|
| |
Bron 57. Jiddisch uit Amsterdam (vóór 1940)
De woorden die Meyer Sluyser in een lijst opgeeft, worden gebruikt in zijn boeken: Voordat ik het vergeet; Als de dag van gisteren en Hun lach klinkt van zo ver... Ze zijn voor een groot deel Jiddisch. Tot de
geheimtalen zijn ze niet te rekenen. Wel worden veel van deze ‘Joodse’ woorden gebruikt in de
dieventalen, het Bargoens, de paardenkoperstaal, en in zoverre zijn ze toch een bron voor de
geheimtalen (zie het woordregister). Toch vond ik weinig woorden uit Sluysers lijst in de
Amsterdamse dieventaal van 1950 (zie bron 59). Zou de Jodenmoord, die zeker het verdwijnen van
het Jiddisch tot gevolg heeft, hier al doorwerken? De woorden van Meyer Sluyser stammen uit de
jaren vóór 1940. De lijst is van belang als bron voor de geheimtalen.
| |
| |
| aankeilen, aanspreken |
| aleph-beth-gimmel, de eerste drie letters van het Hebreeuwse alfabet |
| almemour, verhoging in de synagogen |
| altewetsj, ouderwets |
| appesjteen, denkbeeldige ziekte waarschijnlijk van aposteme ‘abces’ |
| |
| bajes, huis, gevangenis |
| baraghes, (broges), zegewensen |
| Bar-Mitzwah, kerkelijke meerderjarigheid |
| begijnt, aardig, leuk |
| beheime, behemoth, vee |
| bemazzel, geluksvogel |
| bensjen, zegenen |
| Beth Ha Midrash, Huis der Oefeningen |
| bole, bolus |
| bollebof, bolleboos of bolboos, vooraanstaande; heer
des huizes |
| bondelowies, bonne Louis |
| bonje, ruzie |
| |
| chammer, ezel |
| chazijrem, is chazzirim, varkens |
| chassene doen, trouwen |
| chewre, vereniging, college |
| chupah, overdekking, troonhemel; huwelijksinwijding |
| chutzpah, brutaliteit, vrijmoedigheid |
| |
| dalles, armoe |
| dormen, slapen |
| droshe, redevoering |
| |
| epikaur, epicurist |
| Eretz, het land; Israël |
| |
| flempie, klein kind |
| frot, verrot |
| |
| gallisj, misselijk |
| gannef, dief |
gein, gunst, aardigheid, melodie, geestig, sierlijk, leuk
zonder gein of krijn ‘zonder smaak of kraak’ |
| geklatsj, geknoei (zie klatsjen) |
| goin, ander volk, niet-Jood |
| golemen, slapen |
| goosen, man (ook veel verbasterd tot goser of gozer) |
| gottbehuete, God beware |
| grieben, vetkanen |
| |
| haambrenger, thuisbezorger |
hawang en zuriee, uitroepen bij het bokspringen
waarschijnlijk en avant, surié |
| heitje, vijf (in dit geval ‘vijf stuivers’) |
| |
| inworf, huwelijksgift |
| |
| jat, hand |
| jehoede, Jood |
| jofel, lekker, plezierig |
| jijletjes, geveinsd misbaar |
| |
| kaddisj, gebed |
kaffer, dorpeling
afgeleid van kaphri |
| kahillan (kille), gemeente |
| kaksougerte, lorrige koopster |
| kalle, bruid |
| kallechewre, vereniging die arme bruiden een bruidsldeed schenkt |
| karoutje, rode kool in het zuur |
| kauliesj, soort gebak |
| kersbenge, kastanjes |
| kif, woede |
kimpet, bevalling (van kindbett)
in kimpet moeten |
kinnesinne, afgunst (van kin-ah ‘ijverzucht’ en sin-ah ‘haat’)
kinnesinne-ponum, jaloers mens, concurrent |
| klatsjen, knoeien |
| koef noen, kost niets, gratis |
| koeksoe, is kuckzu, kijk eens aan |
| kokelekootjes, paranoten |
| |
| |
| kol, stem |
| kosher, ritueel toegelaten, geschikt |
| kowed, eer |
| krentensjnabel, een vrij onschuldige infectueuze ontsteking van de
mondhoeken |
| |
| lajenen, lezen, voorlezen van een Hebreeuwse tekst |
| leizen, ontvangen |
| lekowed, ter ere |
| lemoen, citroen (lemone) |
| Lizabonnen, Lissabon |
| |
| makke, plaag, klap, onheil |
| Mal-ag-ha Mowes, Engel des doods (vulgair malgemowes) |
| malke, koningin |
| mangelen, olienootjes |
| matze, ongezuurd, ongedesemd brood |
| mazzel en broge, geluk en zegen; letterlijk ‘goed gesternte’; en
heilwens |
| mazzeltof, veel geluk |
| medina-stamper, bewoner van het platteland |
| meiwe, deskundige |
| melech, koning |
| menoechah, rust |
| mesjogge, waanzinnig |
| mesjoggaas, waanzin (zie mesjogge) |
| metsieje, vondst, buitenkansje |
| midrash, navorsing; het afleiden van de tradities uit de Schrift naar
bepaalde regels |
| misphoge, familie |
| |
| nabes, dronken man (Arabisch nabies ‘wijn’) |
| nadan, huwelijksgift |
| narrisj, zot |
| nasjen, snoepen |
| nebbisj, stumperd; uitroep van medelijden |
| Neir Talmid, bestendig licht |
| neshama, ziel |
| neweire, zonde, jammer (ook wel reweire) |
| niegisj, bijgelovig vooroordeel |
| nooien, uitnodigen |
| |
| oggenebbisj vrouwtjes, medelijwekkende vrouwtjes |
| omijn (we omijn), amen |
| ongijn, slecht soort humor, d.w.z. humor waarvan een ander de dupe is
‘Echte gijn doet geen pijn.’ |
otelebotel, [dol]
afgeleid van obar u-boteil,
ook wel owerlewotel ‘alsof hij reeds overleden is’ |
| |
| pandjes maken, belenen |
| parg, zeer hoofd |
| parsje, hoofdstuk (van poroshoh) |
| peigeren, doodgaan |
| perfester, professor |
| piesjer, klein kind; pisser; nummer één in het kienspel |
| Poeriem, purimfeest |
ponum, kwaadwillige (ook wel verbasterd porum)
pestponum; kinnesinne-ponum ‘afgunstig mens’ (zie ook kinnesinne); chazzerponum ‘lelijkerd’ (lett.
‘varkensgezicht’; geinponum ‘grapjas’;
chutzpaponum ‘brutaal mens’ |
| pijes, lokken aan de slapen van het hoofd |
| |
| raanmacher, schoonmaker |
| rachmones, medelijden |
| rebbe, rabijn |
| reinedoor, reine d'or |
| rettisj, ramenas |
| rewogem, winst |
| |
| sacheetje, gebak van bladerdeeg |
| sappelen, zwoegen |
| ‘schidach’-maken, koppelen (in gunstige zin) |
| |
| |
| schleiers, zachte geel-groene pruimen |
| schmeichelen, vleien |
| schnorrer, soort bedelaar |
| Shemborrogoe, God |
| shobbets, lange zwarte jas, kaftan |
| simcha, vreugde, feestelijkheid |
| sjabbes, sabbat |
| sjalksnar, spotvogel |
| sjat niks, hindert niet (schadet nichts) |
| sjatzie, schatje |
| Sjemo Benegijgem, luister naar beide partijen (Deut. 16) |
| sjikker, dronken |
| sjiwwestoeltje, lage kruk waarop tijdens de zeven treurdagen wordt
gezeten |
| sjkowe (hashkomo), eigenlijk ‘goedkeuring’, meestal ‘ochtenddienst’ |
| sjlemiel, pechvogel |
| sjlofen, slapen |
| sjnokkeltje, schatje |
| sjoel, synagoge |
| sjijntje, mooi wezen |
| shalem, vrede |
| smak of lak, smaak of kraak |
| smeris, scheldwoord, afgeleid van shamar ‘bewaker’ en
shaumeir ‘bewaker’ |
| sof, tegenslag, slechte afloop |
| stiefelen, lopen |
| stiekum, afgeleid van shtike ‘stilletjes, in het
geheim’ |
| stink-bemazzels, benijde geluksvogels |
| stijfgallisj, kotsmisselijk |
| |
temeie, prostituee
in Rotterdam verbasterd tot tomeier; van temeioh ‘onrein’ |
| treife en tanifes, onrein |
| tsoris, zorgen |
| |
| unbeschrien, unberufen, bezweringsformule tegen onheil |
| |
| verder geen leed, wens bij een sterfgeval |
| verknokken, verprutsen |
| vernieuwen, rente betalen bij de bank van lening |
| versjteren, bederven, verstoren |
| voor goumel, teneinde onheil af te weren |
| voor knoeg, voor toespijs |
| vratzak, viezerik |
| vrije chassene, vrije bruiloft |
| |
| waasjich viel, ik weet 't niet |
| wam, buikstuk van vis |
| wegleggen, besparen |
wijer, meer weedom
het zal u nog wel wijer worden |
| wijlik of weiteg, ziekte |
| |
| zoger, soort soep |
| zoodje tinnef, afval |
|
|
Auteursrechtelijk beschermd