De geheimtalen

Bron 59. Dieventaal (1950)

Genoteerd door een gedetineerde in een strafgevangenis. De gedetineerde heette ‘brandkast-Hein’ en kwam uit Amsterdam. In maart 1953 ontvangen van de directeur van de strafgevangenis. In 1950 opgesteld.

Deze lijst is van belang omdat ze naar tijd van ontstaan en plaats van oorsprong precies bepaald is. De directeur van een strafgevangenis, die ze me toezond, schreef:

De lijst is in 1950 opgesteld door een oudgediende. Ik had hem namelijk gevraagd alle vreemde uitdrukkingen alfabetisch voor mij eens op te schrijven. Dat heeft hij bereidwillig gedaan. Alhoewel daar niet geboren, was Mokum, of beter Groot Mokum, zijn verblijf. Zijn werkterrein lag voornamelijk in het Westen des lands. Hij had een zekere naam als brandkastenkraker. Hij is er mee opgehouden, zoals hijzelf zei, omdat er te weinig geld meer in zat vanwege de giro en ook omdat hij een dagje ouder werd en toch wel een goede vrouw had.

De opsteller van deze lijst heeft uitstekend de dieventaal gekend. Niet alles heeft

[p. 633]

hij uit zijn hoofd opgetekend. Bij vergelijking met De Boeventaal (bron 32) valt het op dat speciaal de dieventaalwoorden, vaak zelfs mét de voorbeelden, uit deze bron van 1906 geput zijn.

Deze lijst is vooral van belang omdat we de plaats van het gebruik van de woorden weten (westen van het land, voornamelijk Amsterdam) en de tijd van notering (1950).

aangebrand, venerisch

aankatsen, praten (vgl. katsen)

aankwatsen, aanspreken een niese aankwatsen

aanslaan, aanspreken; een poging in het werk stellen sla die brocher an, misschien heeft hij poen

achelen, eten

afleggen, beloeren, verkennen een smeris legt je af

afloeken, afloeren

askelen, kopen, handelen

badderen, zwemmen

batterik, schip

begieten, bevreesd je bent toch niet begieten dat zaakje op te knappen?

beheime, beest, dier; ook ‘dikke vrouw’

behojje, vrouwelijk schaamdeel

behojjebikker, souteneur

beis, 1 buurt; 2 twee beis knaken ‘twee rijksdaalders’

bekaan, hier; ook wel pekaan noppes bekaan

bekattering, uitbrander

beknijsd, bekend

beknijzen, bekijken

betoegd, goed bij kas een betoegde bink

bink, man

binnen meluk, binnenzak

blad, dak (van een huis)

blafferik, pistool

bommelen, dobbelen

bonjer, gesnapt; of ‘ruzie’ als ik weer bonjer ben

bonk, leugen, verzinsel

boutkitje, of boutspieze, privaat

branderig, heet, belust

breektiejijs, breekijzer

brocher, een man

broeier, zwerver

bronzen, slapen

broochum, voorwerp

bijl: met de - schrijven, met dubbel krijt schrijven

bijt, teleurstelling

bijter, nijptang

daai, steen, diamant

dajem, eed een loense of linke dajem ‘een valse eed’

dalven, bedelen

dansspieze, danshuis

deinzen, afzakken, weggaan

deisje, stil

derig, weg ik ga de derig op

dofgajes, recherche

doft, knap, netjes dofte flep, goede papieren

dolmen, slapen

dolmspieze, slaapstee

doorkleumen, bekennen

doorslaan, bekennen

dopkien, sleutel zonder gat

duimen, vals spelen

eens, achterdocht de grandigers hebben eens op je

emmes, goed een emmese lik

fakkel, bedelbrief

fakkelen, schrijven

[p. 634]

fladder, krant; of ‘een spel kaarten’

flep, getuigschrift linke flep ‘valse papieren’

flik, spel kaarten met de flik pezen

flok, hemd

foks, goud fokse malochemer ‘werkplaats van een goudsmid’; fokse oksenaar ‘gouden horloge’; fokse spieze ‘goudsmidswinkel’; fokse veemsteker ‘gouden ring’

gabber, vriend

gabbertaal, Bargoens

gajes, volk dof gajes ‘recherche’; link gajes ‘niet te vertrouwen lieden’; het gajes is pleite ‘de bewoners zijn uit’

gallach, pastoor

gammel, ziek

gannef bedrieger

gassenen, trouwen

gassie, pet, muts

gebeft gajes, heren van het gerecht

gebroedsel, familie

gedegen, bekend

gedekt, aan het gezicht onttrokken

geeltje, ƒ25,-

gefloten, gestolen

geilkemen, delen (bron 32: geilkenen)

gekloft, netjes geldeed

gemot, 't, het gerecht

gescheft of gesjeft, iemand die veel in de gevangenis heeft gezeten

geschoten, begrepen

geteisem, uitvaagsel

gevazel, vals spel

geweldje, geweldpleging een krakie met een geweldje

gewoerig maken, wegstoppen

gimme, boter

glimmerik, oog

gnajen, zeventig

godin, oprecht, echt, best godinne schorem

goferd, hoed (bron 16: kowert)

gondel, dame

gondel-bajes, bordeel

gondel-spieze, bordeel

grandig, voornaam, deftig

grandige, heerschap

gribus, gevangenis; verdachte buurt

grijpelingen, vingers

haai, sterk, groot een haaie goze ‘sterke vent’

half meijer, ƒ50,-

handje, waarschuwing; een seintje

heit, vijf

hiep, schoen

hip, snol

hollanders, sleutels met kruizen (bv. bovenkruis-middendek-sleuf-onderkruis)

hoog gaan, gearresteerd worden

hoogstapelaar, iemand die bedelbrieven schrijft in hoogdravende stijl

immes, goed, echt, prettig immese schore ‘best goed’

inspringer, een opgeschoven raam

jan, een jaar gevangenis hij heeft twee jannen

jat, hand met de jat peze ‘bedelen’

joekel, hond

joetje, ƒ10,-

jouker, duur

jovel, goed, mooi

kaaien, vallen

kabs of los, alles kwijt

kalle, bruid

kalletje, hoer

kanker: de makke en de -, ƒ0,35

kasavie feberen, een brief schrijven

kaskienen, kleine sleutels

katsen, kijken (vgl. aankatsen)

kedin, veilig

[p. 635]

kenijve, brood

kiebes, hoofd

kienen, 1 opensluiten; 2 sleutels hij kient de keur open

kim, goed

kimmel, drie

kippen, aandeel, portie heb je er ook kippen aan

kit, zaak, winkel, huis, etc; politiebureau

klapper, kamer bovenklapper of luchtklapper ‘bovenhuis’

kleum, slaag je kunt kleum krijgen

kleur houden, blijven ontkennen

kloft, kleding

knaker, portemonnee

knijzen, kijken; ook ‘kennen‘ knijs even uit; ik knijsde hem noppes ‘ik kende hem niet’

koler, spoortrein

kone, aangezicht

kotsen, opbiechten

krabber, breekijzer

kraken, inbreken

kwak, winkelbel

kwinten, zakken rollen

lamp, politie, onraad

laten zakken, in het water gooien

lenzelink, luisteren (bron 32: lunzelink)

lichten, rollen

link dajem, valse eed

linken, bedriegen

lippies, sleutels

loeken, kijken

loene, slecht, kwaad

loenenaar, valse kerel

loepie, horloge

lood, geld

looien, kloppen

louwloene, slechte zaken

louwpoekele, niets zeggen

louwsmoeze, niets zeggen

lovie, geld

luimen, slapen

luimkit, slaapstee

maholle, bedorven, kapot

malochum, werkplaats

malogemen, werken

malogemer, werkplaats

mansjen, aanprijzen; centen ophalen bij een draaiorgel

meeluk of meelik, zak

meier, ƒ100,-

mem, veertig

merode, armoede

miezig, schuldig

misslaan, te kort doen, geld achterhouden

misslaander, iemand die niet goed heeft gedeeld

molm, geld

morig, vrees ben je morig

muntmeter, brandkast

muziekdoos, brandkast

mijlie, moord lees ‘mond’, zie het woordregister (fout overgetypt)

nafkone, meisje

nepschoren, onbruikbare goederen

neuzen, rondgaan of er iets te stelen valt

niese, meid

nifteren, doden

nifterik, mes

nobel, geschikt

nosempie, vreemdeling, sufferd

nosselen, stelen

oks, degelijk, goed

olf, één

olms, oud, kinds

olmse, ouders

olmspieze, oudemannenhuis

omslaan, bekennen

opgaan, gestraft worden

[p. 636]

ousten, praten

overbruggen, praten

pafferik, pistool

paraplu, koepelgevangenis

patet, hoofd

patsjif, gezicht

pekaan, hier, aanwezig, voorhanden pekaan nemen ‘in beslag nemen’

penne, slaapstee

penoze, kostwinning, jacht, werk

personsie, verdenking

pesaules, venerisch

pezen, werken

piemelen, huilen

pil: iemand de - ingeven, suggereren

pin, ketel

planten, verstoppen

plat, stil

plattekit, een winkel waar men gestolen goed verkoopt

pleite maken, weggooien

pleite scheften, weglopen

poekelaar, prater

poekelen, praten

pompertje, valse sleutel

pooien, eten zij kan haar pooien verdienen

pooier, 1 souteneur; 2 staalboor

posterik, deur

pot, smeltkroes

poteten, beloning de versliegeraar kreeg ƒ25,- voor een poteten

prames, deel, portie

priem, dolkmes

priemerik, dominee of geestelijke

pij, pijtje, jas

rachmones, medelijden

raggeling, mislukking of tegenvaller

ramen, ogen hij heeft het in de ramen

ramsjen, opkopen

rausjen, stelen alles wil ook rausjen

reizen, lopen ze reizen op hem

rekel, voet

rojemen, kijken ik kan noppes rojemen

ros, hoofd

rus, rechercheur

sabberaar, koevoet

sabberen, inbreken

salens, vuur; ook ‘heet’ (bron 32: salans)

sappelen, talmen

saskenen, lopen

scheffen, zitten een scheffer of schefter ‘iemand die veel heeft gezeten’

schim, 1 gezicht; 2 bewijs; 3 naam 1 ze hebben z'n schim wel gezien; 2 maak de schim asjeweine ‘verdonkeremaan de bewijzen’; 3 ik zal je feberen op een ageren schim ‘ik zal je schrijven op een andere naam’

schok, goed geluk uitgaan op de schok

schoot, schotel, onderdeel van een slot

schoren, goederen goeie schoren

schriebes, honger

schrooi, schroei, trek, eetlust of honger

schrijfspieze, kantoor

seibel, bedrog, zwendel; slechte waar: laat je geen seibel in de jatten stoppen

seigel, verstand ik heb daar geen seigel of sjoege van

sereife, brand ik zit in de sereife

seribel, ongeluk, misère

serrore, heer een olmse serror ‘een oud heer’

sjaak, sjakies, kalm hou je sjakies

sjaskelen, drinken

sjerfen, sjerpen, opkopen

sjoeche, begrip, verdenking

[p. 637]

sjoechem, antwoord ik kreeg geen sjoechem

sjoele, kerk

slaan, stelen geslagen schoren

slamassel, ongeluk

slang, horlogeketting

snaar, onwettige vrouw

snees, opkoper van gestolen goederen

snezen, opkopen

snuiven, bemerken snuif je hem ‘begrijp je hem?’

spankeren, vluchten, weglopen

spannen, kijken, zien spanje imme ‘kijk goed’

spieze, huis neuriespieze ‘drankwinkel’

standel, sleutel

steunen, zijn, vertoeven; zitten; logeren waar steunt de poen ‘waar zit het geld?’; ik steun op de luimspieze ‘ik logeer in de slaapstee’; steunt de kien in 't slot? ‘zit de sleutel in het slot?’

stiek, stand

stieken, geven stiek een kassavie an je gabber

stoot: ze hebben een mooie - gehad, ze hebben een goede slag geslagen

tandels, sleutels

tapijtje, jas

temeie, meid uit verdachte omgeving

temeiespieze, bordeel

tiejijs, huis, brandkast; en verder ieder ding waarvoor de naam niet direct te binnen schiet, ‘dinges’

timmer, slaag

tinnef, slechte kost

toeren, rondgaan met de voddenzak

tof, goed, eerlijk louw tof ‘niet goed’

trederikken, schoenen

treiter, brood

tremmen, op de baan lopen; de hoer spelen

tuffel, kerk

val, gelegenheid, huis, deur; ook wel ‘rendez-vous’ de val is nobel ‘de gelegenheid is schoon’; op de val steunen ‘op logement leven’

vazelen, vals spelen

veberen, schrijven een kassavie veberen

veemsteker, ring

vel of velletje, jas

vemen, vingers

verkienen, verkopen

verkleffen, verklikken

verknijzen, verraden, bespieden

verkruimelen, zich wegmaken, uitknijpen

verlenzen, bespieden, beloeren, beluisteren

verlinken, verraden

vernollen, sluiten; vernold, op slot

verschilt gaan, betrapt worden

verschutting, stoornis; ook ‘uitbrander’

versliegeraar, verrader

versmiegelen, verraden

versnezen, verkopen

vliegerik, vogel

vonk, licht, lamp, zaklantaarn kun je in die val met de vonk werken

vreempie, vreemdeling

wiepsjen, bedriegen bij kaartspelen

winde, plaats waar iets te verdienen is

wip of wipper, een raam

zakken: laten -, in het water gooien

zeferaar, dief; ook wel ‘geslachtsziekte’

zeferen, stelen, zweten

zitterik, stoel

zoeterik, koek

zwirren, kijken zwir link