Van Achilleus tot Zeus. Thema's uit de klassieke mythologie in literatuur, muziek, beeldende kunst en theater

Kyklopen

(‘Rondogigen’), de drie eenogige zonen van Gaia en Kronos: Brontes, Steropes en Arges, die door Kronos in de Tartaros waren opgesloten. Door Zeus bevrijd, hielpen zij de Olympische goden in hun strijd tegen de Titanen. Uit dank smeedden ze voor Zeus de bliksem, voor Poseidon de drietand en voor Hades de onzichtbaarmakende helm. De vriendelijk geaarde Kyklopen wonen in de Etna en zijn helpers van de smidsgod »Hephaistos. Volgens sommige mythografen doodde Apollo hen (in deze versie zijn zij kennelijk sterfelijk), toen Zeus met de door hen gemaakte bliksem Apollo's zoon Asklepios had gedood.

Bij Homeros daarentegen zijn de Kyklopen een eenzaam levend volk dat zich in stand houdt met wat de aarde voortbrengt en door veeteelt. Ze leven in grotten in gelukkig gezinsverband, behalve dan de eenzame Polyphemos die smacht naar »Galateia, die echter de voorkeur geeft aan Akis. Deze laatste geldt in de Odyssee als de zoon van Poseidon.

Er wordt tenslotte een volk Kyklopen genoemd dat bekend staat als de bouwers van stadsmuren; zij zouden Perseus bij de bouw van Argos en Proitos bij de bouw van Tiryns hebben geholpen. Muren uit grote steenblokken heten dan ook Kyklopische muren.

Worden ze door Hesiodos beschreven in verband met de oertijd en gelden ze vaak als

[p. 177]

symbool van de Gouden Tijd - toen men immers geen land hoefde te bewerken om aan voedsel te komen -, bij Homeros en later leeft alleen Polyphemos als literaire gestalte. In het satyrspel Kyklops van Euripides houdt Polyphemos Silenos en de Satyrs gevangen op het moment dat Odysseus arriveert. Deze moet de Kykloop dronken voeren en verblinden om naast zijn manschappen ook Silenos en de zijnen te redden. Vanaf ca. 400 doet Galateia haar intrede in literatuur en kunst. Vergilius laat Aeneas, in navolging van Odysseus, te maken krijgen met Polyphemos, woonachtig op Sicilië.

In de beeldende kunst van de oudheid zijn de Kyklopen niet voorgesteld; alleen het Odyssee-verhaal en het verhaal van Galateia en Akis zijn geliefd.

Ook in de nieuwe tijd komen zij buiten genoemde context zelden voor. Een enkele maal zijn zij aanwezig bij het smeden van de wapens voor Achilleus in de smidse van Hephaistos, bijv. bij Tintoretto ca. 1578 in het Palazzo Ducale te Venetië.

Andreae 1984; Derksen 1983.