|
| |
Bron 54. Van Eikenhorst II (1844)
Deze lijst bevat de geheimtaalwoorden uit De verborgenheden van Amsterdam
door L. van Eikenhorst (pseudoniem voor J. de Vries), Amsterdam 1844. Deze bron werd pro
memorie vermeld in het Bronnenboek als bron 13. Het boek van Van Eikenhorst
kon ik niet opsporen. Deel i kende ik, maar deel ii,
waarin veel Bargoens moest staan, was niet te vinden.
Toen het Bronnenboek uit was, bezorgde dr. P.J. Meertens me het gevraagde
werk. Het woordmateriaal is zeer belangrijk omdat het gedateerd (1844) en betrouwbaar is. J. de
Vries verwerkt 132 woorden, meestal in gesprekken.
Verwoert (bron 16) heeft de woorden alle in zijn compilatie opgenomen.
Het is verantwoord het Bargoens materiaal van Van Eikenhorst (J. de Vries) in een aparte
lijst op te nemen. Dan is de lijst van Verwoert (bron 16) in al zijn samenstellende delen
ontleed.
In het Tijdschrift voor Taal en Letteren (Feestschrift Michels) heb ik
enkele woorden (10) van deze lijst behandeld; de bedoeling daarvan was, een voorbeeld te geven
van een eventueel te schrijven Woordenboek van de Geheimtalen.
| |
| |
aanslaan, om de massematten te handelen, het plan van een diefstal
ontwerpen; aangeslagen, voorbereid
Het was Mijnheer die de massematten had aangeslagen. |
aijene, oogen
Ik zou mij de - kunnen uitkrabben. De maan doet de aijene dicht - ‘De maan
gaat onder.’ Laat je aijene eens gaan - ‘Zie eens rond.’ |
| |
baldoverde, bespiedde
... dat de lekijve
baldoverde. |
balleboos, rechter.
... en misschien een gesprek met
den balleboos |
| banjert spelen, de, als een groot heer leven |
Bargoens, dieventaal
Gij spreekt Bargoens - ‘Tu paroles (!) argot.’ |
bemoeial, advocaat
Mijn bemoeial, die mij den laatsten keer vrijpleitte, kan het niet half zo
knap. |
| bengel: tik met de -, ketting |
blauw laken: handelen in -, lood stelen.
Ik handelde in blauw laken met... |
blinkers, diamanten
blinkers vinden ‘diamanten stelen’; Toen je die blinkers
vond. |
bloeden, betalen.
Zonder dat wij behoeven te bloeden.... wie voor den nurrie bloeden zal. |
bloedvin, beurs
moos in de bloedvin ‘geld in de beurs’ |
| |
| chesse, vertrouwd (zelfde woord als gis) chesse jongens ‘vertrouwde jongens’ |
| |
| deur: achter de schuine -, in de bank van lening |
| doorslaan, zie moser |
| |
| eerste banjers, voorname heren (zie banjert) |
eileija (ook eilaiije), dom, onnozel
eileija mens ‘een eenvoudig mens’; eileija duivel
‘onnozele drommel’; Als je toen zoo'n eileija kerel niet waart geweest... |
| |
fileren, aanzetten
... en bezigwas mijn nijft te
fileren... |
frederiks, voeten
Komaan, de frederiks voorwaarts... |
| |
| gaaies (gaaijes): om - maken, doorsteken, vermoorden |
| galf, mes, dolk |
geel, goud
Moos geloof ik niet, maar hij heeft geel aan 't lijf - ‘Ik geloof niet dat
hij geld heeft, maar hij draagt wel gouden voorwerpen.’ (vertaling van mij) |
gefloten, gestolen
... een ander, die met geld kan
rammelen, al weten ze ook, dat het gefloten is. |
gehandeld, gestolen
massematten gehandeld ‘geld gestolen’ |
gellep, buit, aandeel
gellep in de massematten ‘aandeel in de diefstal’;... en was
het niet, dat de gellep goed was... |
gepakt, afgesproken
de massematten gepakt ‘de diefstal afgesproken’ |
geschud, in hechtenis genomen
Tot wij opnieuw geschut worden. |
gesjeft, gevangen genomen
... nimmer gesjeft zoudt
zijn geworden... |
gewasschen, ervaren
gewasschen marwiegers ‘ervaren dieven’ |
gewerber, kameraad
Denk je Paul, dat ik zulk een goeden gewerber als jij bent, een streep wil
trekken? |
gif, verstandig
giffe bemoeial ‘knappe advocaat’;... ik was toen nog zo gif
niet als nu. |
gilles: op - staan, op de loer staan, afloeren
|
| |
| |
|
Zijn op gilles staan beduidt nog minder dan niets. |
| godel, 1 commissaris van politie; 2 agent; 3 politie in het algemeen
1 ... als een eileija duivel die voor het eerst bij de godel op visite is. 2...
dat is zeker een godel of een weets. Dat het ten minste iemand van de princerij was, hield ik
voor zeker. 3... dan zou ik van de godel, of van de weets, van de heele princerij, van Hans
en van 't schollem niets weten. |
gognum, 1 moedig; 2 slim
1 Ik weet wel dat je gognum bent. (De betekenis is uit het verband niet op
te maken, maar de vertaling van Van Eikenhorst stond eronder.)
2 gognamste bemoeial ‘slimste advocaat’ (De goede vorm lijkt mij gochem, zie het woordregister.) |
groot purim, een beitel
Groot purim zal mij wel helpen. |
gijlek, aandeel
gijlek in de massematten ‘aandeel in de buit’; gijlek doen
‘samen doen’ (een keer foutief gijled); Hij deed gijlek, wilde
zijn gellep in de massematten hebben ... om naderhand als moos er door te slaan -(hier
betekent gijlek doen ‘samen doen’). |
| gijllep, aandeel (zie gellep), contaminatie van gijlek en gellep |
| |
| haggelen, souperen, eten |
handelen, verrichten, plegen
massematten handelen ‘diefstal plegen’ |
hengelen, collecteren
... kwam er juist een zwartrok
om te hengelen. |
| |
| inwisselen: verkwanselde Spaansche mat -, de eed breken (zie Spaansche mat) |
| |
jajim, brandewijn
...geen moos, geen jajim. |
jendemde(!), ogen
... of ik stil zit en de jendemde
stijf dicht-druk, de slaap wil maar niet komen - (fout voor jedemde of
jedemme) |
| |
kalle, vrouw; publieke vrouw
... een knappe kalle op
den schoot geven. ... een goeden nacht met een kalle. |
kallen, spreken
... semeij amge, Bert, de linksche is
geen gewerber, maar een mooser; kal geen woord over den kelder, dat zou jou zoowel als mij op
't schollem helpen. |
kantine, kroeg in de gevangenis
... dat men bij ons
in de kantine voor jajem verkocht. |
kaskene, drinken
We zullen niet veel kaskene, de moos is krap, een kop. |
kewoere, geborgen, begraven
Ik geloof dat de kreupele moos kewoere geborgen heeft. |
| klee: loensche -, sleutelbos' (zie loensche) 't is een geheele loensche klee |
kootme gesjeft, levenslang gevangen, voor altijd gevangen
... of denk je, dat we hem kootme gesjeft zouden houden. |
| kop, een gulden (zie kaskene) |
kouteren, weigeren te bekennen
... te meer, daar de
balleboos met jongens te doen zal hebben, die weten te kouteren. |
kromkop, breekijzer
... dan de kromkop maar voor den
dag gehaald. |
| kruisen slaan, afdrukken van sloten nemen |
| kijk: te - staan, te pronk staan |
| laken: blauw -, lood (zie blauw laken) in blauw laken handelen ‘lood stelen’ |
| |
lammeren, cliënten
Ik heb het tenminste drokker dan menige bemoeial, die pas heeft geleerd, hoe hij
zijn lammeren moet lijmeren. |
Lange Hannes, de geselpaal
|
| |
| |
|
Lange Hannes kussen ‘geselen’; Op 't schollem langen Hannes te
omarmen, alsof die mijne kalle was. |
lef, de moed
... als kreupele David het lef mocht
hebben. |
lekijve, snol, jong meisje, vrouw
De lekijve hield me lang op, eer zij me moos wilde geven. |
linksche, spion
... dien kerel, die zich met alles
bemoeit en veel van een linksche heeft. |
loensche klee, een ring waaraan zich verscheidene lopers of nagemaakte
sleutels bevinden
... zeer goed, en vader Bram zal voor de loensche klee
zorgen - (zie klee). |
lijmeren, vrij praten
... dat ik leep genoeg zal zijn
om te lijmeren. Als ik een knappe bemoeial had, zou hij mij misschien wel weten vrij te
lijmeren. |
| |
| marwieger uit de pistole, een dief van aanzien (zie pistole) |
massematten, buit
massematten handelen ‘diefstal plegen’; ... dat ik de
massematten bij mij had. |
massomme, goud
massomme massematten handelen ‘goud stelen’ |
| massonne, geld, loon (foute vorm voor massomme) |
moos, geld
moos in de bloedvin ‘geld in de beurs’; moos laten zitten
‘geld verteren’; ... dat je hier moos laat zitten zie ik graag. |
moser, bedrieger, verrader
Je wilt toch niet als moser doorslaan - d.i. ‘mij niet bedriegen’ |
| |
| nachtbajes (houden), nachtverblijf |
neerblikkeren, doodmaken
Heeft Paul den mijnheer neergeblikkerd? |
neres, straatlantaarns
onder de neres gaan; In geen acht jaren heb ik bij de neres geloopen. |
| nurrie, een, een borrel |
nijft, mes
... zou ik haar met mijn nijft om gaaies
gemaakt hebben. |
| |
opredderen, bedriegen
... dat je gif genoeg bent om
een eileija mensch op te redderen. Heb ik ooit een gewerber opgeredderd? |
| Oude Testament, zie Testament |
| |
pet, sleutels
Ik zou wel eens willen zien, dat er iemand was, die een goeden pet ... sleutel,
wil ik zeggen. |
| pistole: marwieger uit de -, dief van aanzien (zie marwieger) |
princerij, de politie; ook ‘commissaris van politie’
... en de zaak daarna aan de princerij zou aangeven. |
puis, grap
... alleen maar om een aandenken te hebben
aan de puis, die we met dien kolonel hebben zullen - (ik vermoed hier een verschrijving
voor puts). |
| purim, zie groot purim |
puts, grap, poets
... zij zullen nimmer gedroomd
hebben dat Paul zo gif was om hun zulk een puts te bakken. |
| |
ridder: tot - slaan, brandmerken
Noot van Van Eikenhorst: Deze
uitdrukking werd vroeger in het Rasphuis te Amsterdam voor brandmerken gebezigd,
waarschijnlijk omdat het stadswapen, drie kruisen, op het brandmerk stond. |
roode, koperen muntstuk
... als ik geen enkele roode
meer gekregen heb. |
| |
| |
ros, hoofd
Ik verwed er mijn ros onder. |
| |
schibus gaan, doorgaan
met de massemat schibus gaan ‘met de buit doorgaan’; ik ging
schibus ‘ik zette het op een lopen’ |
schollem, schavot (ook schollum)
Ik heb mij verveeld, als iemand die op 't schollem te kijk staat. |
schuiven, lopen
frederiks horen schuiven ‘voetstappen gehoord’ |
| schutten, gevangennemen (zie geschud) En
ik wil niet, dat men mij baldouert om mij te schutten. |
semeij, pas op
... als men eenmaal daarin staat, is
het semeij. |
semeij amge, pas op
Semeij amge (peste) jongen, dat die puis ons niet op 't schollem helpt. |
sliegenen, verwerpen
Ik denk niet, dat je het zult sliegenen. |
sluiker, verklikker
voor sluiker spelen |
soranger, tabak
Kom Jim, soranger en jajim, en die niet doet zooals ik, dien noem ik een eilaije
mensch - (de vorm is vreemd; waarschijnlijk een verschrijving voor spanger). |
| Spaansche mat verkwanselen, een eed doen; verkwanselde
Spaansche mat inwisselen, de gedane eed breken Van Eikenhorst geeft de volgende
verklaring van deze uitdrukking. ‘De oorsprong van deze zonderlinge uitdrukking werd ons op de
volgende wijze verhaald. Voor ruim zestig jaren bevond zich een matroos als gevangene, in het
toenmalige Rasphuis te Amsterdam, als overtuigd van verscheidene valsche eeden ten voordeele
van zijn kaptain gedaan te hebben. Voor elken valschen eed, dien hij zwoer, kreeg hij een
Spaansche mat tot belooning en hij was gewoon als men hem naar zijn misdaad vroeg zich van de
uitdrukking te bedienen “'k heb Spaansche matten verkwanseld”, welke
uitdrukking onder het tuchthuisvolk weldra algemeen werd en in het bargoensch of de dieventaal
is opgenomen.’ |
spanger, tabak
spanger kauwen ‘een pijp roken’; Blijf hier kaskene en spanger
kouwen. |
| streep, leugen |
| streep trekken, bedriegen, iets op de mouw spelden |
| |
| tafeltimtim, tafelzilver (zie timtim) |
Testament: Oude -, politieregister
Semeij amge, je staat nog niet in 't oude testament, en godel kan jou nog niet
eens bij naam. De oude stond al voor verschillende zaken in het oude testament ... maar ik
nog niet. Die nog niet in 't oude testament staat, kan een potje breken. |
tik, horloge
tik met de bengel ‘horloge met ketting’ (zie bengel) |
| timtim, een tabaksdoos (zie tafeltimtim) |
| timtimmer, zilversmid |
trom, een kroeg van de laagste soort, waar dieven en andere misdadigers
gewoon zijn bijeen te komen
In de trom zullen wij genoeg oude gewerbers vinden om ons jajim te laten
kaskene. |
trijfe worden, gezet worden (gesnapt worden)
Hij waagt het niet eens met ons trijfe te worden. |
turftrekken, zakkenrollen
Als ik turftrok was het altijd, als ik iets thuis bracht, beste Jim voor en na
... en dan kreeg ik jajim en zoo leerde ik caskene. |
| turftrekkerij, zakkenrollerij, bedriegerij, oplichterij |
| |
| |
uitzicht: een ruim - geven over de Nieuwe Markt, ophangen
De
rechtspleging vond vroeger plaats voor de St. Anthonieswaag, die midden op de Nieuwe Markt
staat |
| |
vaart, uitvlucht
Een giffe bemoeial zal wel een vaart weten. |
verkouterd, begraven
Wij hebben dwaas gedaan, dat wij dat lijk niet verkouterd hebben. |
| verkwanselen, zie Spaansche mat |
| verpatsen, verkopen |
| |
weets, de, de gerechtsdienaar, agent, politie
De weets! spoedig het licht uit. |
| |
ijken, brandmerken
Mijn nijft zal je ijken. |
| |
zwiebel, ketting
een fokse oksener met een zwiebel ‘een gouden horloge met ketting’ (zie tik). |
|
|
Auteursrechtelijk beschermd