Ideën III

924.

Tot heden toe is 't niet gelukt 'n benaderend-voldoende bepaling te geven van 't woord zedelykheid. By nadenken over dit onderwerp, loopt men telkens gevaar in den vicieuzen cirkel te vervallen, waarop rousseau gewezen heeft in z'n psychologische behandeling van opvoedings-systemen. Op

[p. 362]

de vraag van den knaap waarom men hem 't een-of-ander verbiedt, wordt geantwoord ‘dat het verbodene niet goed is.’ En als-i dieper wil doordringen in 't zedekundig mysterie, is men vaak genoodzaakt ter rechtvaardiging van 't verbod, z'n toevlucht te nemen tot dat verbod zelf. ‘Dit of dat is niet goed, heet het dan, omdat het verboden is.’

In 'n kring van die soort loopen ook onze zedelykheidsbegrippen rond. Men keurt iets af ‘omdat 't niet goed is.’ Waarom is 't niet goed? ‘Omdat men 't niet doet.’ Waarom doet men 't niet? ‘Omdat men 't afkeurt.’ Enz.

Men moet erkennen dat dit 'n armzalig katechismusjen is, en dat het tyd wordt iets beter onderricht te zyn van den grondslag waarop onze zedelyke waarde berust. De slordigheid waarmee de Mensheid tot-nog-toe met deze verwarring genoegen nam, is alweer voornamelyk toeteschryven aan den godsdienst. Waartoe immers naar iets te zoeken, dat men overtuigd is - of voorgeeft! - gevonden te hebben?

Wie een god heeft, die hem vóórzegt wat-i doen en laten moet, kan alle verdere studie in 't goed-zyn missen. ^#

# Noot van 1874. In Dr. feringa's Demokratie en Wetenschap, tweeden druk, blz. 284, komt 'n zeer lezenswaardige studie voor, over 't kriterium der onzedelykheid. De daarin, op 't voetspoor van schopenhauer aangenomen ‘grondslag der moraal’ is: medelyden. Hoewel ik my met deze stelling nog niet kan vereenigen, raad ik toch af haar te verwerpen, voor men feringa's stuk gelezen heeft met al de aandacht die 't onderwerp en de behandelingswyze verdienen. Ook leze men zyn repliek op Dr. v. vloten's aanmerkingen. Zy is te vinden in het tydschrift Vrye Gedachte, 2e Deel, blz. 103. Wat my betreft... sedert jaren ben ik zoekende. Zou 't 'n cirkelkwadratuur wezen? Zoo ja, dan is de wysgeer aan z'n leerlingen 't bewys van de onvindbaarheid schuldig. Dit hoop ik te leveren, indien ik by-voortduring niet slaag in 't ontdekken van de hoofdzaak, waarop ik me nog altyd toeleg.