Volledige werken. Deel 17. Brieven en dokumenten uit de jaren 1874-1875

[8 december 1874
Slotwoord door J. Versluys]

8 december 1874

Slotwoord van J. Versluys in Het Schoolblad, Derde jaargang, no. 52. (U.B. Amsterdam; fotokopie M.M.)

Wanneer Dr. v. Vloten zegt, dat geeven op hem denzelfden indruk maakt als een mensch met twee neuzen, dan twijfel ik niet aan de waarheid daarvan. Maar ik voeg er bij, dat zal hoogstens voor eenige andere taalgeleerden het geval zijn; de overige 3 millioen Nederlanders zien in dat geeven wel iets dat minder gewoon is, velen hebben wel een afkeer van dat nieuwe evenals van alles wat nieuw is, maar iets gemotiveerd wansmakelijks ligt er voor hun niet in.

Dr. v. Vl. noemt het gelijkmaken van schrijftaal en spreektaal; de mogelijkheid daarvan kon ik ook niet inzien. Wij hebben echter 3 talen: spreek-, lees- en schrijftaal, en de vraag was steeds: kunnen niet de laatste 2 gelijk gemaakt worden? Het was dus de vraag mens te schrijven, niet omdat het zoo gezegd wordt, maar omdat het zoo gelezen wordt. Door te zeggen wij willen schrijftaal en leestaal zooveel mogelijk gelijk maken, is terstond een uiterste grens aangegeven, om hen gerust te stellen, die bang zijn voor het vervallen in een uiterste. In dien zin zijn, zelfs zonder dat wij één teeken laten vallen, eenige vereenvoudigingen mogelijk, die ten dienste der lagere school zouden komen.

Wat Multatuli betreft, ik heb er niets op tegen, dat men hem op eene onpartijdige wijze bespreekt, maar ik zie een hemelsbreed onderscheid tusschen zulk een bespreking en het terloops aanduiden met een enkel hatelijk epitheton. Het oog sluiten voor iets

[p. 198]

wat verkeerd is, waar ook, verdient afkeuring. Maar het oog sluiten voor wat goed en uitmuntend zelfs is, dat is vooral niet minder verkeerd, en ik vrees dat dr. v. Vl. dit ten aanzien van Multatuli in de hand zou werken. Kende iedereen M., zooals wenschelijk is, dan zou de opmerking, die dr. v. Vl. maakt, geen kwaad kunnen doen. Dr. v. Vl. zegt dat hij er geen reden toe ziet om M. tot in 't belachelijke te gaan verheffen. Dat heeft ook niemand van den heer v. Vl. verlangd, en ik kan niet inzien, dat de opmerking hier tot iets anders dient dan als inleiding voor een hatelijkheid, aan het adres van M. over belachelijke en ongerijmde zelfverheffing.

Een man als Multatuli, wij weten het alle, staat in vele opzichten verre boven het peil der gewone menschen, en het zou ongerijmd wezen te veronderstellen, dat zoo iets hem onbekend is. Hij weet beter dan een van ons hoe hij door regeering en volk behandeld is. Waar M. over die zaken spreekt, zegt hij precies, wat hij er over denkt, terwijl de algemeene gewoonte is om ten aanzien van zich zelven anders te spreken dan men denkt. Nu zou men kunnen zeggen: het is beter te zwijgen dan in zulk een geval de waarheid te zeggen, maar ik kan het wenschelijke of noodzakelijke daarvan niet inzien. En ik kan ook in de verste verte niet inzien, dat M. in 't algemeen geneigd zou zijn, zich zelven hooger te stellen dan hij verdient, zoodat ik geen belachelijkheid kan ontdekken en geen grootspraak, in den gewonen zin van 't woord.

Wat de studie van Vosmaer betreft, deze heeft op eenige zaken gewezen, welke M. zag voordat een ander er aan dacht. Maar dat zijn feiten, waar niets tegen te zeggen valt. Overigens ligt niet daar het hoofddoel van het werkje van Vosmaer; hij heeft dit zelf duidelijk genoeg en naar waarheid aangewezen. Zijn doel was er toe bij te dragen, dat M. beter gekend en gewaardeerd worde als dichter, en dus ook als mensch. Waar hij meende te moeten afkeuren, is het gebeurd, al doet hij het op een geheel andere wijze als Dr. v. Vl. Ik houd dan ook de studie van Vosmaer zeer geschikt voor het doel, waarmee ze geschreven is. De kunstenaar is hier beoordeeld door den kunstenaar.

Bij het schrijven van deze opmerkingen verlies ik niet uit het oog, dat het vermetel is mijn oordeel te stellen tegenover dat van dr. v. Vl. Maar dit is hier mijns inziens ook niet de kwestie. Het blijkt

[p. 199]

duidelijk, dat dr. v. Vl. een ander oordeel over M. heeft als de heer Vosmaer. Ik erken de verdienste van Dr. v. Vl., maar iedereen weet, dat de heer Vosmaer als letterkundige een zeer goeden naam heeft. Welnu tusschen beide beoordeelaars van M. moeten wij kiezen, en ik doe die keuze zonder aarzelen, waar het oordeel van een kunstenaar als Vosmaer geheel overeenstemt met dat van mij en zeer vele andere leeken, bij wie letterkundig genot dagelijks tot voedsel voor den geest verstrekt. Ik moet mijne keuze openbaar maken, omdat ik niet lijdelijk kan toezien, dat in Het Schoolblad onrecht gepleegd wordt aan een groot man. Mij komt het zelfs voor, dat Dr. v. Vl. Multatuli bepaald sart, en dit doet mij voor beide partijen ten zeerste leed. Eenige briefkaarten, die ik in de laatste week ontving, hebben mij doen zien, dat ook anderen dezelfde opvatting van deze zaak hebben.

J. Versluys.