De geheimtalen

Bron 58. Boeven-Jargon (1948)

Het woordenboekje Boeven-Jargon, dat Henry Roskam Brummer samenstelde in 1948, is nooit uitgegeven. Er is een drukproef van, die me door de uitgever geschonken is. Ik heb deze bron op dezelfde wijze behandeld als bron 56, De Gabbertaal door Van Bolhuis.

Het grootste gedeelte van de woorden is overgenomen uit mijn Bronnenboek. Verder heeft Van Bolhuis een deel geleverd. Deze woorden zijn weggelaten. Er blijft nu aanzienlijk veel woordmateriaal over, genoteerd ± 1950. Bij sommige woorden staat z.h. Ik vermoed dat de schrijver de plaats waar zijn Bargoens voorkomt, heeft willen aangeven: Zuid-Holland. Een gedeelte zal dus wel afkomstig zijn uit Rotterdam of Den Haag. Dit is van groot belang. Notities uit deze steden

[p. 627]

kenden we nog niet, tenminste niet zó gelokaliseerd. Amsterdam was tot nog toe de enige bron van Bargoens, dieventaal e.a.

Dit boekje van Roskam Brummer bevat veel woorden ontleend aan het Jiddisch. Dit zijn voor een deel geen woorden die direct tot de geheimtaalwoorden gerekend moeten worden. Jiddisch is zeker geen taal van zwervers, dieven en deernen. Maar de onderwereld heeft veel woorden aan deze taal ontleend, met alle gevolgen van vervorming en klankverandering die een overgenomen vreemde taal in deze kringen ondergaat.

De woorden die tot gemeenzame taal horen, laat ik weg als Van Dale ze ook als zodanig heeft opgegeven. In bron 56 was het aantal van die woorden aanzienlijk meer dan in deze bron 58.

aaszak, oneerlijk speler aaszak doen, knoeien'

ababbel, oorveeg, oplawaai

a.b.c'tje (z.h.), een gemakkelijk te verrichten transactie; iets wat zeer gemakkelijk kan worden opgeknapt

achttien (z.h.), een toestand die voor de betrokkene niet achttien is, is niet te vertrouwen

adónaj, (der Herrgot) (zie woordregister s.v. attenoj(e))

afbritsen, afmaken brits hem af ‘maak hem koud’

afgetobd, ook afgelajen me niese is afgelajen ‘mijn meid kan niet meer’

afstoten (z.h.), verkopen

ageir, 'n ander; godverzaker

aksie en reaksie, last en schade (bron 32: aksie en refaksie)

asjewijne, verdonkeremanen

ausèg, zich bezig houden met... (ook auseig)

ba'al mazol, geluksvogel (?)

bages, gevangenis, tuchthuis; huis, winkel (ook bajes, bajis, bayes)

bais, bedstee

bakken (z.h.), zie pan

bar hochi, deze persoon

Bar Jisro'eil, Israëliet

beginnen, spotprijs 't is voor een beginnen te krijgen

beginom, om niets, gratis, vergeefs

behojje, vrouwelijke schaamdelen

be-kaf, in de macht van iemand komen zij is be-kaf ‘staat onder algehele invloed van haar vent; willoze vrouw van een souteneur’

Beneï Jisro'el, de kinderen Israëls

benschen, lofzeggen, dankzeggen

besecho, uw huis; uw gezin; uw huisvrouw; uw huisgenoten

bezeiwelen, met drek bezoedelen; bedriegen

blaas opnemen, een, wegblijven, niet meer terugkomen, ontvluchten

bo'fi, boefje; nieuweling in het vak

boot: in de - nemen (z.h.), bedriegen in de boot gaan ‘bedrogen worden’

botuag, toevertrouwd; vertrouwenswaardig

bovenklapper, bovenkamer

brandtiejijs, brandkast

brat (z.h.), lastig

breeveertient, snolletje

brengertje (z.h.), iemand die een adspirant-koper bij de verkoper brengt; iemand die klanten voor speel- of nachthuizen opscharrelt en ze daar brengt

bijgoochem (z.h.), schijngoochem; door slim te willen zijn het tegenovergestelde bereiken

bijt, strop, misrekening; ook jas

[p. 628]

calopani, Zigeuner? De betekenis is verkeerd; moet zijn ‘koffie’

çegokken, goed geluk

cent: een - een -, vast en zeker

çewar, hals

chassi, kapje, pet

dajan, rechter, beslisser

daleth, vier

dallet, zie daleth

dalm schore, degen

dalus, armoede

darren, wonen, vertoeven, wachten

deize, ook deisje, stil! deize voor de vrijer ‘kerel’

dérèch, weg

deroshaus, ellenlange redeneringen

doorstoten (z.h.), doorverkopen

drutten, twee drieën werpen (bij het dobbelen)

egod, een; enig

erkienen, verkopen; ook verkienen

esche, huismoeder, echtgenote

essew, kruid, vooral ‘rook- en snuiftabak’

fluweel: op - zitten (z.h.), dat de betrokkene niets kan gebeuren; iets gemakkelijk te verkopen; een partij goederen tegen goede prijs kan verkopen

ga'aw sonus, overdreven gevoel van eigenwaarde

gabber (z.h.), o.a. controleur Centrale Controledienst

gamaur, ezel, domkop (bron 48, 49: gammer)

gashiwus, ongemakkelijk heerschap

gasoe(r), zwerver

gateisim, woestaards; mensen zonder middelen van bestaan van gattes; als geteisim algemeen (Van Dale)

gato's, zondoffer, ongeluk, snoever, schooier

gaui, volk, natie; niet-Israëliet (bron 32: goïm)

gauleish, een zwakke, sukkelende man

gauli, ziekte

gavveirim, meervoud van goweir ‘kameraad, kerel’ (zie woordregister s.v. gabber)

gaw, rag

gedrost, op de loop gaan; ook ‘naar de bajes gebracht’

geflenst, beetgenomen ik heb hem geflenst

geiw, rug

geklopt, lees gekloft (woordregister: gekloft ‘geldeed’)

gem'oh, boter (zie woordregister s.v. gemme)

genewoh, in overdrachtelijke zin: ‘genomen’, bv.: hij leeft van genewoh ‘diefstal, afzetterij’

gewierig maken, wegstoppen (zie woordregister s.v. gewoere(m))

gewinoh, kaas

géwro, vereniging, genootschap, bond een gewerber is dus medelid van een géwro

globus, zie glomus

glomus, sukkel, onhandige kerel

godaul, groot

goferd, hoed

gofertje, zie goferd geef je gofertje maar hier

gole, gevangenis

golus, ballingschap, verspreiding

goson, schoonzoon, bruidegom

goweir, zie gavveirim (zie register s.v. gabber)

heipalen (z.h.), sigaretten (ter aanduiding van de grootte)

hemd, toga, toog (van een advocaat)

[p. 629]

hij heeft een scheur in zijn hemd ‘hij is niet te vertrouwen’

hengel, ketting (lees bengel, bron 16, 32) een tik met hengel ‘een horloge met ketting ofwel met signetten’

hengs(t), kopstoot (vuistslag) een hengs(t) geven, soms ‘een loer draaien’ (laatste betekenis niet in Bronnenboek)

héwèl, ijdel, ijdelheid

hoets, hoer (lees ‘boer’) (zie bron 35, 37, 38)

Hogeschool, gevangenis te Leeuwarden

hij, donderdag

jak (z.h.), arresteren

jan-gat, klikker, verklikker, alarmschel

joent, dag; ook jom

joentje, gouden tientje (lees joetje)

joshor, rechtuit, rechtvaardig, billijk

kaf, heler die weinig betaalt

kasjebeine tippelen, meegaan (zie woordregister s.v. kasjemeine en hasjewijne) tippel je kasjebeine?

kat (z.h.), blamage, strop (fig.); procesverbaal een kat laden (lajen) ‘geblameerd worden in het openbaar of in het bijzijn van derden; een strop gekocht hebben’; een kat krijgen ‘geverbaliseerd, geblameerd worden’; de kat nemen ‘de schuld op zich nemen om anderen te vrijwaren’

kelei umnes, bedrijfshandwerkgereedschappen

kessiw, zie kossaw

kipoh, gewelf enz.; gemeenschap, aandeel

klapkut (z.h.), zwarthandelaarster die bij politieverhoor andere zwarthandelaren aanbrengt om haar procesverbaal niet te laten doorgaan

klerenprik, kleermaker

kluiver, deurwaarder de kluivers in huis krijgen ‘met inbeslagname worden bedreigd’

koffiewagen (z.h.), auto die in Duitsland voor koffie werd geruild en naar Nederland werd gesmokkeld

kossaw, hij heeft geschreven; het staat geschreven (vgl. cassaafje ‘briefje’)

kotsement, praatjes, leugens doe goed je kotsement bij die fijne ‘vertel de pastoor (dominee) maar wat, dan krijg je wel wat’

kowa, helm, hoed, pet, muts

kriee (z.h.), zie krije

kries (z.h.), zie krije

krije (z.h.), een strop kopen (speciaal in de diamanthandel)

kuph, 19de letter van het Hebreeuwse alfabet; als getalwaarde ‘100’, enz

kwast!, uitroep: ‘die zit er weer in’ (wordt bedoeld: ‘in de gevangenis’)

lamed, de 12de letter van het Hebreeuws alfabet; als getalwaarde ‘30’

lappen: een paar - (z.h.), een paar coupons heren- of damesstof

lau tof (z.h.), een niet te vertrouwen persoon; een situatie die voor de betrokkene niet te vertrouwen is

lauw tof (z.h.), zie lau tof

leisen (z.h.), ontvangen ik kan er een meier ‘honderd gulden’ voor leisen ‘als ik het verkoop, brengt het honderd gulden op’

leksteen, druiper

lewïoh, uitgeleide, uitvaart (bron 32: lawaje)

logement, slaapstee, asiel, huis van bewaring, bordeel, (hoeren)kast, bed

luag, zie lugi

lucht (z.h.), denkbeeldige partij; partij goederen die reeds lang daarvoor, hetzij geheel, hetzij gedeeltelijk werd verkocht de lucht hangt laag ‘(deze vrouw) is niet te gebruiken’

[p. 630]

lugi, verkleinwoord van luag ‘almanakje, almanak’

maffer(d)s, onderkruiper(s)

mannetje (z.h.), de mand met het geld ik zal je morgen 't mannetje brengen, d.w.z. ‘die achter de schermen blijft tot de koop is gesloten’ (lees ‘de man met het geld’)

mard, brood (waarschijnlijk foutief voor maro)

maurd, vrees, ontzag

mazolaus (meervoud van mazol), sterrenbeelden, gesternte, enz.; toeval, geluk, buitenkansje (bron 48: mazzel)

me'aneis zijn, met geweld dwingen

mechaseh, kapje, pet (zie chasse)

medabberen, spreken

medabeir zijn, zie medabbberen

megig, lui, suf

mejasheiw zijn: zich -, zich nederzetten, ergens vestigen; uitrusten; zich rustig voor zijn taak voorbereiden

mekof, cachot (zie woordregister s.v. nekof)

melag, zout

meleg, zout

melig, zie megig

mephalpeil zijn, casuïstische discussie houden

megatreig, aanklagen^408*

merudi, mijn verdrukking; mijn nederlaag (zie woordregister s.v. merode, marode)

mesuqon, in orde gebracht; definitief; gecorrigeerd; zeer nauwkeurig

migweh, verzameling (van water); bad; hoop

min (enkelvoud van minim), veinzaard

miskleunen (z.h.), iemand het hem toekomende (?) deel van de poet niet geven; een tussenpersoon in de (zwarte) handel eruit drukken om provisieloon niet uit te betalen

mi'us, verachting; lelijkheid (zie woordregister s.v. mies)

momaun, geld (zie woordregister s.v. morf, molm)

narris, kaars

nelgenweker, iemand die maar half voor zijn kost berekend is Foutief voor negenweker? Het woord staat hier lexicografisch alfabetisch. Van een drukfout is geen sprake.

osur, ongeoorloofd, verboden; volstrekt niet

pan: voor het bakken de - uitgesprongen (z.h.), goochem, link, slim, uitgekookt

parçuph, aangezicht

parneis, verzorger, bestuurder; invloedrijk persoon

partij: bij de - brengen (z.h.), de te verhandelen partij goederen aan de koper tonen

pausheit jad zijn, de hand toereiken; de hand ophouden, bedelen

pegimoh, oneffenheid; schaard in het slachtmes; klein gebrek

pelsta, publieke vrouw die bij gelegenheid ontvangt, zij is echter gehuwd; koppelaarster

Pésag, paasfeest

pesaules, afval, drek, verworpeling

piot(es), commiezen

plakken, aanhouden

plakker (z.h.), agent van politie, om te kopen door zwarthandelaren bij overtreding distributievoorschriften en die hiervan een gewoonte maakt

platjes: hij heeft - (z.h.), hij heeft centen, distributiebonnetjes

plukken (z.h.), het afknippen van distributiebonnen door een grote zwarthandelaar in grote partijen, meestal van eenzelfde soort

408* Hoewel Moormann hierover niets zegt, lijkt de vorm meqatreig te moeten zijn, gezien de alfabetische plaats en de (hier niet vermelde) herkomst van het woord: Jiddisch mekatreg ‘aanklager’, uit Hebreeuws meqatrēg.

[p. 631]

plukker (z.h.), zwarthandelaar, gewoonte makend van het afknippen van diverse soorten bonnen in grote partijen en die weer in partijen van de hand doen (zie plukken)

pozetjat, platzak

pruinsteker, vingerring (foutief voor puinsteker, bron 32)

pulutte, zie lutte (dit woord komt echter niet voor; geen betekenis opgegeven)

ragamonus, barmhartigheid, medelijden (bron 32: rachmones)

rausch hashonoch, nieuwjaar (bron 16: rossesjoon)

ribbemouse, breekijzer, koevoet uit ribbemouse is 't naamwoord mouse, mousje ‘ijzeren’ losgemaakt; mousé brommer ‘ijzeren ketel’; mousje slang ‘ijzeren ketting’

ribben, zie ribbemouse

roe-e, rakker(d) een gelegenheidsroe-e ‘heler, helper, vertrouwensman’

rustig: 't zit rustig (z.h.), er is geen vuiltje aan de lucht

De gepalataliseerde s wordt, zonder systeem, geschreven als sh en sj. Een woord met sh dat in het Bronnenboek de letters sj heeft of omgekeerd, wordt niet opgegeven.

samenetje, sigaret

schavies, schurft

scheuren (z.h.), bonnen afsnijden van de rantsoenkaart

schip: in het-gaan (z.h.), bedrogen worden

schlemazzel, ongeluk (bron 32, 42: slamassel) naar men wil ontstaan uit schlim mazzel ‘onaangenaam mazzel’

schorempie (z.h.), oplichting; complex duistere handelingen

schijngoochem (z.h.), zie bijgoochem

sechach, 'n dekking (van loof)

segauroh, goed, handelsartikelen (zie woordregister s.v. schore)

sekof, goud (bij de Jood in gebruik) (bron 32: sohof)

sheiqèç, lelijk jongmens (zie woordregister s.v. sjeichers)

shewu'oh, eed

shogaur erwten, op 'n zekere wijze bereide grauwe erwten

shumon, voor het gebruik geoorloofd vet (bron 32: sjoome)

simonim, de slokdarm en de luchtpijp, die bij het slachten met vaste hand en met onafgebroken beweging van het mes moeten worden doorgesneden; het meest gezegd van vogels

sinterklaas spelen (z.h.), in een café rondje op rondje weggeven

spaak, kalm; houd je kalm; doe of je nergens van weet (zie woordregister sjaak(ies); zetfout voor sjaak?)

sjeks voor de bonjé, lichtekooi

sjiebaak, ook schiebaart, masker, geschonden gelaat (bron 32: schiebaart ‘masker’)

sjoefel, armzalig (zie woordregister s.v. sjofel)

slingeren (z.h.), bezwendelen van personen (meestal provincialen) die distributiebonnen te koop hebben; methode om op een ongeoorloofde wijze in het bezit te komen van distributiebonnen of goederen

snezer (z.h.), opkoper; een groot zwarthandelaar (zie woordregister s.v. snees)

snuiter (z.h.), een tegenstander in de handel

spriet (z.h.), zie sprit

sprit (z.h.), spiritus; alcohol van 40% en 90%, gebruikt in zwarte jeneverhandel; alcohol versneden met gewone jenever en drinkbaar gemaakt

[p. 632]

't staat (z.h.), dat is pertinent afgesproken

staldeuren, jacquet

stuiver, getuigengeld

suurkers, zij die op een kansje tippelen

tabernakel, (tijdelijke) schuilplaats; wc

tabernakelen, schilderen; op de uitkijk staan

tiphlow, afwijking; kerk (zie woordregister s.v. tiffel, diftel)

tips (z.h.), (rijwiel)banden

tukkien: goon op een -, tot een akkoord komen? is goon een zetfout voor gooien?

vat: een zwak -, een onbetrouwbare (meestal een vrouw)

verbruggen (z.h.), verkopen; verplaatsen van een partij goederen; wegmoffelen (bron 32)

verkassen (z.h.), zie verbruggen

verknipt (z.h.), verstandelijk niet meer normaal (door drankmisbruik) om acht uur was hij helemaal verknipt ‘suf door intensief borrelen’

versieren (z.h.), door min of meer duistere methoden iets in orde brengen een pas(poort) versieren ‘met kunst- en vliegwerk in het bezit van een pas(poort) komen’

vingertje: met het - rondgaan (z.h.), rondje op rondje in een café geven

vreten: ze - het (z.h.), gemakkelijk te verkopen; partij goederen die men tegen goede prijs kan verkopen

wietkoker (z.h.), een die je voor de gek houdt

wouterkeet, politiebureau

zerana', arm, schouderstuk

zéwèl, drek (zie woordregister s.v. zeibel)

zoger, erwten

zoqein, oude man

zoqon, baard