkele dichternamen, zonder meer, tot ons gekomen zijn^85..

Aan de spits dezer lyrici staat Walther von der Vogelweide en bekleedt onder hen eene eereplaats, hem reeds door een' tijdgenoot toegewezen. Na Reinmar's dood, der nahtegalen leitevrouwe had Gottfried uitgeroepen, welhiu sol ir baniere tragen, wer leitet nu die lieben schar! Wie anders, dan hij, die dienzelfden Reinmar zulk een' schoonen klaagzang had gewijd! Reeds twijfelt Gottfried niet meer (Tristan 4796)

ich waene ich si wol vinde,
diu die baniere füeren sol
ir meisterinne kan ez wol,
diu von der Vogelweide,
hei, wie diu über heide
mit hôher stimme schellet!
....diu sol ir leitaerinne sîn!

Walther's geboortejaar en land is niet bekend; men heeft allerlei gissingen geuit^86. en hoewel men nu zijne geboorteplaats in het Eisak-dal in Tyrol heeft gezocht, waar nog

85. Lichtenstein noémt in zijn' Frauendienst drie adellijke minnesinger, slechts bij name bekend: Frauend. 272 en 886, hêr Gotfrit von Totzenpach; id. 616, hêr Zacheus von Himelberc; id. 33, marcgrâve Heinrich von Oesterrîch; Nîthart en Tanhûser vermelden Frederik II Bellicosus als dichter (noot 77). Nîthart voegt er bij (85. 34): mîn hêr Troestelîn.

86. Willmans Leben, blz. 48; II. noot 15. Vogelweide nomen appellativum = aviarium, ein Ort, wo Vögel sich aufhalten oder gehalten werden. Die Falkenjagd verlangte die Einrichtung solcher Vogelweide, wo die Jagdvögel gezogen und abgerichtet wurden, und daher kommt das Wort nicht selten als Ortsname vor.

[p. 22]

eene hofstede zijnen naam draagt, en men in 1874, door het plaatsen van eenen eenvoudigen gedenksteen voldaan heeft aan de behoefte des harten ‘den genius des dichters aan zijne geboorteplaats te kunnen vereeren’^87., is hiermede zijne Tirolsche afkomst volstrekt nog niet bewezen en blijft de waarschijnlijkheid bestaan, dat hij, overeenkomstig zijne bekende uiting: ze Osterrîche lernte ich singen unde sagen ook werkelijk uit Oostenrijk stamt^88.. Men heeft getracht uit Walther's gedichten eene volledige biographie samen te stellen, doch behoudens enkele vaste feiten berust alles op hypothese, hoe aannemelijk ook, als in Willmans' voortreffelijk boek, voorgesteld. Slechts eens wordt zijn naam schriftelijk uit dien tijd medegedeeld, nl. in de reisrekeningen van Wolfgêr von Ellenbrechtskirchen, bisschop van Passau, waar onder diens uitgaven vermeld staat: Walthero cantori de Vogelweide pro pellicio V solidos longos, Nov. 1203 door den dichter in Zeisenmûr aan den Donau in ontvangst genomen^89.. Hier wordt Walther in één' adem genoemd met den joculator Flordamor en den mimus Giliotho als de zwervende zanger, die van zijne kunst moet leven.

Nog zijn feiten, als tijdsbepalingen, aan een paar sprüche vast te knoopen:

1^o. Toen in 1197 bij den dood van Hendrik VI de pretendentenstrijd uitbrak, schilderde Walther Duitschlands verdeeldheid in den merkwaardigen ‘spruch’¹⁾: ich hôrte ein wazzer diezen. Alom in de natuur te midden van strijd en woeling toch orde en recht, niet alzoo in Duitschland. Bekêra dich, bekêre! roept hij uit en eindigt met eene opwekking tot Philips van Zwaben, de kroon te aanvaarden en aan alle verdeeldheid een einde te maken^90..

2^o. Op den dood van zijn' beschermer en vriend hertog Frederik van Oostenrijk, in 1198, zinspeelt Walther²⁾ en na een weemoedig: mir ist verspart der Saelden tor³⁾ verlaat hij Weenen, waar hij van den regeerenden hertog niets te wachten heeft.

3^o. Toen Philips van Zwaben, die in Sept. 1198 gekroond

87. Willmans Leben, Vorwort IV; id. blz. 48.

88. Willmans Leben 61. Behalve op deze uiting grondt Willmans zijn vermoeden, dat Oostenrijk des dichters geboorteland is, ook nog op het feit, dat hij zich, trots de ongenade van Leopold VII, toch altijd weer tot Oostenrijk voelt aangetrokken, altijd weer van zijne zwerftochten daarheen terugkeert. Ook verstaat hij onder de heimischen fürsten (Lachm. 84. 20. Pf. 116) de Oostenrijksche.

89. Zingerle, Reiserechnungen Wolfgers von Ellenbrechtskirchen, Bischofs von Passau, Heilbronn 1877, blz. 8 en 13 vgg. - Strobl. AfdA. 3, 269 vgg. Germania 23, 236 vgg.

1) Lachm. 8, 28, Pf. 81. II.

90. Willmans Leben, blz. 88. Door Walther werd deze Spruch in Oostenrijk voorgedragen, waardoor hij zich waarschijnlijk de ongenade van Leopold VII op den hals heeft gehaald, die zich niet aan de zijde der Hohenstauffen wilde voegen ‘eben in dieser Zeit lud der Sanger die Schuld auf sich, die der Herzog ihn lange nicht vergab, ganz vielleicht nie’; cf. ibidem blz. 34. II noot 79.

2) Lachm. 19, 29. Pf. 98.

3) Lachm. 20, 31. Pf. 82.

[p. 23]

was, het volgende jaar met zijne gemalin, eene Byzantijnsche prinses, het Kerstfeest in Maagdenburg vierde, is ook Walther tegenwoordig geweest. Hier dichtte hij zijn onsterfelijk¹⁾:

ez gienc eins tages, als unser hêrre wart geborn
von einer maget enz.

en de onvergelijkelijk schoone verzen:

er trat vil lîse, im was niht gâch,
im sleich ein hôhgeborniu küneginne nâch,
rôs' âne dorn, ein tûbe sunder gallen!

Ook hier zong hij, naar alle waarschijnlijkheid, getroffen door de vorstelijke gestalte van Philips, der junge süeze man, wien der weise op het blonde hoofd, een' verhoogden glans verleende^91.: ‘diu krône ist elter danne der künec Philippes sî!’²⁾

4^o. Walther's optreden tegen den paus, de gebreken in de kerk en tegen de geestelijkheid dagteekent van ± 1213. Innocentius III noemt hij den nieuwen Judas³⁾, en die hem volgt, stort zichzelven in het verderf: hij moge sante Pêters sleutels hebben, zeker niet zijn lêre; ook de geestelijkheid spaart hij niet⁴⁾ en den aflaat noemt hij ongeoorloofd⁵⁾.

Toen in 1213 Innocentius bevel gaf, dat in alle groote kerken een offerkist (truncus concavus) zou geplaatst worden, opdat men de voor een' kruistocht benoodigde gelden op deze wijze door giften zou kunnen verkrijgen^91a., klonk zijn scherpe hekelzang⁶⁾:

sagt an, hêr stoc, hât iuch der bâbest her gesendet,
daz ir in rîchet und uns Tiutschen ermet unde phendet?

terwijl hij den paus de spottende woorden in den mond legt:

ir tiutschez silber vert in mînen welschen schrîn,
ir pfaffen, ezzent hüenr und trinkent wîn,
unde lânt die taerschen, tiutschen leien....vasten!

1) Lachm. 19, 5. Pf. 100.

91. Willmans Leben, blz. 90.

2) Lachm. 19, 5. Pf. 100.

3) Lachm. 33, 20.

4) Lachm. 33, 31; 34, 24. Pf. 113 en 114.

5) Lachm. 33, 5. Pf. 111.

91a. Willmans Leben, blz. 112.

6) Lachm. 34, 14. Pf. 116.

[p. 24]

5^o. In 1217 moet Walther in Oostenrijk zijn geweest, blijkens zijne zinspeling op des hertogs voorbereidende maatregelen tot een' kruistocht: dô er sparte ûf gotes vart - daarin door den adel tot schade der gernden nagevolgd.

6^o. In 1219 begroette hij hertog Leopold VII bij zijne terugkomst te Aquileja, waardig en vol zelfbewustzijn, met het herzôge ûz Osterrîche, ez ist iu wol ergangen¹⁾, waarvan het slot ons den dichter in al zijne fierheid en kracht vertoont.

7^o. Van Frederik II kreeg Walther na eene smeekbede²⁾ ± 1220, eene kleine bezitting in leen, waardoor hem een inkomen, dat de zorgen des levens wegnam, werd verzekerd. Jubelend roept hij uit³⁾: ich hân mîn lêhen, al die werlt, ich hân mîn lêhen! Algemeen is aangenomen, dat dit de kleine bezitting in Würzburg is geweest, waar Walther zijne laatste levensjaren heeft doorgebracht, en waar hij ook, naar alle waarschijnlijkheid, na 1230 gestorven is. Eene legende verhaalt, hoe volgens eigen wilsbeschikking op zijn graf dagelijks de vogels werden gevoederd^92.. Ulrich van Singenberg, een zijner voortreffelijkste leerlingen, wijdde hem een' schoonen klaagzang⁴⁾.

Walther trad op als dichter van: hoofsche liederen, liederen ‘der niederen minne’ en ‘sprüche!’

In zijne jeugd kwam hij naar alle waarschijnlijkheid te Weenen met Reinmar in aanraking, wiens hoofsche liederen hij ongetwijfeld heeft nagevolgd, blijkens zijn: ze Osterrîche lernte ich singen unde sagen. Toch kan hij geen leerling van Reinmar genoemd worden, daartoe is hij veel te zelfstandig^94., en waar Walther invloed onderging, verwerkte hij het ontleende geheel, zoodat hij het als zijne eigen vinding beheerschte.

In Walther's liederen zijn de gewone beschrijvingen van zomer en winter, door Hûsen en Reinmar uit de hoofsche poëzie gebannen, hersteld, en na hem treft men ze, schier in ieder minnelied als stereotiepe inleiding aan, in betrekking tot de gevoelens, die den dichter bezielen of zonder eenig^93.

1) Lachm. 28, 15. Pf. 152.

2) Lachm. 28, 1. Pf. 149.

3) Lachm. 28, 31. Pf. 150.

92. Willmanns Leben, Vorwort IV, ibidem blz. 62, het epigram: pascua qui volucrum vivus, Walthere, fuisti enz.

4) L.D. 30, 115 Pf. blz. 309; noot 93

94. Eine Darstellung des Einflusses Reinmars auf Walther wird notwendig eine Geschichte sein der Ueberwindung dieses Einflusses durch die sich zu volliger Freiheit entwickelende dichterische Individualität. Burdach, blz. 11.

93. Roethe, blz. 178, noot 218.

[p. 25]

verband, eenvoudig als voorspel van het eigenlijke minnelïed.

Tot Walther's schoonste hoofsche liederen behoort dat, waarin eene schoone vrouw boven de mei wordt gesteld¹⁾ ‘sô die bluomen ûz dem grase dringent’ en zijn lof der tiutschen wîp²⁾.

In de liederen der ‘niederen minne’ wordt eene liefdesbetrekking geschilderd met een meisje uit het volk, in tegenstelling met de minne an hôhe stat, van den hoofschen vrouwendienst, waarin ook Walther den tijdsmaak gehuldigd had. Deze liederen heeft men aanvankelijk gesteld aan den aanvang zijner dichterloopbaan, als zou hij zich hieruit opgeheven hebben tot den dienst eener edelvrouwe^95.. Burdach evenwel bewijst, dat die voorstelling geheel onjuist is; daar Walther in deze liederen het hoogtepunt zijner kunst bereikt, en ver boven Reinmar staat, nu hij stijl en vorm van het hoofsche minnelied verbindt met een' inhoud, die aan het volksleven zijne schoonste trekken ontleent, moeten ze ontstaan zijn na zijnen hoofschen minnedienst. Toch is Walther niet de schepper dezer volksmässigen lyrik; hij spreekt het eerst uit, en op voortreffelijke wijze, wat reeds velen zijner tijdgenooten hadden gevoeld; deze nieuwe kunstvorm wortelt in eene reeds langen tijd bestaande reactie tegen de gekunsteldheid en onnatuur der hoofsche lyriek^96. (zie blz. 30).

Tot de schoonste liederen dezer niederen minne behooren ongetwijfeld under den linden en het fraaie gedichtje, waarin diu liebe boven diu schaene gesteld wordt³⁾.

Ten slotte gaf ook Walther aan de oude gnomiek der fahrenden in sprüche vervat en in Hergêr herleefd, een' nieuwen zinrijken inhoud. De spruch, uit eene enkele strophe bestaande, is de oudste en meest oorspronkelijke vorm der lyriek, waarnaast, deels onder romaanschen invloed, voor de hoofsche minnepoëzie de vorm van het lied, uit meer strophen bestaande, in zwang kwam^97.. Had nu de spruch vóór Walther niet dan didaxis tot inhoud, een beroep op de milte van des dichters gehoor of een hekelend woord

1) Lachm. 45, 37. Pf. 5.

2) Lachm. 56, 13. Pf. 39.

95. Burdach, blz. 11, geeft de literatuur over het onderwerp; levert daarna het bewijs in quaestie, hierin gevolgd door Willmans Leben, blz. 257. - De uitdrukking lieder der niederen Minne wil Burdach vervangen zien door volksmässige Lyrik, daar niet alle tot deze categorie behoorende gedichten minneliederen zijn.

96. Willmans Leben, 167. Die Möglichkeit dass Walther's freier Dichtergeist sich frei entfalten durfte, verdankt er dem allmähligen Fortschritt der Gesellschaft, der nicht von der Kraft eines einzelnen abhängt.

3) Pf. n^o. 9. L. 39, 11; Pf. n^o. 14. L. 49, 25.

97. Zie: Rathay, über den Unterschied zwischen Lied und Spruch. Wien, 1875.

[p. 26]

naar aanleiding zijner kerge, Walther voegt er een nieuw element aan toe, aan de staatkundige gebeurtenissen, die om hem heen plaats grijpen, ontleend. Hem kan men noemen den stichter der eigenlijke spruchpoesie, gelijk deze na hem ook door edelen werd beoefend.

Tot Walther's merkwaardigste politieke gedichten behoort zeker eene trits¹⁾ tot verheerlijking van het keizerschap in den persoon van Otto IV (1211)^98., waar Walther met voorbijgaan van den Paus, de wereldheerschappij verdeelt tusschen God en den keizer met het majestueuze begin:

hêr keiser, ich bin frônebote
und bring iu boteschaft von gote:
ir habt die erde, er hât daz himelrîche....

Met een enkel woord herdacht ik reeds zijne sprüche tegen paus en geestelijkheid. Dichterlijk schoon is nog zijne voorstelling van het reine, ware Christendom onder het beeld van een' weinenden klôsenaere tegenover de heerschzuchtige Kerk, wier streven alleen gericht is op vermeerdering van macht en aanzien. Aandoenlijk is zijne schildering, hoe te midden van den algemeenen strijd, de woelingen van pfaffen en leien, terwijl diu goteshûs gestôrt worden, de dichter²⁾

..... verre in einer klûse
(hôrte) vil michel ungebaere.

da weinte ein klôsenaere:

er klagete gote sîniu leit

.....hilf, herre, dîner kristenheit!

Walther's welsprekende, sarcastische taal moet eenen ontzaglijken indruk op de Duitsche gemoederen gemaakt hebben en een spruch, van zijne lippen klinkende, kon duizenden de partij des pausen doen verlaten^99.. Doch ook al richtte Walther zich tegen de geestelijkheid, den persoon des pausen, nooit heeft hij zich aan het dogma, de leer der heilige Moederkerk vergrepen. Willmans vermoedt dan ook, dat hij juist in deze jaren zijnen leich tot lof der Trinitât zal gedicht hebben, opdat men in zijn' strijd tegen den Paus niet aan zijn oprecht geloof zou twijfelen.

1) Pf. 134-136; L. 11, 30-12, 30.

98. Willmans Leben, blz. 106; cf Von Wengen (MSH. 2, 144), str. 2. Got hât ûf erde an zwêne man die Kristenheit gelân: der babest, der sol unser sèle in sîner huote hân; sô sol den lîb und unser guot ein vogt von Rome schirmen mit gerihte.

2) Pf. 81 III. L. 9, 35.

99. Willmans Leben, blz. 113.

[p. 27]

Adellijke minnesinger, dichters van volksmässige liederen, adellijke spruchdichter, fahrenden.

Adellijke minnesinger. In de verschillende Liederhandschriften zijn met de lyrische voortbrengselen tal van namen overgeleverd, waaruit blijkt, hoe de gansche riddermaatschappij der 13^de eeuw zich op het dichten van minneliederen heeft toegelegd. Het groote Heidelbergsche handschrift noemt één keizer, twee koningen, tal van hertogen, graven en mindere edelen.

Naast Hendrik VI wordt Künec Chuonrât der junge vermeld, naar alle waarschijnlijkheid de ongelukkige Konradijn, die in 1268 op 16-jarigen leeftijd onthoofd, reeds zeer vroeg als minnesinger moet zijn opgetreden; verder Künic Wenzel von Beheim † 1305, zoon van Ottocar; marcgrâve Heinrich von Mîssen (1218-'88), zoon van Walther's beschermer Dietrich IV, wiens gedichten duidelijk invloed van Walther verraden^100. (volgens Zweter: der edele Mizenaere). Nog vindt men een' herzôge von Anehalt († 1225); herzôge Heinrich von Presselâ (regeert 1270-'90), marcgrâve Otto van Brandenburc mit dem pfîle (1266-1308) en verder tal van edelen van hoogeren en lageren rang^101..

Met een enkel woord wensch ik de voornaamste dichters te vermelden:

Otto von Botenlouben, Graaf van Henneberg († 1245) behoorde tot een aanzienlijk Frankisch geslacht, dat aan de Thüringsche landgraven verwant was^102.. Otto kan, naar de gewoonte dier dagen aan het hof van Hendrik VI zijne opvoeding hebben genoten en in deze omgeving, waar de lyriek bloeide, met haar zijn bekend geworden. In 1206^103. ondernam hij een' tocht naar het Heilige Land en huwde Beatrix, dochter van Jocelin IV, seneschalk van het koninkrijk Jeruzalem. Toegevende aan de zich in Duitschland in dezen tijd algemeen openbarende neiging tot vrome ‘Schwärmerei’ en ‘Himmelssehnsucht’ verkocht Botenlouben in 1234 zijne goederen en stierf 1245, in het door hem en zijne gemalin gestichte klooster Frauenrode bij Kissingen. Aan de sage van den sluier, volgens welke Beatrix besloot zich in het klooster terug te trekken, hebben we Otto's schoonste liederen te danken, alle haar gewijd^104..

100. Willmans Leben, blz. 116.

101. Uit de eerste helft der 13^de eeuw: Maregrâve Diepold von Hôhenburc, hêr Hiltbolt von Swanegou, hêr Heinrich von Frowenberc, der buregrâve von Lüenz; uit het midden der 13^de eeuw: grâve Kraft von Toggenburc, hêr Ruodolf von Rôtenburc, der Schenke von Limpurc, hêr Heinrich von Stretelingen, Herrand von Wildonje, der von Suonegge en der von Stadegge.

102. Bechstein, Geschichte und Gedichte des Minnesängers Otto von Botenlouben, Grafen van Hennenberg Leipzig 1845, blz. 13.

103. Bechstein, blz. 31.

104. Bechstein, blz. 39-48.

[p. 28]

Voortreffelijke liederen dichtten Kristân von Hamlê ± 1224, naar alle waarschijnlijkheid uit Thüringen, en Hêr Ulrich von Lichtenstein uit Stiermarken, in oorkonden het eerst 1227 vermeld, († 1275 of '76). Eene uiterst merkwaardige gestalte in de mhd. lyriek is Lichtenstein door zijn' Frauendienst (1255), een doorloopend verhaal van zijn leven geheel aan den dienst zijner frowe gewijd, in strophen van acht viervoetige jambische verzen, waartusschen zijne minneliederen zijn ingevlochten. Hij vertoont zich als het type van den hoofschen ridder uit de 13^de eeuw, die in dien dienst tot alles in staat is, en zich zelfs tot de grootste dwaasheden laat brengen, om van haren süez redenden munt een' enkelen gruoz tot habedanc te erlangen. Eerst doet hij, als vrouw Venus verkleed, eenen tocht van Venetië tot Weenen, en brengt het land, dat hij doortrekt, in rep en roer: met iederen ridder, die zich daartoe bereid verklaart, strijdt diu gotinne, hem daarna een' ring van bijzondere kracht schenkende. Daarna verschijnt hij als koning Artur, bij wien zich tal van ridders voegen om die tavelrunde te vormen. In 1257 voegde Lichtenstein er nog zijn frauenbuch aan toe, merkwaardig voor de zeden van dien tijd. Zijne liederen, 58 in getal, waarbij zich twee Büchlein voegen en een leich, alle in zijn' Frauendienst vervat, munten uit door welluidendheid, en hoewel het steeds herhalen derzelfde motieven iets eentonigs heeft, wordt men toch meer dan eens getroffen door schoone gedachten, fraaie en stoute beelden. Ulrich's schoonste strophe, is ongetwijfeld zijn 4^de lied.

In dem walde süeze daene

singent kleiniu vogelîn,

An der heide bluomen schaene

blüejent gegen des meien schîn.

Alsô blüet mîn hôher muot

mit gedanken gegen ir güete,

diu mir rîchet mîn gemüete,

sam der troum den armen tuot.

Ulrich is zelf met zijne kunstgewrochten nog al ingenomen en getuigt meer dan eens onverholen: diu liet diu waren sinnerîch - diu wise kunde bezzer nicht gesîn - die rîme waren gesetzet meisterlich enz.

[p. 29]

Uit Zwaben afkomstig is Hêr Wahsmuot von Kunzich ± 1250, door Gedrût, waarschijnlijk een gernde, bespot om zijne sentimenteele, platonische liefde¹⁾. Merkwaardig is deze uiting, omdat ze geheel den indruk weergeeft, door dergelijke hoofsche minneliederen, waarin slechts eene mode gevolgd werd, maar waaraan het hart weinig deel had, - gemaakt op menigen tijdgenoot, die even als Gedrût terstond al de onnatuur en gekunsteldheid er van doorzag.

Nog zijn Zwabische dichters Hêr Hûc von Werbenwac ± 1275 en Hêr Walther von Klingen † 1286. De laatste stichtte het klooster Klingenthal bij Bazel, gedreven door dezelfde vrome neigingen, die Otto von Botenlouben en zijne gemalin bewogen hadden de wereld te verzaken, en die zich in de 13^de eeuw uitten in tallooze klachten over de vergankelijkheid en nietigheid van het aardsche, den bedriegelijken schijn van frô Welt, die hare dienaren met smaad en teleurstelling loont.

Aan het einde der 13^de, begin der 14^de eeuw staan nog Hêr Kuonrât der Schenke von Landegge, Grâve Wernher von Hônberc, Hêr Kuonrât von Altsteten, Hêr Otte zem Turne, Kristân von Lupîn, Hêr Heinrich Hetzbolt von Wîzensê, en Albreht marchschal von Raprehtswîle. Als ‘Endglieder in der langen historischen Kette, die letzten ritterlichen Sänger des Mittelalters’ worden genoemd: Hugo von Montfort, Oswald von Wolkenstain (zie blz. 33) en grâve Heinrich von Würtemberg.

Hugo von Montfort, in 1357 te Bregenz in Tirol geboren, ging reeds op 14-jarigen leeftijd op avontuur uit en begon toen, volgens eigen getuigenis²⁾, zijnen minnedienst. Na een avontuurlijk leven vol veete en krijg stierf hij in 1423. Zich zelven karakteriseert hij als een stegreifdichter³⁾. Merkwaardig zijn op rijperen leeftijd des dichters talrijke klachten over zijne vroegere levenswijze, toen hij slechts wereldsche liederen zong, den frowen und den töchterlin diende. Afstand wil hij doen van lichtzinnigheid en werelddienst

1) Bartsch, L.D. 56, 1 vgg.

2) Wackernell XV vs. 136; II vs. 20 en XLII vs. 67.

3) Wackernell XXXI vs. 147 dis buoch hân ich gemachen den sechsten teil wol zrossen.

[p. 30]

en ernstig zijn de laatste levensjaren, waarin veel persoonlijk leed hem trof^105..

Ten slotte zijn nog van grâve Heinrich von Würtemberg (1448-1519) een drietal liederen bewaard gebleven^106..

Dichters van volksmässige liederen. Reeds vóór het begin der 13^de eeuw vertoont zich eene reactie tegen de onwaarheid, de onnatuur der hoofsche kunst. Bij Reinmar blijkt al uit enkele aanduidingen, dat den hoorders het aanhoudende trûren, de eindelooze klachten der hoofsche minneliederen vervelen¹⁾. Den overgevoeligen minnezanger noemt men spottend ein argez minnerlîn, en dat Steinmar (± 1300) dezen term ein altez maere noemt, is een bewijs, dat hij reeds uit den eersten tijd der lyriek moet dagteekenen.

Aan den anderen kant gevoelden ook de dichters zelve, welk eene tegenstelling er bestond tusschen hunne hoog verheven liederen en de werkelijkheid, hoe onnatuurlijk de geheele minnedienst was, en men begon het ijdele minnen an hôhe stat, zonder hoop op lohn te verwenschen. Karakteristiek is Morungen's:

wê waz hilfet mich
daz mîn sunne ist ûf gegân!
sist mir ze hôh und ouch ein teil ze verne!²⁾

Hartman besluit na zijne klacht: waz touc mir ein ze hôhez zil de hoofsche samenleving te verlaten, en bij Hôhenvels klaagt eene jonkvrouw, als zij een meisje uit het volk van de mei-vreugde en het reien hoort gewagen: laz erbarmen dich... [got] geschuof mich rîche, hî waere ich arn!^107.

Uit de veranderde inzichten en geestelijke behoeften van publiek en dichters beide ontstaat het streven, den inhoud der lyriek te louteren, haar te ontdoen van onnatuurlijkheid en onwaarheid, haar nieuwe levenskracht te schenken, opdat zij niet zou ondergaan in smakeloos gerijmel zonder eenige verheffende gedachte.

Walther nu deed den eersten stap in de goede richting en wees zijnen tijdgenooten, hoe in de lyriek deze nieuwe levenskracht te wekken^108.: hij was de eerste, die in de hoofsche poëzie elementen uit het volksleven bracht (zie blz. 25).

105. Wackernell, Hugo von Montfort, blz. LXXVII.

106. Wackernagel. D L G § 75 31; Wackernell, LXXVIII, noot 1.

1) M.F. 158, 11; 175, 8; 197, 9 enz.

2) M.F. 134, 14, 37 vgg.

107. Burdach, blz. 125.

108. Misschien hangt met deze omwenteling op het gebied van zijnen dichtergeest ook in zekere mate zijne ballingschap uit Weenen (na 1198) samen, en was het mede eene oorzaak van hertog Leopold's ongenade, den ridderlijken vorst (gloriosus et liberalis), in wiens oog het afdalen tot de lagere volksstanden een schandelijk vergrijp tegen de hoofsche etiquette kan geweest zijn, terwijl juist onder de regeering van zijn' zoon Frederik II Bellicosus, geheel het tegenbeeld zijns vaders, Nîthart's poezie aan het hof te Weenen zou bloeien.

[p. 31]

Ook andere zangers streefden er naar, volksmässig te dichten, doch van de dichters, wier liederen bewaard bleven, is er slechts één, Nîfen, wien het gelukte, Walther ook maar eenigszins te evenaren. Hêr Gottfried von Nîfen (in oorkonden 1234-'55) heeft in zijne volksmässige poezie den juisten toon getroffen, hoewel ook reeds bij hem in de plaats eener reine realiteit platheid en ruwheid komen. Naast zijne strenge hoofsche liederen vinden we het bevallige vogelliedje¹⁾ en dat der jonge, danslustige moeder, die, als de tonen der vedel klinken, geen rust meer heeft:

sol ich niht zer linden
reigen, owe dirre nót!
....amme, nim daz kindelín
dar ez niht en weine....

met het wiegende refrein wigen wagen, gigen gagen.

Naast Walther's volksmässige lyriek openbaart zich ter zelfder tijd eene nieuwe richting in Nîthart's poëzie. Evenals Walther wordt ook Nîthart beheerscht door eene oppositie tegen de overdreven hoofsche minnepoëzie; beiden hebben dus hetzelfde uitgangspunt, hun doel is evenwel verschillend. Terwijl Walther het volksleven dienstbaar wenscht te maken aan de hoofsche lyriek, die daaruit slechts nieuwe levenskracht putten kan en slechts op deze wijze kan herboren en verfrischt worden, gebruikt Nîthart het als object op zich zelf, om het in zijne liederen, geschetst zooals het in werkelijkheid is, te stellen tegenover den eentonigen inhoud der hoofsche poëzie: Nîthart schept aldus een nieuw middel om de ridderwereld te vermaken. Beschrijvingen van meivreugde en wintervermaken op het land, verhalen van de ‘dorperheid’ en domheid der rijke boeren, bij wie zich allengs eene zekere weelde vertoonde, een streven om de ridders in levenswijze en kleederpracht na te volgen, kortom allerlei tafereeltjes uit het bonte volksleven zullen, voorgedragen in een' vorm, die de herinnering aan de kunstlyriek blijft bewaren, nieuwe bekoring bijzetten aan eene poëzie, die eenmaal uit den riddergeest geboren, hare roeping, de hoofsche kringen te vermaken, getrouw zou blijven, in letterlijken zin getrouw tot in den dood.

1) Haupt. 52, 7.

[p. 32]

Tusschen het streven van beide dichters bestaat dus een hemelsbreed verschil en gelijk uit enkele uitingen van Walther kan worden opgemaakt, kantte hij zich scherp tegen de poëzie van Nîthart^109..

Hêr Nîthart von Riuwental was een ridder uit Beieren. Van 1217-'19 nam hij deel aan den kruistocht van Leopold VII van Oostenrijk, viel in 1230 in ongenade bij den hertog van Beieren en begaf zich naar Weenen, waar hem aan het hof van Frederik II, den Strijdbare, eene goede ontvangst te beurt viel. Tot 1245 kan men zijn spoor volgen.

Nîthart's gedichten vallen in twee categorieën: lenteliederen, tot het reien in de open lucht zuo der linden gezongen, en winterlieder voor den dans binnenshuis. Nog hekelt hij in tal van andere liederen, zeker niet de minst verdienstelijke, de pronkzucht en dwaze weelde der rijkgeworden boeren. Gewoonlijk vinden we in de eerste een tooneeltje tusschen moeder en dochter: deze wil aan den reidans mededoen, door gene weerhouden^110.. En als de winter nadert en de vroolijke schare in die stuben dringt, weerklinkt weder Nîthart's gezang tot een' nieuwen dans, die meer dan eens op eene hevige vechtpartij uitloopt.

Merkwaardig zijn in Nîthart's liederen enkele zinspelingen op de onrustige, despotische regeering van Frederik Bellicosus, in wiens gunst hij zich nog wel verheugen mocht; uitingen als Vrômout ûz Osterrîche ist entrunnen of leit mit jâmer wônt in Osterlande¹⁾ bewijzen, dat ook Nîthart niet blind was voor de ellende, waaraan Oostenrijk ten prooi was, niettegenstaande de schitterende pracht, die het hof ten toon spreidde^111..

Op Nîthart's naam staan nog tal van liederen, die hem te onrechte worden toegeschreven en van later dagteekening zijn^112.. Zijne liederen vonden veel navolging, zoowel bij adellijke minnesinger als burgerlijke fahrenden, die naast hoofsche minnepoezie ook liederen dichtten als die van Nîthart.^113.

In de eerste plaats een hoogadellijk minnesinger hêr Burkart von Hôhenvels (in oorkonden 1216-'44) uit de om-

109. Burdach, blz. 171, naar aanleiding van 65. 32 - bî den gebûren liez ich si wol sîn: dannen ist sî och her bekomen.

110. Jeanroy, blz. 765, wijst dit motief ook in de romaansche lyriek aan.

1) Haupt. 32, 4; 31, 10.

111. Nog verdient vermelding de eigenaardige opvatting van Liliencron, ZfdA. 6, 69, vgg., die in Nîthart's gedichten en personen slechts allegorieën ziet. Vriderune noemt hij de verpersoonlijking van des dichters eerste liefde; in de boeren ziet hij de hofherren aan het weelderige hof van Frederik II, wier gesierten plumpheit hij bespot enz.

112. Liliencron, ZfdA. VI, blz. 70 en 71; Haupt heeft zijne liederen ook geschift.

113. Reeds in het begin der 13^de eeuw gevolgd door een burgerlijk fahrend dichter Vriderich der Kneht Zie Burdach, blz. 133.

[p. 33]

geving van Koning Hendrik VII, den zoon van Frederik II. Eenige zijner liederen zijn geheel in Nîthart's geest gedicht, en waar hij als hoofsch minnesinger optreedt, vertoont zich in zijn lied nog een nieuw element: aan het jachtleven ontleent hij enkele beelden, hierin de voorlooper der latere jachtallegorieën

Onder deze dichters verdient ook bovenal vermelding der Schenk Ulrich von Wintersteten, uit een Zwabisch riddergeslacht^114., die evenals Hôhenvels en Nîfen aan het hof van Hendrik VII vertoefde. Zijne liederen onderscheiden zich, behalve door de volkstümlichen refreinen ook door bijzondere zorg aan het rijm besteed, dat den inhoud geheel beheerscht. Ieder motief heeft zijne typische rijmklanken, die bij herhaling van dat motief ook steeds weder gebruikt worden^115.. Onder deze conventioneele dichtvormen gaat de persoonlijkheid des dichters geheel schuil: wat hij zingt, hebben er honderden vóór hem gezongen, wat hij beweert te lijden is de fictieve smart van velen geweest, en de hoop, die hem verblijdt, heeft ook anderen in dezelfde klanken een' jubelkreet ontlokt. - Geheel in Nîthart's geest is de twist tusschen een meisje uit het volk en hare moeder, waar uit het merkwaardige vers: si gelfent sînen sanc tac unde naht in dirre gazzen tot eene zekere populariteit zijner liederen kan besloten worden. In het midden der eeuw staan der Taler, der von Scharpfenberc, Hêr Geltar, aan het einde grâve Kuonrât von Kilchberc; nog in de 14^de eeuw leeft de Nîtharts-poëzie in de liederen van den Tiroolschen landheer Oswald von Wolkenstein (± 1367-1445)^116.. Met hêr Steinmar (± 1275) en meister Jôhans Hadloup (± 1300) waren naast de lente- en zomerzangen de ernte-, herbst- en esslieder in zwang gekomen, waarin de herfstvreugde geschilderd wordt, als men met een' vroolijken maaltijd het einde van den oogsttijd viert en met overvloed in schuur en kelder den naderenden grimmen winter tart.

Spruchpoesie. Reeds vroeg in de middeleeuwen waren de rondtrekkende zangers of spielleute (diu gerndiu, varndiu diet) de paria's der West-Europeesche samenleving, door de kerk vervolgd, door het recht weinig beschermd en naar de meening des tijds zelfs van de eeuwige zaligheid buitengesloten (Willmans). Toch kon de riddermaatschappij dier dagen deze zwervende

114. Over Zwabische dichters zie Minor (Die Leiche u. Lieder des Schenken Uolrich von Wintersteten), Wien 1882, blz. XIII. Lassb. Ls. Inl. I en II. Wackernagel, Walther von Klingen, blz. 6.

115. Minor vermeldt verschillende stereotiepe rijmklanken en rijmgroepen, blz. VI-XII.

116. Wackernagel, DLG. § 75. 27. - cf. Wackernell (Montfort) Inl. blz. XII.

[p. 34]

zangers niet missen, en waren ze welkome gasten^117., zoo zij op feesttijden, of ook in het gewone, dagelijksche leven op de kasteelen der edelen zich aanmeldden en met zang en spel eenige afwisseling brachten in het eentonige, vaak doodsche burchtleven. Vooral epische stoffen^118. schijnen in den smaak hunner hoorders gevallen te zijn en gelukte het hun dezen gedurende eenigen tijd aangenaam bezig te houden, dan konden zij van hunne milte verzekerd wezen.

Bij deze spielleute voegden zich allengs geestelijken en monniken, vaganten, die een zwervend, avontuurlijk bestaan verkozen boven het strenge, ascetische kloosterleven (zie blz. 13), en gelijk hunne wereldlijke broeders van de voordracht hunner liederen een middel van bestaan maakten. De aanraking met deze clerici was van gunstigen invloed op de spielleute: zij brachten hun den rijken schat van sagen en historie in de kloosters verzameld, konden daardoor hunne kennis vermeerderen, en tot hunne geestelijke ontwikkeling bijdragen. Reeds begonnen de spielleute in de achting der ridderwereld te rijzen, zelfs treedt tegelijkertijd met de eerste adellijke minnesinger een burgerlijk fahrende op den voorgrond, van wien enkele strophen onder de oudste lyriek zijn opgenomen.

Deze strophen, overgeleverd onder den naam van Spervogel, kunnen niet aan een' enkelen dichter worden toegeschreven, maar zijn ongetwijfeld het werk van twee fahrenden, waarvan de jongste dezen naam draagt, de oudste waarschijnlijk Hergêr heet¹⁾.^119.

Hij was blijkbaar een boerenzoon, die in plaats van den ploeg het speeltuig ter hand nam en het zwervend leven van den spielman (hij vertoefde aan den Midden-Rijn en in Beieren) verkoos boven dat van den landman²⁾. Men kan hem den vader der Duitsche didaktiek noemen en als zijn' onmiddellijken opvolger Spervogel beschouwen^120..

In het laatst der 12^de eeuw komt derhalve naast den minnesang ook de spruchpoesie op, doch streng van deze gescheiden; de eerste uitsluitend in handen van den adel, de laatste alleen door de fahrenden beoefend.

117. Zie Weinhold, D. Frauen I. 142, 392. II. 131-150.

118. Dat Hergêr epische stoffen behandelde, bewijzen MF. 25, 20 en 23, 2. - Voor Marner zie Strauch, blz. 34. Willmans Leben, blz. 39 vgg.

1) Naar M.F. 26, 21. Scherer noemt hem Spervogel Anonymus. (Noot 119).

119. Scherer (D. Stud. I. 318 en II 471) wil zelfs drie dichters onderscheiden, van wie n^o. III zou gedicht hebben MF. 242 (cf. MF. 27. 20), bewerkt in Lassb. Ls. 2. 605. - LD. zie n^o. III en XVI, Spervogel, I en II. In den MF. staan ze onder den gemeenschappelijken naam Spervogel. Willmans Leben, cf. blz 33 en 34.

2) M.F. 26, 30.

120. Willmans Leben, blz. 35.

[p. 35]

Walther nu volgt in zijne poëzie deze beide richtingen der lyriek en verheft en veredelt zoowel de eene als de andere. Hij is de eerste adellijke minnesinger, die, door den nood gedwongen als fahrende optreedt^121. en als zoodanig, op het voorbeeld der gernden de burgerlijke spruchpoesie ter hand neemt.

Door en na Walther staat de spruchpoesie niet langer beneden de hoofsche lyriek, maar naast en weldra boven haar. Dit geschiedde langs tweeërlei weg, nl. door het rijzen der spruchdichtung, en door het dalen der hoofsche lyriek. Walther gaf den stoot tot het eerste, daar de spruchpoesie op zijn voorbeeld ook door adellijke minnesinger kon beoefend worden. Vindt men nu sprüche bij adellijke dichters, dan moet men onderscheid maken tusschen minnesinger, die naast hunne hoofsche liederen enkele sprüche dichtten, en adellijke fahrenden.

Tot de eerste soort behoort Ulrich von Singenberg, Truhsaeze von Sant Gallen (in oorkonden 1209-'28), jongere tijdgenoot en leerling van Walther, over wiens armoede hij schertst, zich in zijn' eigen behaaglijken toestand verheugende, doch wien hij later een' schoonen klaagzang wijdde¹⁾. Op Walther's voorbeeld dichtte hij eenige sprüche, waaronder ook politieke^122..

Zoo staan ook enkele sprüche op naam van hêr Liutolt von Savene^123., een voortreffelijk minnesinger, eveneens een leerling van Walther.

Nog vindt men sprüche naast minneliederen bij hêr Rubîn, Walther von Mezze en Reinmar von Brennenberc, allen uit het midden der 13^de eeuw.

In het laatst der 13^de eeuw treedt nog Wizlâv IV, vorst van Rügen († 1325) op als minnesinger en spruchdichter, zelfs als dichter van herfstliederen

Tot de adellijke fahrenden behoort naast Walther von der Vogelweide in de eerste plaats hêr Wolfram von Eschenbach, die sedert ± 1203 aan het hof van Herman van Thüringen vertoefde, beroemd door zijne epische werken, niet minder door zijne schoone tagelieder.

121. Burdach, blz. 32. Während seines langen Wanderlebens singt er bald auf der Ritterburg, oder am Fürstenhof, im Kreise einer vornehmen geschmückten Gesellschaft, bald auf dem Markt, an der Landstrasse, auf dem Anger an der Heide, behandelt die öffentlichen Angelegenheiten von Staat und Kirche meist im Dienst einer bestimmter Partei, aber auch seine persönlichsten, gibt Antwort auf die wichtigsten Fragen des sittlichen Lebens, aber begleitet auch den Reigen der Mädchen und Männer mit lustigem Sange - MF. 19.37 wol ûf swer tanzen welle nach der gîgen - (48. 16) iemer als ez danne stât, alsô sol man danne singen - Damit ist alles gesagt, das ist ein Glück für sein Talent, die Tragik seines Lebens!

1) L.D. XXX 108-115.

122. Bartsch, LD. n^o. XXX, voert aan Rieger, Walther, blz. 51.

123. Zie Roethe, blz. 182. - Karakteristiek zie Wackernagel Rieger, Inleiding.

[p. 36]

In de gedichten van hêr Reinmar von Zweter ± 1240 bereikt de spruchpoesie haar hoogtepunt. Naar alle waarschijnlijkheid behoort hij tot het geslacht der heeren Von Zeutern, dat in den Paltz, in de nabijheid van Heidelberg gebloeid heeft^124.. Aan het hof van Leopold VII van Oostenrijk, te Weenen, werd hij, volgens eigen getuigenis¹⁾ opgevoed en kan daar ± 1219 Walther hebben leeren kennen^125., die toen, als spruchdichter in zijne kracht, invloed op den jongen Reinmar schijnt geoefend te hebben, in wiens gedichten voornamelijk de didactisch-polemische strekking van Walther's sprüche op den voorgrond treedt.

Na 1230 vertoeft Reinmar in Bohemen aan het hof van Wenzel I en verzamelt er in den winter van 1240 op '41 zijne sprüche ‘im Ehrenton’ tot een goed geordend geheel. Omstreeks dien tijd verliet hij Bohemen om zijn zwervend leven te beginnen en aan verschillende hoven in Midden-Duitschland zijn geluk te beproeven. Men meent, dat hij ten slotte, vermoeid van zijn zwervend en avontuurlijk leven, wars van het wereldsch gewoel, na 1252 als monnik is gestorven. Behalve eenen geestelijken leich heeft Reinmar slechts sprüche gedicht, die ten getale van ± 300 als hekelzangen, lof- of klaagliederen het maatschappelijk, staatkundig en kerkelijk leven in Duitschland van ± 1230-'60 begeleiden^126.. Bij de meistersinger bleef hij in hooge eer en gold als der Erenbot vom Rein^127..

Nog treffen we adellijke fahrenden aan in Reinmar der Videler ± 1240 en der Tanhûser (1240-'70). De laatste heeft veel rondgezworven: in zijne leiche spreidt hij groote kennis ten toon van aardrijkskunde, geschiedenis en allerlei sagen, eene kennis, die zich echter hoofdzakelijk tot het noemen van namen beperkt.

Ten slotte verdienen vermelding fahrenden als der edele von Wengen, hêr Pfeffel, Dietmar der Setzer enz.

Doch ook langs anderen weg werden spruchpoesie en hoofsche lyriek tot elkander gebracht Walther toch, als fahrende opgetreden, brengt het hoofsche minnelied, door hem zelven beoefend, ook binnen het bereik der gernden, zoodat men nu ook burgerlijke fahrenden aantreft, die zoowel^128.

124. Roethe, blz. 15, 17, 19,

1) Roethe, Zweter 150, 2.

125. Roethe, blz. 21.

126. Roethe. blz. 111; 68 en 75; 91. Roethe onderscheidt in Reinmar's ontwikkeling drie perioden:

I.	Oostenrijksch of hoofsch tijdperk, invloed van Walther. - ± 1234.
II.	Boheemsch of overgangstijdperk. - 1241.
III.	Middenduitsche of ‘volkstümliche’ periode.

127. Roethe, blz. 166.

128. Roethe, blz 181.

[p. 37]

aan spruchpoesie als minnelyriek hunne krachten beproeven.

Den adel was het een gruwel, dat ook in den mond der spielleute het lyrische lied zou leven en alleszins verklaarbaar is de uitroep van den Zwabischen dichter uit het laatst der 13^de eeuw: swer getragenen kleider gert, der ist niht minnesanges wert!^129.. De stroom was niet meer te keeren, en reeds der Marner, die Walther zijnen meester noemt, dicht behalve sprüche ook minneliederen (± 1250). Twee burgerlijke zangers, die geen fahrenden zijn, vindt men in den Tugenthaften Schrîber, kanzler van den Thüringschen landgraaf, van 1208-'28 in oorkonden als Henricus Notarius of Scriptor vermeld^130., en den Schuolmeister von Ezzelingen ± 1280.

Zuid-Duitsche fahrenden naast Marner zijn Bruoder Wernher, vermoedelijk uit Oostenrijk ± 1250, ‘der ewig scheltende vagante’ (Roethe), Meister Sigehêr ± 1250-'72, veelal aan het Boheemsche hof vertoevende, Meister Friderich von Sunburc ± 1270, uit Tirol, van wien slechts sprüche zijn overgeleverd, Meister Kuonrât von Würzburc (± 1287), meer bekend als episch dichter, Meister Boppe (± 1275) uit Bazel, de sterke bijgenaamd, der Wilde Alexander en der Kanzler (± 1300)^131..

Noord-Duitsche fahrenden uit het laatst der 13^de eeuw treft men aan in: Meister Rûmzlant, Singûf, Stolle, Herman der Damen, Suezkint der Jude von Trimberc, der Guotaere, Meister Heinrich von Meissen (± 1318), die den bijnaam Vrouwenlop ontleende aan den bekenden strijd met Regenboge en Rûmzlant (zie blz. 47), de eerste meistersinger, en, naar men meent, stichter der eerste meistersinger-school te Mainz; Regenboge (± 1325), naar de overlevering de meistersinger Barthel, smid van zijn ambacht, eindelijk nog Heinrich von Mugelîn (± 1345-'70), uit den omtrek van Pirna geboortig, en meestal verkeerende in de omgeving van zijn' beschermer, keizer Karel IV, te Praag.

Nog wijst de 15^de eeuw namen aan als Muscatblut en Michael Beheim (1416-± '74), doch allengs ziet men de lyriek geheel in meistersanc overgaan.

Tegelijkertijd valt bij de fahrenden het streven waar te nemen als singer, sager en sprecher aan de hoven ook buitenslands op te treden^132. of als herolde en knappen von den wâpen

129. Der von Bûwenbure, MSH. 2. 263.

130. Bartsch, LD. n^o. XXIV: auffallen muss, dass seine Lieder gar keine Spur thüringischen Mundart zeigen.

131. Burdach, blz. 134, heeft opgemerkt, dat alleen de Z. Duitsche fahrende ‘die Tradition des adlichen Minnesangs fortsetzen’, en derhalve minneliederen naast sprüche dichtten, terwijl in het midden en Noorden van Duitschland de minnelyriek op eene enkele uitzondering na geen wortel schoot. - Roethe, blz. 249, twijfelt aan Burdach's stellige gevolgtrekkingen, daar de compilatores der HSS, die ons de lyrische voortbrengselen overleveren, blijkbaar zeer willekeurig te werk zijn gegaan bij het opnemen van sprüche en liederen.

132. Wackernagel, DLG. § 44. 17 vgg.

[p. 38]

zich aan vorsten, edelen of steden te verbinden^133.. Fictieve namen als Sorgnit, Lobdenfrumen, Irrgang, Wunnsam, Suochenwirt en derg. geven den aard dezer spielleute duidelijk genoeg aan.

Zoo ziet men de hoofsche lyriek allengs geheel van het tooneel der mhd. letterkunde verdwijnen: ‘kaum zwei Menschenalter hatte ihre Blüthe gewährt, zwei Jahrhunderte, (so zäh war ihre Lebenskraft) brauchte si um voll abzudorren’ (Wackernagel).

133. Heroldsdichtung, zie Wackernagel § 67. 18.