Ideën III
(1876)– Multatuli–
Auteursrechtvrij870.Doch ook zy die - inderdaad nederig, d.i.: waar - ontevreden zyn met de maat van hun kennis, vergissen zich in 't schatten van anderen die ze boven zich stellen, al geschiedt dit ten-rechte. De man die waarlyk mag aanspraakmaken op den rang van geleerde, naar de beteekenis die wy gewoon zyn aan dit woord te hechten, weet zeer weinig, ook zonder de minste vergelyking met de oneindigheid van 't onbekende, die ons allen dezelfde doctors-bul in 't niet-weten uitreikt. Men vraagt hier, hoop ik, naar welken maatstaf we dàn gerechtigd zyn den graad van kennis hoog of laag te schatten? We nemen toch immers verschil aan? Ik stel voor, dien maatstaf gemakshalve te zoeken, of onze bevinding uittedrukken, in geldswaarde, en beweer:
dat niemand alles weet, wat er staat in sommige (leer)boekjes die voor 'n paar stuivers verkocht worden.
dat een boekje waarin alles ware byeengebracht wat de grootste geleerde weet, niet meer dan eenige stuivers zou waard zyn.
Ik gis dat deze stellingen verrassend vreemd zullen gevonden worden, doch dring aan op 't nemen van 'n proef, en wil den lezer hierin te-hulp komen. Vooraf echter deze opmerking: ik spreek van weten. Niet van 't weg-weten in 'n boekery. Niet van bekwaamheid in 't oplossen van 'n vraagstuk. Niet vooral van denken. Ziedaar 'n man die niet ter-school ging. Hy is poldergast, voddenraper... 'n persoon die nooit onderwys genoot. 't Boekje waarin de tot eenige tak van wetenschap behoorende feiten die hem bekend zyn, werden opgeschreven, kan zeer dun zyn. Lieve lezer, het uwe en 't myne zouden niet veel dikker wezen! Zoomin als hy weten we hoe hoog deze of gene berg is? In welke verhouding ons lichaam uit water bestaat? Hoeveel kalk er zit in spinazie? In hoeveel tyd de planeten hun ba- | |
[pagina 281]
| |
nen beschryven? Hoe de chinesche keizer heet? Welk gewicht onze aarde heeft? Wie konsuls waren te Rome, toen caesar geboren werd? Hoe uitgestrekt Mexiko is, of welk ander land ook? Hoe oud jan de witt was, toen-i vermoord werd? In hoeveel soorten de insekten verdeeld worden? Hoe al die soorten heeten. Welke diertjes daartoe behooren? Wat hun eigenschappen zyn? Hoe... wat... waarom... wanneer... hoe groot... hoeveel... Zie, dàt zou inderdaad 'n dik boek worden, als ik mocht en wilde voortgaan.
‘O, zegt iemand, ik kan nu dat alles wel niet terstond beantwoorden, maar 't onderscheid tusschen dien zeer ongeleerden voddenraper en my bestaat hierin...
Dat gy 't antwoord op al zulke vragen zoudt kunnen opzoeken in de zeer goedkoope boekjes waarvan ik sprak. Juist wat ik bewyzen wilde. De dusgenaamde geleerden maken geen uitzondering, noch evenrediger-wyze, noch zelfs in volstrekten zin. In één deel der Dictionnaire Historique et Critique van den zonderlingen maar beminnelyken bayle Ga naar voetnoot* steekt meer eigenlyk gezegde kennis, dan ooit de allergeleerdste man - bayle zelf, byv. - in z'n hoofd by-eenzamelde. In-stede van één deel, had ik veilig kunnen zengen: in drie, vier, bladzyden van dat werk. Maar... dit is ook de eisch niet. Ware eruditie komt neer op vatbaarheid voor studie, op 'n zuiverheid van oordeel en gemoed, die ons in-staat stelt logisch en eerlyk met hoogstbereikbare nauwkeurigheid het onbekende uit het gevondene afteleiden. Had ik dus niet gelyk, 't weinigje kennis waarvoor men die hoedanigheden in ons bedierf, te vergelyken met verradersloon? |
|