De geheimtalen

Bron 53. Geheimtaal van de Brabantse Bende (± 1800) (gecorrigeerde versie van bron 8) [C IV]

Lijst van woorden uit de processtukken van Jan de Brabander (bron 8) van ± 1800. Deze lijst hoort tot de stukken. Ze bevatten een bekentenis van Smit.

Ik meende te goeder trouw dat de rechter niet naar geheime taal gevraagd had (zie De Geheimtalen i: hoofdstuk iv, c iv). De pagina's uit het proces zijn er uitgelicht door mr. Van Maanen, de latere minister, die blijkbaar veel belang stelde in geheimtaalwoorden (zie bron 51, Bargoens van Weert (1752)).

Bij het bewerken van Van Maanens papieren zijn deze lijsten gevonden. Dr. de Tollenaere heeft er mij op attent gemaakt en mij de gelegenheid gegeven er een fotokopie van te maken. Hier wil ik hem daarvoor danken.

Deze lijst van Smit is origineel en belangrijk genoeg om ze als nieuwe (zij het aanvullende) bron te beschouwen. De hier nieuwe woorden zijn met een * getekend. Zie verder: De Geheimtalen i: hoofdstuk iv, c iv.

[p. 596]

Balthovers, beteekend ijmand die t huis de gelegentheijd aan de hand doed waar een goeden buijt te haalen is dewelke zijne portie mede geniet doch waar van hij aan den bonner of bonneur zijnde de Capiteyn van de bende de helft moet afgeeven (bron 8: bulthoever).

Beyes, huis (zie mokkom maaken en smeerbeye; bron 8: beys).

*Bonner of bonneur, de capiteyn van de bende (zie balthovers).

*Chapeaux, zie qui vie. Een soort wachtwoord.

*Dronge, boom om de deuren open te lopen. Zulks gevraagd zijnde wierd gezegt, alo jongens mee naer memes of lemmes den dronge legd klaar, betekend dat zij te werk zullen gaan en dat den boom om de deuren open te loopen klaar leijd (zie memes en lemmes).

*Fox, beteekend goud.

*Gassig handelen, beteekend wanneer zij in Huys geen Lawaijt hoeven te spaaren omdat zij zig dan niet stil behoeven te houden, maar al te doen en opentebreeken, om hun van al wat mooglijk is meester te maaken (zie handelen).

*Geevelts: hebt gij -?, beteekend koorden om de lieden te binden (bron 7 onder binden).

Gochem, slim of leep om iets uittevoeren.

Handelen, stelen (zie memes en massematten; schielijk handelen, gassig handelen).

Handelen, inbreken (zie schielijk handelen)

*Klissijne, de, beteekend pistoolen (zie ook woordregister s.v. klasseija, glasse, kassajim).

Klomondes, de, beteekend een breekijzer (bron 8: clemondes).

Koússer maaken, beteekend wanneer zij door de justitie overvallen mogten worden om als dan al het gestoolene dat zij bij zich hebben wegtemaaken of weg te smijten.

Lampte: wanneer er - komt moet gij schreeuwen, beteekend er de justitie of de boeren opaan mogt koomen, dat zij dan moesten schreeuwen. Lampte is wanneer er menschen pas leerde (lees ‘passeerde’) om dezelve tegentehouden zelfs met pistools (bron 8).

La Voine, de, beteekend de Maan welk zij ook bij geleegentheid gebruijken (zie bron 7: la fonis, onder ‘Maeneschijn’).

*Lemmes, zie memes, massematten en handelen.

Na luymes beyes, beteekend na een slaaphuijs zoeken (zie beyes; bron 8: luymen ‘slapen’.

Massematten handelen, daar komende om naar de massematten te gaan handelen, beteekend de aanwijzing van het huis alwaar zij zouden steelen (zie memes of lemmes; bron 8: massematten ‘diefstal’).

*Memes, de, of lemmes, de plaats alwaar zij bij elkander moeten koomen. Daar koomende om naar die massematten te gaan handelen; beteekend de aanwijzing van het huijs alwaar zij zouden steelen. Alo jongens mee naar memes of lemmes den dronge legd klaar; beteekend dat zij te werk zullen gaan en dat den boom om de deuren open te loopen klaar leijd (zie massematten en handelen en dronge).

Mokem, beteekend een stad.

Mokemheijt, beteekend Den Haag.

[p. 597]

Mokemholf, beteekend Amsterdam.

*Mokkom maaken: in dat beyes moet gij -, beteekend een huys of herberg alwaar zij zich bij elkander moeten ophouden om direkt bij een te weezen (vgl. bron 8: marremookum, marmokum ‘alibi’).

Neris, beteekend ligt, hetgeen zij bij zig hebben (bron 8: nehress ‘licht’; zie ook woordregister s.v. nairis, nehress).

*Peper en zout, kruyd en lood. Bij elkander zijnde wierd onder hen gevraagd: hebt gij peper en zout.

Pleijten, beteekend loopen.

*Qui vie, wanneer ijmand als zij bezig zijn aankomt, werd geroepen qui vie als wanneer door hun bekende dan moet geantwoord worden chapeaux.

*Sappolesen: daar zullen wij -, beteekend de plaats alwaar de goederen verdeeld zullen worden.

*Scheftbeijes, het rasphuis' (van scheffen, scheften en bajes, beis).

*Schielijk handelen, beteekend wanneer zij een braak doen zúlks zo stil mogelijk te doen tot dat zij in huijs zijn (zie handelen).

*Schifte, beteekend gevangen zijn (zie ook woordregister s.v. scheffen, schijfen, sjeffen).

Smeer: gij zijt -, beteekend ijder persoon die op schildwacht moet staan (zie smeerbeye; zie ook woordregister s.v. smeris, smieris).

*Smeerbeye: daar is de -, beteekend een dienaars huijsje of een plaats alwaar dienaars bij elkander zijn (zie beyes en smeer).

*Swientje, een, een schuijt.

*Uijer trekken, beteekend een horlogie trekken.

*Witze, of witze menschen, beteekend lieden die van hun zaak niet weeten of onnozel zijn (bron 8: witse bliksems, met andere bet.: ‘zij, die hun misdaden erkennen’).

*Zwartverwer, een, is een pastoor of priester.