De bakru is gevlogen

[p. 33]

Granman Acrowsi

De zon is nog niet op. De vogels slapen nog. Zelfs de haan kraait pas over een uur, denkt Frank als hij zijn tanden poetst. Granma en Bea zijn bezig eten voor hen klaar te maken. Granpa zit zijn geweer na te kijken. Frank voelt zich lekker. Er kruipt een langzame spanning in zijn body omhoog. Ook buiten zijn er nu geluiden waar te nemen.

- We blijven een paar dagen weg, granma zegt granpa plotseling. Ik denk dat er iets gebeurd is, dat ik moet onderzoeken.

- Hèee bah, wat vervelend, zegt Bea, dan ben ik al die tijd alleen. Frank begrijpt heel goed hoe Bea zich voelt, ze zijn altijd samen en nu...

- Pa en ma komen één van deze dagen, zegt hij, om haar af te leiden. Je kan ook gaan zwemmen, of vissen. Bea lacht zuurtjes.

- Ik durf niet eens die wurm aan de haak te doen.

- Och, mi p'kin, granma drukt haar tegen zich aan.

- Wij zullen ons best wel vermaken hoor! Laat ze maar gaan. Eindelijk is het zo ver.

- Jurian, let goed op dat kind hoor, zegt granma. Frank hoort duidelijk dat ze zich zorgen maakt.

- Ik kan wel op mezelf passen, granma, zegt hij, maar je bent lief hoor. Hij pakt haar gezicht tussen zijn handen en kust haar op het voorhoofd.

- Dag sisa, dag zus, ook Bea krijgt een kus. Ze knijpt hem even in z'n bil.

- Voorzichtig hoor, zegt ze.

- Dag granpa.

Dan stappen ze de duisternis in. Granpa met het geweer over zijn schouder. Recht. Sterk. Krachtig stapt hij over het bospad dat naar de rivier leidt. Tussen de bomen zweven mistflarden en op de bladeren van struiken en bomen zetten zich waterdruppels af. Sommige rollen naar beneden in het gras. Frank voelt al gauw, dat de pijpen van zijn spijkerbroek nat worden. Granpa heeft er geen last van. Hij heeft laarzen aan.

- Waar zijn de anderen granpa, vraagt hij. Eigenlijk vindt hij het niet zo leuk dat Afri meegaat, na wat er gisteren is gebeurd. Maar misschien doet Afri vandaag aardig. Dat hoopt hij dan maar.

[p. 34]

- De anderen zijn bij de boot, jongen. Hoor je hun stemmen niet? Frank luistert. Wat heeft granpa scherpe oren. Hij hoort niets. Of ja, ja toch, nu hoort hij het ook. Flarden van een gesprek, die met de flarden mist meezeilen.

- Zijn jullie dat, hoort hij Codjo vragen.

- Aaiooh, roept granpa terug.

Ze kunnen nog niets zien, maar nu horen ze duidelijk het water tegen de boot en de rivieroever klotsen. Frank ziet nu een paar schimmen. Ze stappen gauw in de boot.

- Lusu a teté, Frank, zegt Codjo.

Frank gooit het touw dat de boot aan een boom meert, los. En daar gaan ze. Als hij langs Afri schuift om een pari te pakken, zegt deze fluisterend:

- Atatap, arkab!

Frank begrijpt er niets van. ‘Atatap.’ Automatisch steekt hij de roeispaan in het water en begint te roeien. ‘Arkab.’ Wat betekent dat? De woorden houden hem zo bezig, dat hij onregelmatig zijn pari meebeweegt.

- Frank, je gaat tegen het ritme in, zegt Codjo. Frank schrikt op.

- Wat?

- Je moet met ons ritme meeroeien, anders hou je de snelheid tegen. Samen roeien. In harmonie. Dan gaat het veel sneller. Frank voelt zich lullig. Hij hoort Afri grinniken. In de verte ligt er een lichte streep, boven de horizon. De zon. ‘Ach laat 'm stikken,’ denkt Frank. Lang leve de vakantie en hij doet z'n best het ritme niet meer kwijt te raken. De opkomende zon, die de lucht eerst violet kleurt, wordt langzaam roder. Ze koestert het water oranje-rood en langzaam roept ze leven uit de bomen. Al gauw zweven de watervogels over de boot heen, op zoek naar een ontbijt. De mannen zeggen niets. Zwijgend dompelen ze hun pari's in het rustig stromende water. En snel trekt de boot haar spoor door het water, dat ongemerkt datzelfde spoor weer uitwist in kolkingen en draaiingen, waarin de vogels duiken om vissen, die daarop afkomen te verschalken.

Frank geniet. ‘Zoiets kan ik in Holland nooit meemaken,’ denkt hij. Zo vredig. Zo fris. Hij is Afri's woorden al bijna vergeten. Krachtig spannen zijn getrainde spieren zich, om het water te drukken. ‘In de weerstand ontplooit zich kracht,’ flitst het door hem heen. En dieper steekt zijn pari in het water. Boven het wateroppervlak dansen duizende insekten in de vroege ochtendzon. Granpa

[p. 35]

kijkt van achter uit de boot naar Frank. Hij merkt wel dat er iets niet klopt tussen de twee jongens. Hij heeft ook Afri's grinnik gehoord, toen Codjo Frank in het ritme riep. Nu merkt hij hoe deze zich verzet. ‘Zijn polsslag is soepel en zijn verzet krachtig, denkt granpa. Jammer dat dit kind niet in zijn natuurlijke omgeving opgroeit. Misschien kan hij zich daar pas helemaal ontwikkelen. De balans tussen lichaam en geest. Een krachtig mens. Een krachtig volk. Zonder frustraties. Oh grantata, san e p'sa nanga wi kondre. Wat gebeurt er met dit wonderlijk paradijs. Granpa zucht zacht. Dit probleem hindert hem al jaren. Sinds hij zijn zoon, Frank's vader, jaren geleden heeft zien vertrekken, op zoek naar een andere toekomst. Jaar na jaar heeft hij de wanhoop zich zien ophopen tussen de regels van de brieven, die hij van zijn zoon heeft ontvangen. ‘Ik heb hun nooit kunnen helpen.’ Granpa voelt de steek die wanhoop mensen wel eens toebrengt. Pijnlijk. Vlak in zijn hartstreek. ‘Oh, mi boi,’ lispelt hij.

Vier uur roeien ze zo. Frank voelt zijn armen loodzwaar worden. Maar hij zet door. Dan plotseling, ziet hij in de verte een open plek bij de rivier. Er liggen een dertigtal korjalen. Verder niemand. Ze sturen naar de andere boten toe. Granpa pakt samen met Codjo de meegebrachte waren mee, kapmessen en bijlen, ook geweerkogels en katoen. Daar maken de vrouwen de panji's van. Frank en Afri leggen de boot vast. Dan, van de ene boot naar de andere springend, bereiken ze de oever.

- Tangi fu kibri wi, gi mankeri, zegt Codjo terwijl hij wat water over zich heen giet. Granpa en Afri doen het ook:

- Tangi watramama zeggen ze. Frank doet het ze maar na. Hoewel hij wil lachen, zegt hij net als de anderen:

- Tangi watramama. Dank je geest van het water.

- Dank voor de bescherming op de rivier.

Als ze een eindje gelopen hebben, ziet Frank dwars over het pad een soort ereboog staan. Twee bamboostammen en één dwars daarover gelegd. Daaraan zijn palmbladeren bevestigd. En witte repen katoen. Granpa die Frank ziet kijken, zegt:

- Dat is de Asang Pau. Dit moet de dorpelingen tegen kwade geesten beschermen. Geesten kunnen er niet doorheen komen. Ze zijn bang dat de Pemba dotti, dat is heilige witte klei, hun onzichtbaarheid zal doen verdwijnen. Frank hoort Afri weer grinniken. Hij geneert zich een beetje. Maar granpa zegt geruststellend:

- Er zijn zelfs in Paramaribo weinig mensen die van het gebruik en

[p. 36]

de rituelen van de boslandbewoners op de hoogte zijn. Nee, ze weten meer over de Europese regels en gewoonten; van hun eigen land weten ze vrijwel niets. Geen flora, geen fauna. Geen schoonheid. Geen vrijheid. Ach jongen, als ze dat beseften, zouden ze hun best doen dit alles niet in te ruilen tegen schijn. Valse schijn. Ze zouden werken om hier een toekomst te vinden. Een toekomst te bouwen voor hun kinderen. Hier, waar het nog kan. Waar er nog genoeg ruimte is.

Granpa spreekt langzaam, monotoon haast. Alsof hij het tegen niemand heeft. Frank voelt hoe verlegenheid in hem sluipt. Hij voelt zich warm worden. Onder zijn oksels prikt het zweet.

- Ik zou hier altijd wel willen blijven, granpa, zegt hij zacht. Granpa legt zijn lange arm om Frank's schouder en drukt hem even tegen zich aan. Om zijn mond zweeft een glimlach. Dan is er overal om hem heen geluid. Kinderstemmen. Honden. Kippen. Gelach. Opeens wordt alles stil. Alleen een paar honden blaffen venijnig naar de indringers. Iedereen kijkt naar hen. Maar wanneer ze granpa en Codjo herkennen, gaan ze allemaal weer verder waarmee ze bezig zijn. Een grote sterk gebouwde man met een pet met gouddraad er omheen, komt naar hen toe. Hij pakt granpa bij de ellebogen, omvat eerst zijn polsen, dan zijn handen en zegt:

- Mi winsi, den winti, e waka nanga ju. Ik hoop dat de goden u beschermen.

- Tangi, dank je kap'ten Acrowsi.

Kap'ten Acrosi groet ook de anderen.

Frank vindt hem een indrukwekkende figuur. Vol bewondering kijkt hij naar het gespierde lichaam van kap'ten Acrowsi.

- Mogen de goden je pad zegenen, welkom mijn zoon, zegt hij plotseling tegen Frank.

- Over verre wateren hebben je kra en je jéjé hun pad gebaand om hier vrede te vinden. Moge Aflamu je beschermen zolang je leeft. Frank kijkt naar Afri, maar die is reeds in de menigte verdwenen. Hij voelt zich trots.

- Tangi, dank u, mompelt hij.

- Kom dan breng ik jullie naar de krutu. Vandaag is er een bigi krutu.

- Ja, dat hoorde ik gisteravond, zegt granpa, de drums waarschuwden mij dat er iets ernstigs aan de hand is. Acrowsi en granpa gaan een gebouw binnen. Codjo volgt met Frank. Binnen is het ondanks de warme zon vrij koel. Er zit een vijftigtal mannen bij elkaar. Ze

[p. 37]

praten druk met elkaar, maar Frank verstaat er geen woord van. Granpa wel. Hij gaat de kring rond en begroet oude vrienden en maakt kennis met anderen die uit een andere stam komen. Frank loopt automaties mee en geeft ‘bigi odi’ respekt aan elk van hun. Opeens valt het hem op, dat al die mannen half ontkleed op hun prachtige zitbankjes zitten. Hij krijgt het nare gevoel dat hij niet de juiste kleding voor dit gebeuren draagt. Maar hij kan er niets aan doen, dus negeert hij het gevoel. Als alle goede wensen zijn uitgewisseld, nemen de mannen plaats. Ook de gasten krijgen een zitbankje. Dan begint Acrowsi te praten.

Frank begrijpt er niets van. Maar granpa legt het hem later piekfijn uit.

- Mannen, zegt Acrowsi, jullie weten dat we binnen een paar dagen ‘broko dee’ vieren voor granman Amekti. Terwijl wij bezig waren met de voorbereiding van dit feest, heeft Abaisa ontdekt dat de heilige graven van onze voorvaderen geschonden zijn. De lijken zijn beroofd van alle sieraden en amuletten die de voorvaderen moeten begeleiden op hun gevaarlijke reis door de geestenwereld. Nu zullen zij niet in vrede kunnen gaan om onze voorspraak te zijn bij de bos- en de watergoden, die ons moeten beschermen tegen kwade demonen. Ook hebben wij in het bos veel dode dieren gezien zonder hun huid. En vele kruiden die wij nodig hebben voor onze obiahs zijn uit de grond gerukt of vertrapt. Broeders wat moeten we doen. Moeten we de schenners met de wapens te lijf gaan.

- Nono, zegt granpa. Ik doe een voorstel. Jullie stam heeft een nieuwe granman nodig. Daarvoor zijn jullie ook bij elkaar. Ga verder met jullie festiviteiten. Ik stel wel een onderzoek in. Ik beloof jullie, dat ik binnen één week de schuldigen gevonden zal hebben en aan de rechter zal overleveren.

Er klinkt een instemmend gemompel. Iedereen is het eens, dat de ceremonies door moeten gaan. Dus men accepteert granpa's voorstel. Twee uur lang hebben de gesprekken geduurd. Frank voelt zich hongerig worden. Zijn maag borrelt als een waterval. Hij vraagt zich al af, hoe lang het nog zal duren. Opeens zegt granpa:

- Kom wij gaan wat voedsel halen bij de vrouwen. De mannen gaan verder praten.

- Hoe lang nog?

- Misschien wel tot de avond. Misschien morgen ook. Wie weet.

- Wat is ‘broko dee’, granpa?

- Broko dee is het ritueel dat gehouden wordt in de 4e of 5e

[p. 38]

maand na de dood van een granman of een kap'ten, begint granpa te vertellen.

- In deze vijf maanden van rouw onthouden de boslandcreolen zich van alle festiviteiten. Daarom wordt rond de dag van de ‘broko dee’ een week lang gefeest, gegeten en gedronken en gedanst. Als je rondkijkt zie je overal vrouwen bezig voedsel en ‘high wine’ te maken. En de mannen zullen vanavond de ‘ageedah’, de reuzen-drums bespelen. De vrouwen zullen susa dansen uitvoeren en zij zullen de geesten verzoeken de granman Amekti in hun gelederen op te nemen, zodat hij voor de stam een voorspraak zal zijn in het geestenrijk. Ook moet er een nieuwe granman gekozen worden. Die wordt in dezelfde periode bekend gemaakt aan de stamleden.

- Gaan ze daarom door met de krutu?

- Ja, totdat alle andere granmans en kap'tens het eens zijn over de gemaakte keuze.

- Mogen wij ook daarbij zijn?

- Jawel, maar ik denk dat we morgen weer op weg moeten. Zolang de grafschenners niet gepakt zijn, zal er geen rust en vrede zijn. Dan zullen de feesten niet door gaan. Dan zal ook de nieuwe granman niet geïnstalleerd kunnen worden. Maar je zult vandaag nog wel genoeg merken van de festiviteiten. Die zijn eigenlijk al begonnen.

Granpa heeft gelijk. Overal om hem heen ziet Frank mensen, die zich met de heilige klei ‘pembadoti’ hebben ingesmeerd.

- Waarom doen ze dat, granpa, met klei, bedoel ik.

- Dat is hun bescherming tegen kwade invloeden. Ze gebruiken het bij alle rituelen. Ook smeren ze hun obiahs ermee in en de amuletten die hen kracht en wijsheid moeten schenken. En als je goed oplet, zie je in de godenhuisjes totems staan die ook hiermee ingesmeerd zijn. Frank had wel zo'n godenhuisje gezien toen ze vlak bij het dorp waren, maar omdat hij bang was dat Afri hem zou uitlachen, had hij maar niets gevraagd. ‘Afri.’ Opeens was hij terug in Frank's geest, waar zou hij zijn? Sinds ze het dorp ingekomen waren, was hij verdwenen.

Granpa staat met een paar mannen te praten. Frank let er niet op en slentert in gedachten verder. Om hem heen is alles één en al bedrijvigheid. Hij ziet vrouwen in hun ‘matta’ stampen en ziet hoe het mais verpulvert onder de houten stampers. Hij voelt het regelmatige ritme door hem bonken. De vrouwen zingen een lied dat door het gestamp begeleid wordt.

[p. 39]

‘Arbeidsvitamine,’ denkt hij onwillekeurig. Hij glimlacht er zelf om. Om hem heen rennen halfnaakte jongens en meisjes rond. Bijna iedereen is hier trouwens minimaal gekleed. En niemand vindt het vreemd. Vrouwen met mooie, stevige borsten, anderen met slappere; moeders... ‘Ik ben de enige die er op let,’ denkt Frank. Opeens wordt hij zich erg bewust van zijn eigen kleren. Weer voelt hij een verlaten gevoel in zich opkomen. Hij voelt zich klam. Zweet loopt hem tappelings langs zijn gezicht en over zijn rug. In hem bonken ritmes van drums en matta's. Hij voelt zich duizelig worden. Snel loopt hij het dorp uit in de richting van de rivier. Hij voelt zich ongelukkig en eenzaam.

‘Was Bea maar hier,’ denkt hij.

Als hij bij de rivier komt, gaat hij in één van de boten liggen en staart naar de strakke blauwe lucht. Met de wolken zweeft hij weg uit de hitte van de middag. Zijn schommelende korjaal gaat dwars door de wolkjes, die door de blauwe oceaan boven hem heen zeilen. Het geroezemoes van het dorp glijdt weg. Zelfs de waterboa die naast de boot het water inglijdt, merkt hij niet op. Frank slaapt.

[p. 40]

...liggen wel twintig huiden van gedode jaguars
blz. 62