Rhetorica, dye edele const van welsegghene

¶ Van het roeren des lichaems.

DAt tweede deel vander Pronunciatie es ghelegen (so verhaelt es) int roeren des lichaems, twelcke anders niet en es, dan een bestier der ersten ende aenschijns biden welcken dat een goet schijn der waerheyt geeft, al tgene

[fol. 11r]

datmen segghende es. Alder eerst int aenschijn moet wesen een tamelijcke eerbare schaemte met een scharpe gestadicheyt, die gesten en moeten niet te verdrietelijc noch te curieus wesen, den camerspeelders ghelijckende, noch oock te bot op datmen den boeren niet en ghelijcke. Ist dat men wil een sake vertooghen daer statelicheyt in ghelegen es, so salmen vast staende sonder verterden die rechter hant wat soetalijc roeren, het aenschijn als nv tot blijschap, als nv tot rauwen als nv tot middel mate constelijc vermakende, altijts naer de woorden, redenen, ende sententien diemen es pronuncierende. Ist datmen yet wil leeren ende betooghen, men sal dat lichaem naer den volcke wat laten sincken, alsmen ooc siet bi natueren, datmen het aenschijn ende die handen, den auditeurs naerder toe neycht, alsmen eenich dinck leeren ende neerstelijcken in stampen wil. Maer alsmen coemt totter Narratie, ende datmen eenighe gheschiedenesse oft historien verhaelt so salmen obserueren, als vooren gheseyt es van die statelijcheyt. Ist datmen yet ghenoechlijcx vertrect, het aenschijn sal tot blijscap staen, sonder eenighe andere veranderinge van gesten. Maer ist datmen wat beghint te verhitten ende inflammeren int spreken, als gemeenlijc ghebuert int affirmeren ende ooc int refuteren oft wederlegghen. Ende dat wij dan veel saken teenen male dapperlijc seggen willen, dat sal geschieden met snellen aerme, beroerlijcken aenschijne, ende scherpen ghesichte, wiltmen ooc tselue segghen

[fol. 11v]

lancsamich, bi artikels ende pausen (als voren geseyt es) dan salmen den arm haestelijc wtsteken, den rechteren voet verstellen, somtijts stampen of cloppen maer selden, ende altijts aensien die auditeurs, met scherpen ghestadigen ghesichte. Alsmen nv so verre ghecomen es datmen die auditeurs tot gramschap oft wraken verwecken wil, dat salmen doen als voren van het dapperlijck spreken verhaelt es, met wat tragher roeringe des arms ende aenschijns. Ten laetsten ist datmen clagelijc spreken wil om tot compassien te verweckene dat salmen best aen die vrauwen leeren, als slaen metten handen, knicken metten hoofde, somtijts al stille houden. Ende altijts met rauwighen ende beroerden aenschijne. Dat si nv vanden gesten ghenoech gheseyt, de welcke noch ooc den voys nemmermeer te volle mogen bescreuen worden niet teghenstaende hier es vermaent ende betoocht tgene datter nootsakelijc es, die reste moetmen duer die dagelijcsche exercitie vercrijgen. Wel verstaende ende voor een seker maxime houdende datmen gheen beter pronunciatie vinden noch bescrijuen mach, dan een cause ofte sake te pronuncieren ende vertrecken in sulcker manieren, dat niet een versierde sake en ghelijct, maer geheelijck wten sin ende wter herten te comene. Tot hier toe hebben wij nv bescreuen die vijf deelen van Rhetorica, of (alsoot ander noemen) de vijf officien vander Rhetoriesien. Te weten, die Inuentie, dispositie, elocutie, memorie, ende dye pronuntiacie. Nv sullen wij voort breeder scrij-

[fol. 12r]

uen van die ses deelen der Inuentie, soo wij voren beloofden, ende tot hier toe vertelt hebben, wantmen niet alle saken teenen mael in een plaetse segghen mach, noch bescrijuen.